دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:sobhani.jpg|بندانگشتی|right|100px|[[جعفر سبحانی]]]]

::::::آیت‌الله '''[[جعفر سبحانی]]''' در مقاله ''«[[آگاهی پیامبر از غیب در نگاه اهل‌سنت (مقاله)|آگاهی پیامبر از غیب در نگاه اهل‌سنت]]»'' در این باره گفته است:

::::::'''سخنان علمای [[اهل‌ سنت]]''': بعضی از محققین اهل‌سنت در آثار خود اثبات کرده‌أند که بعضی از افراد از [[غیب]] آگاه بوده‌أند از جمله: [[مسلم]] در صحیح خود از [[حُذَیْفَةُ بْنُ الْیَمَانِ]] نقل می‌کند که: به خدا سوگند! من از همه مردم آگاه‌­ترم به هر فتنه­‌إی که از امروز تا قیامت واقع می­‌شود<ref>مسلم النیسابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۱۷۲، بَابُ إِخْبَارِ النَّبِیِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِیمَا یَکُونُ إِلَی قِیَامِ السَّاعَةِ.</ref> [[حذیفه]] در جای دیگر می‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} به من خبر از آنچه که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد<ref>مسلم النیسابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۱۷۳، بَابُ إِخْبَارِ النَّبِیِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِیمَا یَکُونُ إِلَی قِیَامِ السَّاعَةِ.</ref> [[آلوسی]] نیز در این زمینه می‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} قبض روح نشد تا این که دانست هر چیزی که علم و آگاهی به آن ممکن بود<ref>آلوسی البغدادی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۱۵، ص۱۵۴.</ref> [[قاضی شوکانی]] در فتح القدیر می‌نویسد: اگر بگویی آیا با دلیل قرآنی ثابت است که خداوند برای کسی که رضایت دارد مثلا برای رسولانش، آنان را مطلع بر غیبش می‌گرداند و برای رسولی که خداوند تعالی مقداری از غیبش را به او خبر داده است، او نیز بعضی از امورات را برای امتش ظاهر می‌گرداند؟ می‌گویم: آری! و این اشکالی ندارد و ثابت است از [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} به سنت مطهره از او رسیده است<ref>محمد بن علی بن محمد بن عبد الله الشوکانی، فتح القدیر، ج۵، ص۳۱۲.</ref>. [[ابن حجر هیتمی مکی]] در ضمن فتاوای‌شان در کتاب الفتاوی الحدیثیة می‌نویسد: اینکه خداوند تعالی أنبیا و اولیاء را به بخشی از [[علم غیب]] آگاه می‌فرماید، امر ممکنی است و هیچ‌گاه مستلزم محال نمی‌شود و انکار آن چیزی جز عناد و انکار بدیهیات نمی‌باشد<ref>ابن حجر الهیتمی، الفتاوی الحدیثیة، ج۱، ص۲۲۳.</ref> [[ابن تیمیه]] نیز چنین می‌گوید: کسانی پایین‌تر از [[امام علی|علی بن ابی طالب]]{{ع}} نیز از برخی امور غیبی خبر می‌داده‌اند، مقام [[امام علی|علی بن ابی طالب]]{{ع}} که قدر و منزلتی بالاتر داشته است و در اتباع و پیروان [[ابوبکر]] و [[عمر]] و [[عثمان]] نیز کسانی بوده‌أند به مراتب بیش از اینها خبر از [[غیب]] داده‌أند در حالی که از کسانی هم نبوده‌اند که صلاحیت [[امامت]] را داشته باشند و یا از افرادی از اهل زمان خود با فضیلت‌تر بوده باشند، و از این قبیل افراد در زمان ما و دیگر زمان‌ها وجود داشته‌اند. [[حذیفه بن یمان]] و [[ابوهریره]] و غیر آن دو از صحابه به مراتب بیش‌تر برای مردم از [[غیب]] می‌گفته‌اند. [[ابوهریره]] خبرهای غیبی خود را به [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} مستند می‌نمود و [[حذیفه بن یمان]] برخی از خبرهای خود را مستند به [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} می‌نمود و برخی را نیز مستند نمی‌نمود، گرچه همان‌ها نیز در حکم مستند بود.و آنچه را که او و دیگران از شنیده‌های خود از [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} خبر داده‌اند چیز‌هایی بوده است که برایشان کشف شده بود و عمر نیز خبرهایی از این قبیل داده بود. در کتاب‌هایی که درباره کرامات اولیاء و خبرهای غیبی است مثل کتاب "الزهد" اثر [[امام احمد]] و "حلیه الأولیاء" و "صفوه الصفوه" و "کرامات الأولیاء" اثر [[ابومحمد خلال]] و [[ابن ابی الدنیا]] و [[اللالکائی]]، کراماتی از برخی از پیروان ابوبکر و عمر مانند: [[علاء بن حضرمی]]، جانشین [[ابوبکر]] و [[ابومسلم خولانی]] که از پیروان هر دوی آنها بود و [[ابوصهباء]] و [[عامر بن عبد قیس]] و دیگران بیان شده است<ref>ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة، ج۸، ص۱۳۵.</ref> [[آلوسی]] در تفسیر خود در این زمینه می‌نویسد: این خلافت الهی همواره در انسان کامل تا قیام قیامت ثابت است؛ انسان کامل اگر از بین برود، عالم نابود می‌شود؛ یعنی هستی عالم وابسته به وجود انسان کامل است. انسان کامل روح عالم هستی است که قوام عالم هستی به او بستگی دارد و او پایه معنوی برای آسمان و دنیا است. انسان کامل، اسم جامع الهی در آن تجلی کرده است که در دنیا و آخرت لباس خلافت الهی به تن کرده است و تدبیر عالم به عهده اوست. اگر ما می‌گوییم این انسان کامل، تدبیر عالم را به عهده گرفته است، این به اذن الله تبارک و تعالی است و اراده الله در او تجلی کرده است<ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، آلوسی البغدادی، ج۱، ص۲۲۰.</ref>»<ref>[http://mazaheb.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85/10062-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%BA%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%D8%AA آگاهی پیامبر از غیب در نگاه اهل‌سنت]</ref>.

| پاسخ‌دهنده = علی ربانی گلپایگانی

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[علی ربانی گلپایگانی]]''' در کتاب ''«[[ امامت در بینش اسلامی (کتاب)|امامت در بینش اسلامی]]»'' در این باره گفته است:

*[[امام الحرمین]]: یکی از شرایط [[امام]] این است که مجتهد در دین باشد؛ به گونه‌ای که در تصمیم‌گیری در مورد حوادث از نظر حکم اسلامی، به استفتا از دیگران نیاز نداشته باشد. هم چنین [[امام]] باید از کفایت لازم برخوردار باشد؛ یعنی در تشخیص مصالح امور مسلمین و تدبیر مسائل مربوط به جنگ و فرماندهی سپاه و حفظ مرزها، از صلاحیت و کفایت برخوردار باشد. وی تصریح کرده است که این شرط مورد اتفاق علمای اسلامی‌است<ref>الارشاد؛ ص:۱۶۹ – ۱۷۰.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = محمد حسن نادم

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[محمد حسن نادم]]'''، در کتاب ''«[[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

[[غزالی]] در مقام طور اثبات [[نبوت]] هم به رؤیاهای صادق استناد کرده، و هم از [[الهام]] و توفیق الهی استفاده کرده، می‌گوید: معارفی هست که هیچ راهی برای آگاه شدن از آنها وجود ندارد، مگر از طریق [[الهام]] و توفیق الهی، از باب نمونه مانند: علم طب و نجوم که توسط دیگر ابزارهای معرفت مانند عقل و تجربه نمی‌توان به آنها رسید، بلکه نیاز به ابزاری قوی‌تر دارد. بنابراین از نظر [[غزالی]] قلمرو عقل محدودتر و ضعیف‌تر از آن است که به بسیاری از قلمروهای علمی راه یابد؛ پس دریافت‌هایی که با ابزاری ورای عقل مانند کشف و شهود محقق می‌شوند، وجود دارند<ref>احیاء علوم الدین، ج۱، ص۲۰۰.</ref>. وی در راستای همین نگاه از دو عالَم روحانی و جسمانی به عالم شهود و عالم غیب یا عالم ملکوت یاد می‌کند، می‌گوید: عالم جسم با حواس قابل درک است و عالم غیب برای بسیاری از مردم پنهان است و این پنهانی به معنای عدم امکان دسترسی به آن نیست، زیرا نردبان ترقی به این عالم در اختیار همه انسان‌ها قرار دارد. حتی به این عالم پنهان به وسیله حواس باید نقب زد، و برای رسیدن به عالم غیب هم باید از رهگذر عالم حس گذشت. به تعبیر [[غزالی]] باید از همین عالم ملک به عالم ملکوت راه یافت، و اگر بپنداریم بین این دو عالم ارتباطی وجود ندارد، باید بگوییم راه برای ترقی به عالم غیب بسته است، و حرکت به سوی تربیت و قرب خداوند محال و غیر ممکن می‌شود<ref>مشکات الانوار فی توحید الجبار، فصل دوم، ضمن مجموعه رسائل، ص۷۰-۷۱.</ref><ref>[[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص ۲۹۳</ref>.

| پاسخ‌دهنده = سید محمد حسن علوی

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید محمد حسن علوی]]''' در مقاله ''«[[صفات فرابشری امامان از نگاه اصحاب ائمه (مقاله)|صفات فرابشری امامان از نگاه اصحاب ائمه]]»'' در این باره گفته است:

*[[نسفی]] نقل می‌کند که شخصی در مدینه از دنیا رفت و [[پیامبر]]{{صل}} خواست بر او نماز بخواند. جبرئیل نازل شد و گفت: بر او نماز نخوان. [[پیامبر]]{{صل}} هم نماز نخواند تا اینکه ابوبکر آمد و گفت: بر او نماز بخوان که من جز نیکی از او ندیده‌ام. سپس جبرئیل نازل شد و گفت: یا محمد! شهادت ابوبکر مقدم بر شهادت من است<ref> علامه امینی؛ الغدیر؛ ج۷، ص ۲۴۴.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = سید امین موسوی

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید امین موسوی|موسوی]]'''، در کتاب ''«[[ گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

::::::*[[قرافی]] [[احمد بن ادریس]] ملقّب به شهاب‌الدین از فقهاء مالکیه گوید: انبیا و اولیا گاهی از امور غیبی خبر داده‌اند. این اخبار، اعم از این که بنابر کشف یا علم ضروری یا ظن غالب باشد، خداوند غیب را برای آن‌ها ایجاد می‌کند و این سببی است که [[علم غیب]] را برای آن‌ها لازم نموده؛ و برای همین است که ابوبکر از جنس فرزندش قبل از تولد خبر داد که او دختر است، با این که خداوند فرموده {{متن قرآن|وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ‏‏}} <ref> و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است؛ سوره لقمان، آیه: ۳۴.</ref>، این بیان پروردگار بدون سبب است، اما گزارش ابوبکر به خاطر سببی بود که خداوند در نفسش ایجاد کرده بود. پس برای فقیه سزاوار است که به این قاعده متوجه بشود تا اسباب موجب کفر از اسباب غیر کفر و واجبات الهی را با غیر واجبات تشخیص بدهد، تا برای او فهم منقولات از صحابه و غیر صحابه و جمع بین منقولات و ادله شرعیه حاصل شود<ref>الذخیره، شهاب‌الدین احمد بن ادریس قرافی، ج ۱۰، ص ۵۶ - ۵۷.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = سید عبدالحکیم مدقق

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید عبدالحکیم مدقق]]''' در مقاله ''«[[علم غیب از منظر قرآن و سنت (مقاله)|علم غیب از منظر قرآن و سنت]]»'' در این‌باره گفته است:

::::::در مباحث گذشته روشن شد که آنچه مختص به خداست [[علم غیب]] ذاتی است و هیچ مسلمانی اعتقاد به چنین علم غیبی برای غیرخدا ندارد. [[علم غیب]] دیگران، [[علم غیب]] خدادادی است. این نوع [[علم غیب]] و همچنین نزول فرشته‌ها و [[وحی]] غیر رسالی اختصاص به [[پیامبران]] ندارد؛ چنانکه گذشت مادر موسی و عیسی از راه [[وحی]] و گزارش فرشته‌ها از [[امور غیبی]] آگاه بودند. پس اعتقاد به [[علم غیب|علم غیب امام]] از راه [[وحی]]، ملازم با اعتقاد به [[پیامبری]] او نیست.»<ref>[[علم غیب از منظر قرآن و سنت (مقاله)|علم غیب از منظر قرآن و سنت]]</ref>

}}

| پاسخ‌دهنده = م‍ح‍م‍د اس‍دی‌ گ‍رم‍ارودی‌

| پاسخ = آقای دکتر '''[[محمد اسدی گرمارودی]]''' در کتاب ''«[[علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان (کتاب)|علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان]]»'' در این‌باره گفته است:

از شخصیت‌های علمی دیگر اهل سنت [[قاضی عضد ایجی]] را می‌توان نام برد. وی متکلّم برجسته و شاخصی بوده و کتاب "شرح المواقف" او شهرت فراوانی پیدا کرده است. ایشان در معجزه هفتم از معجزات [[پیامبر]] {{صل}} و در بخش "الکلام فی سایر المعجزات" چنین می‌نویسد: "هفتم، خبر دادن آن حضرت از [[غیب]] است؛ این سخن در قرآن آمده و احادیث صحیحه نیز آن را بیان کرده است. کسی که بخواهد در این مقوله بحث کند، از این روایات فراوان بیابد. می‌گویم همه این روایات اگر چه به حد تواتر نرسیده باشند، امّا قدر مشترک بین آن‌ها متواتر است؛ مثل شجاعت [[علی بن ابی طالب|علی]] {{ع}} و سخاوت حاتم". <ref> شرح المواقف، ج۳، ص۳۸۵.</ref>. ایشان که خود از متکلمین معروف اهل سنت است، می‌گوید: اگر کسی به قرآن و روایات صحیح مراجعه کند، نمی‌تواند منکر [[علم غیب]] و احاطه علمی آن حضرت بشود. همچنین [[قاضی ایاز]] از عالمان [[اهل سنت]] در کتاب "الشفا بالتعریف حقوق المصطفی" فصلی در کرامات [[پیامبر]] دارد. در این فصل بابی تحت عنوان "ومن ذلک ما اطلع علیه من الغیوب و ما یکون" است. شارح این کتاب علامه [[احمد بن محمد شمتی]] است. او در شرح این باب چنین می‌نویسد: "احادیث در این باب دریایی است که عمق آن درک نمی‌شود و از جمله معجزاتِ معلوم است که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}}  به طور قطعی به ما رسیده است و از بس راویان متعدد دارد، متواتر است و تمامی راویان مختلف در معنای اطلاع غیبی آن حضرت اتفاق دارند".» <ref>[[علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان (کتاب)|علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان]]؛ ص: ۹۴-۹۷.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = علی اصغر رضوانی

| پاسخ = آقای '''[[علی اصغر رضوانی]]'''، در کتاب ''«[[علم و سلطه غیبی اولیا (کتاب)|علم و سلطه غیبی اولیا]]»'' در این‌باره گفته است:

*[[علامه زرقانی]] می‌گوید: و به‌طور حتم روایات متواتر رسیده و معانی آنها اتفاق پیدا کرده بر اینکه [[پیامبر]]{{صل}} از [[غیب]] اطلاع داشته آن‌گونه که عیاض گفته است.<ref>شرح الزرقانی علی المواهب اللدنیة، ج۷، ص ۲۲۸.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = محمد صادق عظیمی

| پاسخ = آقای '''[[محمد صادق عظیمی]]''' در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان ''«[[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

اکثر اندیشمندان [[اهل سنت]]، [[علم غیب]] تعلیمی را برای [[پیامبران]]{{عم}} و برخی اولیای الهی قبول دارند و آن را ممکن می‌دانند. در ذیل سخنان برخی از آنان را نقل می‌کنیم:  

| پاسخ‌دهنده =

| پاسخ = '''پژوهشگران [http://alsonnat.blogfa.com/post/120 پایگاه تحقیقاتی السنه]'''، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:

:::::#[[محیی الدین نووی شافعی]]: نووی به داشتن [[علم غیب]] [[انبیاء]]{{عم}} تصریح کرده است پس گفته است [[انبیاء]] [[علم غیب]] را استقلالاً نمی‌دانند و علم احاطه به کل علوم را فقط الله دارد و اما معجزات و کرامات [[انبیا]]{{عم}} با اعلام خداوند به آنهاست.<ref>{{عربی|«صرح بِهِ النَّوَوِیّ رَحمَه الله فِی فَتَاوِیهِ فَقَالَ مَعْنَاهَا لَا یعلم ذَلِک اسْتِقْلَالا وَعلم إحاطة بِکُل المعلومات إِلَّا الله وَأما المعجزات والکرامات فبإعلام الله لَهُم»}}؛ الفتاوی الحدیثیة لابن حجر الهیتمی؛ ج ۱، ص ۲۲۳</ref>

:::::#[[ابن حجر هیثمی شافعی]]: اینکه خداوند، [[انبیا]] و اولیاء را به پاره‌ای از [[علم غیب]] آگاه و مطلع می‌کند امری است ممکن و هرگز مستلزم محال نمی‌شود، و انکار آن، عناد و مکابره است<ref>{{عربی|«إعلام الله تعالی للأنبیاء والأولیاء ببعض الغیوب ممکن لا یستلزم محالا بوجه وانکار وقوعه عناد، لأنّهم علموا بإعلام الله واطلاعه لهم»}}؛ الفتاوی الحدیثیة لابن حجر الهیتمی؛ ج ۱، ص ۲۲۳.</ref>.

| پاسخ‌دهنده =

| پاسخ = '''پژوهشگران [http://morsalun.ir/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87/%D8%B3%D8%B1-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%DB%B4%DB%B8-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 پایگاه تخصصی مرسلون]'''، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:

در صحیح مسلم به نقل از [[حذیفه الیمان]] آمده است: [[پیامبر]]{{صل}} حوادث آینده تا قیامت را به من خبر داده ‏است»<ref>صحیح مسلم، ج4، ص ۲۲۱۷.</ref> هرگاه برای برخی از صحابه، پرده‌هایی کنار زده ‏شده و اموری پنهانی آشکار می‌‏گردد چرا نسبت به امکان این امر برای امامان هدی{{عم}} تردید شود؟

| پاسخ‌دهنده =

| پاسخ = پژوهشگران ''«[http://www.valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر]»'' در این‌باره گفته‌‌اند:

*[[نووی]]: علم غیب به نحو استقلال حاصل نمی‌شود. مگر به عنایت خداوند و افاضه او.<ref>{{عربی|«لا یعلم ذلک إستقلالا إلاّ بإعلام اللّه لهم»}}</ref>.