توحید در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

# [[توحید ذاتی]]: یعنی تمام موجودات، وجودشان از [[خداوند]] است، لذا برخی، [[توحید ذاتی]] را همان معنای عبارت [[شریف]] {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}} دانسته‌اند. در [[توحید ذاتی]] گاه نظر به [[یگانگی]] و شریک نداشتن [[خداوند]] است و گاه نظر به احدیت اوست، یعنی یکتایی و بساطت و جزء نداشتن. از [[توحید]] در صورت نخست به "[[توحید واحدی]]" و در صورت دوم به "[[توحید]] أحدی" تعبیر می‌کنند. در [[توحید واحدی]] گاه نظر به [[وحدت]] عددی است که مستلزم [[محدودیت]] و [[تقابل]] [[خداوند]] با دیگر موجودات است و گاه نظر به [[وحدت]] [[حقیقی]] "صمدی" است که با هر محدودیتی در [[تعارض]] و مستلزم احاطۀ وجودی [[خداوند]] بر همۀ کثرات و موجودات است. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: "هرچه را واحد نامند اندک و تنهاست، جز او که یگانه است و بر همگان [[فرمانروا]]"<ref>{{متن حدیث|کُلُّ مُسَمّی بِالْوَحْدَةِ غَیْرَهُ قَلِیل}}؛ ‏نهج البلاغه، خطبه ۶۵.</ref>

# [[توحید صفاتی]]: مراد از "[[توحید صفاتی]]" آن است که [[صفات خداوند]] عین ذات اوست. [[صفات]] [[اثبات]] شده برای [[خدا]]، کثرت بردار نیست، بدین معنی که [[علم]] و [[قدرت]] و [[حیات]] و دیگر [[صفات خدا]] همه عبارت از ذات است و از این‌رو ذات او مرکب نبوده و بسیط صرف است؛ او وجود یگانه و یگانه وجودِ عالم است. از دیدگاه [[امام علی]]{{ع}}[[توحید]]، کمالی دارد که هرکسی به آن کمال نمی‌رسد. ایشان می‌فرماید: "درست [[باور]] داشتن او یگانه انگاشتن اوست و یگانه انگاشتن، او را به سزا [[اطاعت]] کردن و به سزا [[اطاعت]] کردن او، صفت‌ها را از او زدودن"<ref>{{متن حدیث|کَمَالُ التَّصْدِیقِ بِهِ تَوْحِیدُهُ وَ کَمَالُ تَوْحِیدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ وَ کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْیُ الصِّفَاتِ عَنْه‏}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۳۲۰؛ [[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۷۲ – ۱۱۵؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص ۲۱۹.</ref>

# [[توحید افعالی]]: مراد از "[[توحید افعالی]]" آن است که هیچ چیزی به جز از او در عالم وجود مؤثّر نیست و تمامی تأثیرها تنها از آن [[خداوند]] است. عالم با همه دقایق و تفصیلاتش، اعم از أفعالی که مستقیم به [[خدا]] منسوب‌اند و أفعال و تأثیراتی که به دیگران نسبت داده می‌شوند، در [[حقیقت]] از [[خدا]] و [[اراده]] او صادر شده‌اند و بنابر قول مشهورِ {{عربی|لا مؤثّر فی‏ الوجود إلّا اللّه‏‏‏‏‏}}، در دایره هستی کسی جز [[خدا]] اثرگذار نیست که خود به صورت‌های گوناگون تجلّی می‌یابد و عمده آنها عبارت‌اند از: [[توحید در خالقیت]]؛ [[توحید در مالکیت]]؛ [[توحید در حاکمیت]]؛ [[توحید در ربوبیت]]؛ [[توحید در ولایت]]؛ [[توحید]] در رازقیت؛ [[توحید در شفاعت]]؛ [[توحید در استعانت]]؛ [[توحید در محبت]] و [[توحید]] در [[خوف و رجاء]].

# [[توحید عبادی]]: یعنی هیچ موجودی جز [[خداوند]]، [[شایستگی]] پرستیده شدن را ندارد. این سخن همان معنی عبارت {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}} است که [[انسان]] تنها [[خدا]] را شایستۀ [[پرستش]] می‌‌داند<ref>ر.ک: [[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص ۳۲۹ تا ۳۶۹؛ [[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۷۲ ـ ۱۱۵؛ [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۱، ص ۳۲۱؛ [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۲.</ref>.

#[[توحید عرفانی]]: توحید عرفانی، عبارت است از [[وحدت وجود]] و اینکه جز خدا، [[شؤون]]، [[اسماء]]، صفات و تجلیّات او چیزی وجود ندارد. سیر و سلوک عرفانی نیز وراء [[زهد]] اسلامی است؛ زیرا در سیر و سلوک یک [[سلسله]] معانی و مفاهیم طرح می‌شود، از قبیل [[عشق]] و [[محبت خدا]]، فنا در خدا، تجلّی خدا بر [[قلب]] عارف که در زهد اسلامی مطرح نیست. [[طریقت]] عرفانی نیز امری است وراء [[شریعت اسلامی]]، زیرا در [[آداب]] طریقت مسائلی طرح می‌شود که [[فقه]] از آنها بی‌خبر است<ref>خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۶۳۶.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۲۹۲.</ref> توحید عارف، یعنی موجود [[حقیقی]] منحصر به [[خدا]] است، جز خدا هر چه هست “نمود” است، نه بود. توحید عارف یعنی “جز خدا هیچ نیست”. توحید عارف، یعنی طی طریق کردن و رسیدن به مرحله جز خدا ندیدن. از نظر عرفا رسیدن به این مرحله کار [[عقل]] و [[اندیشه]] نیست، کار [[دل]] و [[مجاهده]] و [[سیر و سلوک]] و [[تصفیه]] و [[تهذیب نفس]] است<ref>خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۶۳۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۲۹۱.</ref>

#[[توحید عملی]]: توحید عملی ـ اعمّ از [[توحید عملی فردی]] و [[توحید عملی اجتماعی]] ـ عبارت است از یگانه شدن فرد در جهت [[یگانه‌پرستی]] [[خدا]] و [[نفی]] هر گونه [[پرستش]] [[قلبی]] از قبیل [[هواپرستی]]، پول‌پرستی، جاه‌پرستی و غیره، و یگانه شدن [[جامعه]] در جهت [[یگانه پرستی]] [[حق]] از طریق نفی [[طاغوت‌ها]] و [[تبعیض‌ها]] و [[بی‌عدالتی‌ها]]<ref>مجموعه آثار، ج۲، ص۱۱۶.</ref>. به عبارت دیگر [[توحید عملی]] یا [[توحید در عبادت]]، یعنی یگانه‌پرستی، به عبارت دیگر، در جهت پرستش حق یگانه شدن<ref>مجموعه آثار، ج۲، ص۱۰۵.</ref>. توحید عملی همان است که در اصطلاح [[علمای اسلامی]] توحید در عبادت می‌گویند، که مراد [[توحید]] در عینیت خارجی است.. یعنی آنکه واقعیّت وجود [[انسان]] هم یگانه شده است<ref>آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۰۹.</ref>. یعنی شناختن و فهمیدن مقدمه شدن است. یعنی باید بشناسد و بفهمد تا بشود. (توحید عملی)<ref>آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۰۴.</ref>. پس توحید عملی یعنی خود را در عمل یگانه و یک جهت و در جهت ذات یگانه ساختن. یعنی یگانه شدن انسان!!<ref>آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۰۰.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۲۹۲.</ref>

# [[توحید نظری]]: توحید نظری مربوط به عالم [[شناخت]] و [[اندیشه]] است. یعنی خدا را به [[یگانگی]] شناختن. توحید نظری یعنی شناخت یگانه بودن خدا<ref>آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۰۰.</ref>. به عبارت دیگر توحید نظری [[بینش]] کمال است. توحید نظری پی بردن به “یگانگی” خداست. توحید نظری دیدن است<ref>مجموعه آثار، ج۲، ص۱۰۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۲۹۳.</ref>