جهاد در قرآن: تفاوت میان نسخهها
←حرمت تخلف و فرار از جهاد
خط ۱۹۲: | خط ۱۹۲: | ||
===[[حرمت]] [[تخلف]] و [[فرار از جهاد]]=== | ===[[حرمت]] [[تخلف]] و [[فرار از جهاد]]=== | ||
تخلف و نیز فرار از جهاد در همه [[شرایع الهی]] [[حرام]] است؛ [[حضرت موسی]]{{ع}} شماری از پیروانش را که از [[جهاد در راه خدا]] [[امتناع]] کردند، زیانکار | تخلف و نیز فرار از جهاد در همه [[شرایع الهی]] [[حرام]] است؛ [[حضرت موسی]]{{ع}} شماری از پیروانش را که از [[جهاد در راه خدا]] [[امتناع]] کردند، زیانکار: {{متن قرآن|وَلَا تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خَاسِرِينَ}}<ref>«ای قوم من! به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر فرموده است وارد شوید و واپس مگرایید که زیانکار گردید» سوره مائده، آیه ۲۱.</ref> و [[فاسق]] دانست: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ إِنِّي لَا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! من جز اختیار خویش و برادرم را ندارم، میان ما و این قوم نافرمان جدایی انداز!» سوره مائده، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الْأَرْضِ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«(خداوند) فرمود: که (آمدن به) این سرزمین چهل سال بر آنان حرام است؛ روی زمین سرگردان میشوند، پس بر گروه نافرمانان دریغ مخور» سوره مائده، آیه ۲۶.</ref>؛ همچنین حرمت [[تخلف از جهاد]] در [[شرایع]] پیشین را از آیه {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ}}<ref>«آیا به (سرگذشت) بزرگان بنی اسرائیل پس از موسی ننگریستهای که به پیامبری که داشتند گفتند: پادشاهی بر ما بگمار تا در راه خداوند کارزار کنیم. گفت: آیا گمان نمیکنید که اگر جنگ بر شما مقرّر شود، کارزار نکنید؟ گفتند: چرا در راه خداوند جنگ نکنیم در حالی که ما از سرزمینمان رانده و از فرزندانمان ماندهایم؛ اما چون بر آنان جنگ مقرر شد جز تنی چند رو گرداندند و خداوند به (احوال) ستمکاران داناست» سوره بقره، آیه ۲۴۶.</ref> که تخلف کنندگان را [[ظالم]] شمرده میتوان دریافت. | ||
در [[شریعت اسلام]] افزون بر [[آیات]] فوق آیات دیگری نیز مستند حرمت تخلف از جهاد قرار گرفتهاند؛ از جمله آیاتی که متخلفان از [[جهاد]] را [[بیایمان]] شمرده {{متن قرآن|إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ}}<ref>«تنها کسانی از تو اجازه (ی معاف بودن از جهاد) میخواهند که به خداوند و روز بازپسین ایمان ندارند و دل به شک سپردهاند و در تردید خود سرگردانند» سوره توبه، آیه ۴۵.</ref> یا آنان را [[مذمت]] کردهاند {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ}}<ref>«ای مؤمنان! چگونهاید که چون به شما گفته شود در راه خداوند رهسپار (جنگ) گردید، گرانخیزی میورزید ؟ آیا به جای جهان واپسین به زندگانی این جهان خرسند شدهاید؟ در حالی که کالای زندگی این جهان در برابر جهان واپسین جز اندکی نیست» سوره توبه، آیه ۳۸.</ref>، {{متن قرآن|فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ}}<ref>«بازماندگان (از جهاد در جنگ تبوک)، از خانهنشینی خویش در مخالفت با پیامبر شادمانی کردند و خوش نداشتند که با جان و مالشان در راه خداوند جهاد کنند و گفتند: در این گرما رهسپار نشوید؛ بگو: آتش دوزخ گرمتر است اگر در مییافتند» سوره توبه، آیه ۸۱.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذَا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُواْ مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُوْلُواْ الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُواْ ذَرْنَا نَكُن مَّعَ الْقَاعِدِينَ }}<ref>«و چون سورهای فرو فرستاده شود که به خداوند ایمان آورید و همراه با پیامبرش جهاد کنید، توانمندان از ایشان، از تو اجازه میگیرند و میگویند: بگذار تا ما با خانهنشینان بمانیم» سوره توبه، آیه ۸۶.</ref>، {{متن قرآن|رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ}}<ref>«راضی شدهاند که با واپسماندگان (جهاد، از زنان و کودکان) باشند و بر دلهایشان مهر نهاده شده است از این رو در نمییابند» سوره توبه، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|لَكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«اما پیامبر و کسانی که با وی ایمان آوردهاند با مال و جان جهاد کردهاند و آنانند که نیکیها از آن آنهاست و آنانند که رستگارند» سوره توبه، آیه ۸۸.</ref>،{{متن قرآن|إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَهُمْ أَغْنِيَاءُ رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«ایراد تنها بر کسانی است که با آنکه توانگرند، از تو اجازه (ی ترک جهاد) میخواهند؛ به این خشنودند که با واپسماندگان (جهاد، از زنان و کودکان) همراه باشند و خداوند بر دلهای آنان مهر نهاده است از این رو (چیزی) نمیدانند» سوره توبه، آیه ۹۳.</ref>، {{متن قرآن|يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«چون نزد آنان باز گردید، برای شما عذر میآورند؛ بگو عذر نیاورید که هرگز باورتان نخواهیم داشت؛ خداوند ما را از اخبار شما آگاه کرده است و به زودی خداوند و پیامبرش کردار شما را خواهند دید سپس به سوی دانای پنهان و آشکار برگردانده میشوید آنگاه او شما را از آنچه انجام میدادید آگاه میگرداند» سوره توبه، آیه ۹۴.</ref>؛ همچنین آیاتی که [[عاقبت]] متخلفان را [[دوزخ]] یا [[عذاب اخروی]] دانستهاند، دال بر این حکماند: {{متن قرآن|إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«اگر رهسپار نگردید (خداوند) شما را به عذابی دردناک دچار میکند و قومی دیگر را به جای شما میآورد و شما هیچ زیانی به او نمیتوانید رساند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره توبه، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرانتان و همسرانتان و دودمانتان و داراییهایی که به دست آوردهاید و تجارتی که از کساد آن بیم دارید و خانههایی که میپسندید از خداوند و پیامبرش و جهاد در راه او نزد شما دوستداشتنیتر است پس چشم به راه باشید تا خداوند» سوره توبه، آیه ۲۴.</ref>، {{متن قرآن|فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ}}<ref>«بازماندگان (از جهاد در جنگ تبوک)، از خانهنشینی خویش در مخالفت با پیامبر شادمانی کردند و خوش نداشتند که با جان و مالشان در راه خداوند جهاد کنند و گفتند: در این گرما رهسپار نشوید؛ بگو: آتش دوزخ گرمتر است اگر در مییافتند» سوره توبه، آیه ۸۱.</ref>، {{متن قرآن|يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«چون نزد آنان باز گردید، برای شما عذر میآورند؛ بگو عذر نیاورید که هرگز باورتان نخواهیم داشت؛ خداوند ما را از اخبار شما آگاه کرده است و به زودی خداوند و پیامبرش کردار شما را خواهند دید سپس به سوی دانای پنهان و آشکار برگردانده میشوید آنگاه او شما را از آنچه انجام میدادید آگاه میگرداند» سوره توبه، آیه ۹۴.</ref>، {{متن قرآن|سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«هنگامی که نزد ایشان باز گردید برای شما به خداوند سوگند خواهند خورد که دست از سر آنان بدارید؛ بنابراین از آنان رو بگردانید که پلیدند و به کیفر آنچه انجام میدادند جایگاهشان دوزخ است» سوره توبه، آیه ۹۵.</ref>؛ همچنین فرار کردن از عرصه [[جنگ]] پس از شرکت در جهاد حرام است: «اِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَروا زَحفـًا فَلا تُوَلّوهُمُ الاَدبار». ([[انفال]] / ۸، ۱۵) <ref> تذکرة الفقهاء، ج ۹، ص۹؛ منهاج الصالحین، ج ۱، ص۳۷۰.</ref> این حکم را از آیه ۱۶ انفال / ۸ که فرار از جهاد را موجب دچار شدن به [[غضب الهی]] دانسته و نیز [[آیات]] ۲۵ و ۲۷ [[توبه]] / ۹ که از [[بخشش]] [[گناه]] فراریان یاد کرده نیز میتوان استفاده کرد، چنانکه در [[احادیث]]، [[فرار از جهاد]]، [[گناه کبیره]] خوانده شده است؛<ref>الکافی، ج ۲، ص۲۷۷؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص۳۷۰؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص۷۱.</ref> همچنین در احادیث، [[حکمت]] [[تشریع]] این [[حرمت]]، گستاخ شدن [[دشمن]] نسبت به [[مسلمانان]]، [[اسارت]] و [[شکست]] و کشته شدن مسلمانان، وهن و [[سستی]] [[دین]] و مخدوش شدن [[رسالت]] [[پیامبران الهی]] و [[امامان]] ذکر شده است. <ref>علل الشرایع، ج ۲، ص۴۸۱؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص۹۹؛ من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص۵۶۵.</ref> البته در صورتی که پشت کردن به دشمن تاکتیکی برای یافتن مکان مناسب یا [[پیوستن]] به گروهی دیگر از جهادگران برای ادامه [[جهاد]] باشد، جایز شمرده شده است: «ومَن یُوَلِّهِم یَومَذٍ دُبُرَهُ اِلاّ مُتَحَرِّفـًا لِقِتالٍ اَو مُتَحَیِّزًا اِلی فِئَةٍ». ([[انفال]] / ۸، ۱۶) <ref>المبسوط، طوسی، ج ۲، ص۱۰؛ المهذب، ج ۱، ص۳۰۴؛ المجموع، ج ۱۹، ص۲۹۱.</ref> | |||
.<ref>[[سید عباس رضوی|رضوی، سید عباس]]، [[جهاد - رضوی (مقاله)|مقاله «جهاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۱۰.</ref> | |||
===[[لزوم]] رعایت [[حدود الهی]]=== | ===[[لزوم]] رعایت [[حدود الهی]]=== | ||
[[قرآن کریم]] از جمله ویژگیهای جهادگران در [[راه خدا]] را توبه کردن، [[پرستش]] و [[حمد]] و [[سپاس]] [[خداوند]]، [[رکوع]] و [[سجود]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]] و رعایت حدود الهی ذکر کرده است: «اِنَّ اللّهَ اشتَری مِنَ المُؤمِنینَ اَنفُسَهُم... یُقـتِلونَ فی سَبیلِ اللّهِ... * اَلتـّبُونَ العـبِدونَ الحـمِدونَ السـّحونَالرّاکِعونَ السّـجِدونَ الأمِرونَ بِالمَعروفِ والنّاهونَ عَنِ المُنکَرِ والحـفِظونَ لِحُدودِ اللّهِ». (توبه / ۹، ۱۱۱ - ۱۱۲) در آیهای دیگر نیز جهادگران به [[تقوا]] [[مأمور]]: «واتَّقوا اللّهَ واعلَموا اَنَّ اللّهَ مَعَ المُتَّقین» (بقره / ۲، ۱۹۴؛ نیز توبه / ۹، ۱۲۳) و از [[تعدی]] کردن در جهاد منع شدهاند: «و قـتِلوا فی سَبیلِاللّهِ... و لاتَعتَدُوا اِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ المُعتَدین». (بقره / ۲، ۱۹۰) [[فقیهان]] مراد از تعدی در جهاد را کشتن اطفال، [[زنان]] و [[پیران]] دانستهاند،<ref>بدایة المجتهد، ج ۱، ص۳۰۸؛ زبدة البیان، ص۳۰۶ ـ ۳۰۷؛ سلسلة الینابیع، ج ۹، ص۱۱۳.</ref> چنانکه احادیث هم بر این نکته تصریح کرده <ref>الکافی، ج ۵، ص۲۷؛ تهذیب، ج ۶، ص۱۳۸؛ جامع البیان، ج ۲، ص۲۵۹.</ref> و به علاوه، کشتن مجروحان و فراریان را نیز جایز ندانستهاند،<ref>الکافی، ج ۵، ص۳۸؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۹۲.</ref> مگر در صورتی که پس از مجروح شدن یا فرار، برای ادامه [[نبرد]] به دیگر جنگجویان [[دشمن]] ملحق شوند. <ref>الکافی، ج ۵، ص۳۳؛ تهذیب، ج ۶، ص۱۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۷۴.</ref> | [[قرآن کریم]] از جمله ویژگیهای جهادگران در [[راه خدا]] را توبه کردن، [[پرستش]] و [[حمد]] و [[سپاس]] [[خداوند]]، [[رکوع]] و [[سجود]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]] و رعایت حدود الهی ذکر کرده است: «اِنَّ اللّهَ اشتَری مِنَ المُؤمِنینَ اَنفُسَهُم... یُقـتِلونَ فی سَبیلِ اللّهِ... * اَلتـّبُونَ العـبِدونَ الحـمِدونَ السـّحونَالرّاکِعونَ السّـجِدونَ الأمِرونَ بِالمَعروفِ والنّاهونَ عَنِ المُنکَرِ والحـفِظونَ لِحُدودِ اللّهِ». (توبه / ۹، ۱۱۱ - ۱۱۲) در آیهای دیگر نیز جهادگران به [[تقوا]] [[مأمور]]: «واتَّقوا اللّهَ واعلَموا اَنَّ اللّهَ مَعَ المُتَّقین» (بقره / ۲، ۱۹۴؛ نیز توبه / ۹، ۱۲۳) و از [[تعدی]] کردن در جهاد منع شدهاند: «و قـتِلوا فی سَبیلِاللّهِ... و لاتَعتَدُوا اِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ المُعتَدین». (بقره / ۲، ۱۹۰) [[فقیهان]] مراد از تعدی در جهاد را کشتن اطفال، [[زنان]] و [[پیران]] دانستهاند،<ref>بدایة المجتهد، ج ۱، ص۳۰۸؛ زبدة البیان، ص۳۰۶ ـ ۳۰۷؛ سلسلة الینابیع، ج ۹، ص۱۱۳.</ref> چنانکه احادیث هم بر این نکته تصریح کرده <ref>الکافی، ج ۵، ص۲۷؛ تهذیب، ج ۶، ص۱۳۸؛ جامع البیان، ج ۲، ص۲۵۹.</ref> و به علاوه، کشتن مجروحان و فراریان را نیز جایز ندانستهاند،<ref>الکافی، ج ۵، ص۳۸؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۹۲.</ref> مگر در صورتی که پس از مجروح شدن یا فرار، برای ادامه [[نبرد]] به دیگر جنگجویان [[دشمن]] ملحق شوند. <ref>الکافی، ج ۵، ص۳۳؛ تهذیب، ج ۶، ص۱۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۷۴.</ref> |