سامری در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در مقابل دیدگاه مشهور، یکی از واژه‌پژوهان معاصر [[قرآنی]] آن را [[عربی]] و برگرفته از "سامَرَ" ([[جمود]] و [[تحجّر]] در [[عقیده]] نشان داد) دانسته و سبب نامگذاری [[مرد]] [[اسرائیلی]] به آن را پافشاری متحجّرانه وی بر عقیده پیشین خود در گوساله‌پرستی و نداشتن ادراکی گسترده، ذوقی دقیق و فهمی [[نورانی]] می‌داند.<ref>التحقیق، ج۵، ص۲۰۶.</ref> سامری نام مردی از بزرگان [[بنی‌اسرائیل]] و از [[اصحاب]] حضرت موسی{{ع}} است.<ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۲۵۶؛ تفسیر ثعلبی، ج۶، ص۲۵۸؛ روح المعانی، ج۸، ص۵۵۴.</ref> او پس از رفتن موسی{{ع}} به [[میقات]] با ساختن تندیس زرین گوساله و [[دعوت]] بنی‌اسرائیل به [[پرستش]] آن باعث [[گمراهی]] آنان شد {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ يَا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِّن زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ }}<ref>"فرمود: ما در نبود تو قومت را آزمودیم و سامری آنان را گمراه کرد آنگاه موسی، خشم‌آلود اندوهگین به سوی مردم خود بازگشت؛ گفت: ای قوم من! آیا پروردگارتان به شما وعده‌ای نیکو نداد؟ آیا درنگ من بر شما دراز آمد یا می‌خواستید که خشم پروردگارتان بر شما فرود آید که در وعده من خلاف ورزیدید؟ گفتند: ما در وعده تو به خودی خود  خلاف نورزیدیم بلکه بارهایی (گران) از زیورهای قوم (فرعون) بر دوش ما نهاده شد (ه بود) که (در آتش) انداختیم آنگاه سامری (نیز) این چنین (طرح) افکند. آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است" سوره طه، آیه ۸۵-۸۸.</ref>.<ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۲۴۴؛ تفسیر ثعلبی، ج۶، ص۲۵۷؛ التبیان، ج۷، ص۱۹۶.</ref> [[قرآن کریم]] ضمن گزارش این [[فتنه]] سامری، سه بار از او نام برده است. {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ يَا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِّن زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ  أَفَلا يَرَوْنَ أَلاَّ يَرْجِعُ إِلَيْهِمْ قَوْلا وَلا يَمْلِكُ لَهُمْ ضَرًّا وَلا نَفْعًا وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا  أَلاَّ تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ }}<ref>"فرمود: ما در نبود تو قومت را آزمودیم و سامری آنان را گمراه کرد آنگاه موسی، خشم‌آلود اندوهگین به سوی مردم خود بازگشت؛ گفت: ای قوم من! آیا پروردگارتان به شما وعده‌ای نیکو نداد؟ آیا درنگ من بر شما دراز آمد یا می‌خواستید که خشم پروردگارتان بر شما فرود آید که در وعده من خلاف ورزیدید؟ گفتند: ما در وعده تو به خودی خود  خلاف نورزیدیم بلکه بارهایی (گران) از زیورهای قوم (فرعون) بر دوش ما نهاده شد (ه بود) که (در آتش) انداختیم آنگاه سامری (نیز) این چنین (طرح) افکند. آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است آیا نمی‌دیدند که (آن گوساله) به آنان پاسخی نمی‌دهد و هیچ زیان و سودی برای آنان در بر ندارد؟ و بی‌گمان پیش از آن هارون به آنان گفته بود که: ای قوم من! شما با این (گوساله) آزمون شده‌اید و پروردگار شما (خداوند) بخشنده است پس، از من پیروی و از دستور من فرمانبرداری کنید. گفتند: یکسره در خدمت آن (گوساله) خواهیم بود تا موسی نزد ما باز گردد. (موسی) گفت: ای هارون! چون دیدی که گمراه شده‌اند چه چیز تو را باز داشت ... از اینکه از من پیروی کنی؟ آیا از فرمان من سرپیچی کردی؟ (هارون) گفت: ای پسر مادرم! موی ریش و سرم را مگیر، من ترسیدم که بگویی میان بنی اسرائیل جدایی افکندی و گفته مرا پاس نداشتی. (موسی) گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟" سوره طه، آیه ۸۵-۹۵.</ref> در این [[آیات]] بدون پرداختن به جزئیاتی مانند [[هویت]] و [[نسب]] سامری، گمراه‌سازی بنی‌اسرائیل به دست وی در [[زمان]] حضور موسی{{ع}} در [[کوه]] طور، [[توبیخ]] شدید او از سوی موسی{{ع}} و سرانجامش گزارش شده است. در [[آیه]] {{متن قرآن|وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا اتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref>"و قوم موسی در نبود او، از زیورهای (زراندود) خود گوساله‌ای ساختند، پیکری که بانگی داشت، آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نمی‌نماید؟ آن را (به پرستش) گرفتند و ستمکار بودند" سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref> نیز در پی آیاتی که ویژگی [[متکبران]] مبنی بر نپیمودن [[راه]] [[حق]] و [[برگزیدن]] گمراهی با وجود دیدن [[آیات الهی]] را بیان می‌کنند، به سامری و پیروانش <ref>مجمع البیان، ج۴، ص۷۳۸.</ref> اشاره شده است که با وجود [[ناتوانی]] گوساله از [[سخن گفتن]] و [[راهنمایی]] آنان، آن را پرستیده‌اند.

==نسب سامری==

نسبت سامری مورد [[اختلاف]] است: گروهی وی را از بنی‌اسرائیل دانسته؛<ref>نک: التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۵؛ ج۲۲، ص۱۰۱؛ روح المعانی، ج۱۶، ص۲۴۴؛ نیز نک: تفسیر بغوی، ج۱، ص۷۲.</ref> ولی درباره نام وی به اختلاف‌ گراییده‌اند. برخی نام وی را "[[موسی بن ظفر]]"<ref>تفسیر بغوی، ج۱، ص۷۲؛ تفسیر قرطبی، ج۷، ص۲۸۴؛ فتح الباری، ج۶، ص۳۰۴.</ref> و گروهی نیز "[[میخا بن رَعویل بن قاهث بن لاوی]]" از [[نوادگان]] "لاوی" فرزند [[یعقوب]]{{ع}} دانسته‌اند.<ref>المحبر، ج۲، ص۳۸۷؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۷۲.</ref> پاره‌ای [[منابع تفسیری]] نیز آن را [[مسیحا]] یا منجا <ref>عرائس المجالس، ص۱۸۴؛ البحر المحیط، ج۷، ص۳۶۷؛ روح المعانی، ج۱۶، ص۲۴۴.</ref> ضبط کرده‌اند که احتمالاً تصحیف می‌خاست. در این صورت، از آنجا که [[حضرت موسی]]{{ع}} فرزند [[عمران]] بن قاهث بن لاوی است، آن دو پسرعموی یکدیگرند.<ref> المحبر، ص۳۸۷؛ نیز نک: روح المعانی، ج۱۶، ص۲۴۴.</ref> برخی منابع نیز وی را پسرخاله <ref>قصص الانبیاء، نیشابوری، ص۲۱۳؛ البحر المحیط، ج۷، ص۳۶۷؛ روح المعانی، ج۱۶، ص۲۴۴.</ref> یا پسردایی موسی{{ع}}<ref>التحریر و التنویر، ج۱۶، ص۱۶۳.</ref> و بعضی دیگر از نوادگان شمرون فرزند یشاکر چهارمین فرزند یعقوب شمرده‌اند.<ref>اعلام قرآن، خزائلی، ص۳۵۹؛ اعلام القرآن، شبستری، ج۱، ص۴۲۹.</ref>

==[[شخصیت]] سامری==

جایگاه برجسته سامری در میان بنی‌اسرائیل و [[پیروی]] آنان از وی موضوع دیگری است که [[مفسران]] به آن اشاره کرده‌اند.<ref>التبیان، ج۴، ص۵۴۵؛ مجمع البیان، ج۴، ص۷۳۸؛ التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۵.</ref> بسیاری از مفسران، سامری را فردی [[منافق]] شمرده‌اند؛<ref>نک: روح المعانی، ج۹، ص۲۴۴؛ المستخلص، ص۱۳۶.</ref> ولی درباره [[زمان]] بروز [[نفاق]] وی [[اختلاف]] دارند؛ برخی آن را پس از عبور از [[رود نیل]] <ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۲۵۶؛ مجمع البیان، ج۷، ص۴۳؛ تاریخ حبیب السیر، ج۱، ص۹۲-۹۳.</ref> و پیش از ورود به [[سرزمین مقدس]] دانسته‌اند {{متن قرآن|وَإِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنجَيْنَاكُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ ثُمَّ عَفَوْنَا عَنكُمِ مِّن بَعْدِ ذَلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُواْ هَذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُواْ مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ }}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که دریا را با (ورود) شما شکافتیم پس شما را رهانیدیم و فرعونیان را در حالی که خود می‌نگریستید، غرق کردیم و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید. باز، پس از آن (گناهان) از شما در گذشتیم، باشد که سپاس بگزارید. و (یاد کنید) آنگاه را که به موسی کتاب و فرقان  دادیم، باشد که به راه آیید. و (یاد کنید) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: ای قوم من! بی‌گمان شما با (به پرستش) گرفتن گوساله بر خویش ستم روا داشتید پس به درگاه آفریدگار خود توبه کنید و یکدیگر را بکشید ، این کار نزد آفریدگارتان برای شما بهتر است. آنگاه، خداوند از شما در گذشت که او توبه‌پذیر بخشاینده است. و (یاد کنید) آنگاه را که گفتید: ای موسی! ما تا خداوند را آشکارا نبینیم، به تو ایمان نمی‌آوریم و در حالی که خود می‌نگریستید  آذرخش شما را فرا گرفت. باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید. و ابر را سایه‌بان  شما کردیم و ترانگبین و بلدرچین برایتان فرو فرستادیم (و گفتیم) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم، بخورید. و آنان بر ما ستم نکردند بلکه بر خویشتن ستم روا می‌داشتند. و (یاد کنید) آنگاه را که گفتیم: بدین شهر در آیید و از (نعمت‌های) آن از هر جا که خواستید فراوان بخورید و با فروتنی از دروازه وارد شوید و بگویید: از لغزش ما بگذر!  تا از لغزش‌های شما درگذریم، و به زودی (پاداش) نکوکاران را می‌افزاییم» سوره بقره، آیه ۵۰-۵۸.</ref>.<ref> نک: قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> برخی دیگر او را از آغاز، [[مشرک]] و [[منافق]] و [[ایمان]] وی را ظاهری دانسته‌اند.<ref> فتح القدیر، ج۳، ص۳۸۰؛ اعلام القرآن، شبستری، ص۴۳۰.</ref> برپایه برخی گفته‌ها [[سامری]] به [[سخاوت]] مشهور بود و ستاره‌شناسی، زرگری و [[کهانت]] می‌دانست.<ref>اعلام القرآن، شبستری، ص۴۳۰؛ نیز نک: روض الجنان، ج۱، ص۲۸۵-۲۸۶؛ المستخلص، ص۱۳۶.</ref> برخی وی را آشنا به [[سحر]] و شعبده دانسته و احتمال داده‌اند که او از ساحرانی باشد که به [[حضرت موسی]]{{ع}} [[ایمان]] آوردند. وی ساختن گوساله را نیز مقتضای [[دانش]] سامری در این زمینه می‌داند.<ref>التحقیق، ج۵، ص۲۰۶،"سمر"؛ نیز نک: المحرر الوجیز، ج۴، ص۵۷.</ref> در این دیدگاه، سامری مُحرّف یامرس (gamres) و از جمله رؤسای ساحران [[فرعون]] است.<ref>اعلام قرآن، خزائلی، ص۳۶۰.</ref> البته گزارش [[قرآن کریم]] درباره ایمان بسیار [[استوار]] ساحران به [[موسی]]{{ع}} {{متن قرآن|فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى قَالُوا لَن نُّؤْثِرَكَ عَلَى مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذِي فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِي هَذِهِ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى إِنَّهُ مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا يَمُوتُ فِيهَا وَلا يَحْيَى }}<ref>«آنگاه جادوگران از سجده ناگزیر شدند ؛ گفتند ما به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردیم فرعون گفت: آیا پیش از آنکه من به شما اجازه دهم بدو گرویده‌اید؟ بی‌گمان او سردسته شماست که به شما جادو آموخته است؛ به زودی دست‌ها و پاهایتان را چپ و راست می‌برم و بر تنه‌های درخت خرما، بر دارتان می‌آویزم و بی‌گمان خواهید دانست که از ما کدام در عذاب کردن سختگیرتر و پایدارتر است. گفتند هرگز تو را بر برهان‌هایی که فرا راهمان (پدید) آمده و بر آن کس که ما را آفریده است برنخواهیم گزید؛ هر چه از دستت بر می‌آید بکن! تو تنها در زندگی این جهان کاری می‌توانی کرد. ما به پروردگار خویش ایمان آورده‌ایم تا از گناهان ما و از جادویی که تو ما را بدان وادار کردی درگذرد و خداوند بهتر و پاینده‌تر است. چنین است که هر کس نزد پروردگارش گناهکار بیاید بی‌گمان دوزخ او راست که در آن نه می‌میرد و نه زندگی می‌کند» سوره طه، آیه ۷۰-۷۴.</ref> با احتمال اینکه سامری یکی از آنان باشد، چندان سازگار نیست.

==ساختن گوساله زرین==

برخی مفسران [[اشعری]] نیز احتمال اخیر را پذیرفته و دیدگاه مشهور را [[نقد]] کرده‌اند.<ref>البحر المحیط، ج۷، ص۳۷۶-۳۷۷؛ نیز نک: التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۱۱؛ غرائب القرآن، ج۴، ص۵۶۹.</ref> بسیاری از مفسران، هماهنگ با ظاهر آیه {{متن قرآن|قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي}}<ref>«(سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده  برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست» سوره طه، آیه ۹۶.</ref> برگرفتن از [[خاک]] و ریختن آن در گوساله را [[فکر]] خود سامری <ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۲۵۵-۲۵۶؛ التبیان، ج۴، ص۵۴۵؛ تفسیر بغوی، ج۳، ص۲۲۹.</ref> و برخی آن را با [[القای شیطان]] دانسته‌اند.<ref> الفتوحات المکیه، ص۴۲۷؛ تفسیر لاهیجی، ج۳، ص۸۲.</ref> در برخی [[روایات]]، [[دستور]] به جمع‌آوری زیورآلات و ساختن گوساله به [[ابلیس]] نسبت داده شده است. بر این پایه، نقش سامری آن بود که خاک جای پای مرکب [[جبرئیل]] را در [[اختیار]] ابلیس قرار داد و همین سبب حرکت و به صدا در آمدن گوساله شد.<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۶۳؛ تفسیر لاهیجی، ج۳، ص۸۳.</ref> با وجود این، مفسران در شرح جزئیات ساختن گوساله به دست سامری متفاوت سخن گفته‌اند.<ref>برای نمونه نک: تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۴۱۰؛ التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۱۰-۱۱۱؛ تفسیر ثعلبی، ج۶، ص۲۵۷.</ref> ([[گوساله سامری]]) چگونگی [[شناخت]] جبرئیل و پی‌بردن به اثر پای مرکب وی و نیز برداشتن از خاک و [[زمان]] آن موضوع دیگری است که در [[منابع تفسیری]] آمده است. بر پایه برخی روایات، سامری در ماجرای عبور [[بنی‌اسرائیل]] از [[رود نیل]] با شناختن جبرئیل و پی‌بردن به اثر پای مرکب وی، مقداری از خاک زیر پای آن را برداشت.<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۶۲؛ التبیان، ج۴، ص۵۴۵؛ مجمع البیان، ج۴، ص۷۳۸.</ref>

==[[انگیزه]] ساختن گوساله==

==[[گمراه]] ساختن [[بنی اسراییل]]==

در پی معرفی گوساله به عنوان خدا و [[دعوت]] به [[پرستش]] آن، [[بنی‌اسرائیل]] به رغم [[مخالفت]] [[هارون]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِنْ قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي}}<ref>«و بی‌گمان پیش از آن هارون به آنان گفته بود که: ای قوم من! شما با این (گوساله) آزمون شده‌اید و پروردگار شما (خداوند) بخشنده است پس، از من پیروی و از دستور من فرمانبرداری کنید» سوره طه، آیه ۹۰.</ref>، به پرستش آن پرداختند {{متن قرآن|وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید» سوره بقره، آیه ۵۱.</ref>،  {{متن قرآن|وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا اتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref>«و قوم موسی در نبود او، از زیورهای (زراندود) خود گوساله‌ای ساختند، پیکری که بانگی داشت، آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نمی‌نماید؟ آن را (به پرستش) گرفتند و ستمکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref> در پی این رویداد، [[خداوند]] [[حضرت موسی]]{{ع}} را از [[فتنه]] سامری و [[گمراهی]] [[بنی‌اسرائیل]] [[آگاه]] ساخت و سامری را وسیله [[آزمایش]] آنان معرفی کرد: {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ}}<ref>«فرمود: ما در نبود تو قومت را آزمودیم و سامری آنان را گمراه کرد» سوره طه، آیه ۸۵.</ref>.<ref>تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۴۰۸؛ تفسیر بغوی، ج۳، ص۲۲۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۱، ص۲۳۳.</ref> [[مفسران]]، [[اضلال]] [[سامری]] را همان [[دعوت]] به گوساله‌پرستی می‌دانند.<ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۲۴۴؛ التبیان، ج۷، ص۱۹۶.</ref> برخی که آغاز اضلال را ۲۰ شب پس از رفتن [[حضرت موسی]]{{ع}} به [[کوه]] طور می‌دانند، در توضیح چگونگی اضلال گفته‌اند: پس از ۲۰ [[روز]]، سامری با جدا شمردن هر یک از شب و روز چنین وانمود کرد که [[وعده]] ۴۰ شب و روز گذشته و از [[موسی]]{{ع}} خبری نیست و بدین روی، گوساله را ساخت.<ref>روح المعانی، ج۱۶، ص۲۴۳؛ نیز نک: عرائس المجالس، ص۱۸۵؛ بحار الانوار، ج۱۳، ص۲۳۱.</ref> البته براساس گزارش [[قرآن کریم]]، مدت [[زمان]] [[میقات]] در آغاز، ۳۰ روز بود. سپس به ۴۰ روز افزایش یافت. {{متن قرآن|وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید» سوره بقره، آیه ۵۱.</ref> احتمال دارد سامری با استفاده از این [[فرصت]] به [[گمراه]] ساختن [[مردم]] پرداخته باشد.

==سرانجام سامری==

#[[سامری]] ترسید و به بیابان گریخت و ارتباطش با همه [[انسان‌ها]] [[بریده]] شد.<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۵۴؛ ایجاز البیان، ج۲، ص۵۵۳.</ref>

#به بیماری‌ای [[روحی]] و وسواسی شدید دچار شد و به همین روی، از [[مردم]] کناره می‌گرفت.<ref>تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۴۱۰؛ المیزان، ج۱۴، ص۱۹۷.</ref>

==دیدگاه [[پژوهشگران]] غیر [[مسلمان]] درباره سامری==

==منابع==

==جستارهای وابسته==