علت تأخیر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

== عبارت‌های دیگری از این پرسش ==

=== ایجاد شرایط برای تحقق [[انقلاب]] ===

* [[پیروزی]] هر [[انقلاب]] و یا هر فعالیت [[اجتماعی]] به یک [[سلسله]] شرایط و موقعیت‌های [[عینی]] و خارجی بستگی دارد که بدون فراهم شدن آن شرایط هیچگونه انقلابی محقق نمی‌شود<ref>ر.ک: رجالی تهرانی، علیرضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۶۳ تا ۱۶۵. </ref>. چنانکه چنین [[تغییر]] و یا [[پیروزی]] برای [[جامعه]] ای [[الهی]] هم متصور است. اما در جامعۀ [[الهی]] تحقق [[انقلاب]] و یا [[پیروزی]] به واسطۀ دو [[تغییر]] میسر می‌‌شود: تغییرات [[اجتماعی]] [[الهی]] و تغییرات عوامل خارجی.

* می توان گفت این دو بخش در تشکیل یک [[حکومت الهی]] همانگونه که وجودشان لازم است اما کاملا مستقل و بی [[ارتباط]] از هم هستند، یعنی ممکن است برای ایجاد [[انقلاب]] [[الهی]]، [[زمین]]، تغییرات [[اجتماعی]] [[الهی]] وجود داشته باشد اما بخش دیگر آن یعنی عوامل خارجی وجود نداشته باشد، چنانکه [[انقلاب]] [[پیامبر]]، بعد از [[گذشت]] پنج قرن از [[جاهلیت]] [[مردم]] آن [[سرزمین]] حاصل شد، در حالی که زمینۀ [[الهی]] آن یعنی [[فترت]] [[آدمی]]، خیلی بیشتر نیاز به چنین [[پیامبری]] را [[احساس]] می‌‌کرد، ولی چون، عوامل خارجی مهیا نبود، این [[انقلاب]] بعد از [[گذشت]] پنج قرن محقق شد. [[انقلاب مهدوی]] هم بر همین اساس است، یعنی ایجاد چنین انقلابی علاوه بر اینکه احتیاج به تغییرات [[اجتماعی]] ـ [[الهی]] دارد، به تغییرات خارجی هم برای محقق شدنش [[نیازمند]] است<ref>ر.ک: [[سید محمد باقر صدر|صدر سید محمد باقر]]، [[بحوث حول المهدی (کتاب)|بحوث حول المهدی]]. </ref>.

=== عوامل تاخیر در [[ظهور امام زمان]]{{ع}} ===

* برخی از عوامل خارجی که موجب تاخیر در [[ظهور امام زمان]]{{ع}} شده است عبارت‌اند از:

# '''عدم وجود [[یاوران]] کافی برای [[قیام]]''': از جمله عوامل خارجی که محقق نشدنش سبب تاخیر [[ظهور]] [[حضرت]] می‌‌شود عدم وجود [[یاوران]] کافی برای [[حمایت از امام عصر]]{{ع}} و [[قیام]] با شکوهش است. این نظریه برخلاف فرضیه فوق به هیچ عنوان به معنی عدم مقابله با [[ظلم و ستم]] در [[زمان غیبت]] نیست، بلکه به این معناست که امر [[ظهور]] زمانی محقق می‌‌شود که [[منتظران]] تمام تلاششان را انجام دهند تا در زمرۀ [[یاران امام]] قرار بگیرند<ref>ر.ک: [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۶-۳۰؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج۱، ص ۲۰۰-۲۰۱. </ref>.

# '''نبود تجهیزات پیشرفته''': عده ای معتقدند علت تاخیر [[قیام امام عصر]]{{ع}} به این خاطر است که با [[گذشت]] زمان، [[ابزار آلات جنگی]]، بسیار پیشرفته خواهد شد و این امر سبب می‌‌شود [[امام]] با سرعت بیشتری به هدفش که همان [[حکومت عدل جهانی]] است برسد زیرا [[مبارزه]] با [[سلاح]] پیشرفته کمک بسیاری برای [[نابودی دشمنان]] [[عدل]] و [[عدالت]] خواهد کرد. عده ای این نظریه را درست ندانسته و قائلند سلاح‌های پیشرفتۀ مادی بدون وجود روحیۀ جهادی در مقابل [[دشمنان]] به هیچ وجه نمی‌تواند کمکی برای [[قیام امام عصر]]{{ع}} محسوب شود، چراکه در طول [[تاریخ]] کاخ‌های بزرگ مادی وجود داشتند که با اولین تلنگر فرور ریختند و این امر به این خاطر بود که محافظان این کاخ‌ها هیچ پشتوانۀ [[روحی]] برای [[حفظ]] این کاخ‌ها در وجودشان نمی‌دیدند<ref>ر.ک: [[سید محمد باقر صدر|صدر سید محمد باقر]]، [[بحوث حول المهدی (کتاب)|بحوث حول المهدی]].</ref>.

# '''تاخیر [[ظهور]] به سبب [[آزمایش]] [[بندگان]]''': عامل خارجی دیگری که سبب تاخیر امر [[ظهور]] می‌‌شود، [[ابتلاء]] و [[آزمایش]] [[منتظرین]] به وسیلۀ ابزار طبیعی است؛ چراکه [[ابتلاء]] و [[آزمایش]]، هرچند موجب تاخیر در امر [[ظهور]] می‌‌شود، ولی نقش بسیار مهمی در [[تکامل]] [[آدمی]] دارد. البته این ویژگی، بدین معنا نیست که در همۀ موارد نقش [[غیر طبیعی]] [[الهی]] وجود نداشته باشد، بلکه در مواردی براساس ایجاب شرایط، از راه‌های غیر عادی هم استفاده می‌‌شود؛ چنانکه در [[مبارزات]] انقلابی [[پیامبر]]، [[حصر]] [[مدینه]] به وسیلۀ [[کفار]] و [[دشمنان اسلام]] به واسطۀ گرد بادی شدید از هم پاشید<ref>ر.ک: [[سید محمد باقر صدر|صدر سید محمد باقر]]، [[بحوث حول المهدی (کتاب)|بحوث حول المهدی]]؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۶۳ تا ۱۶۵.</ref>.

# '''نشاختن مفهوم [[عدل]]''': از جمله عواملی که سبب تاخیر امر [[ظهور]] می‌‌شود نشناختن مفهوم [[عدل]] توسط [[مردم]] است، چراکه این نشاختن سبب می‌‌شود [[مردم]]، از [[جان]] و [[دل]]، [[منتظر]] [[عدالت]] گر واقعی نباشند<ref>ر.ک: [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۴۱۶. </ref>؛ در واقع در یک بیان کلی می‌‌توان گفت، عموم [[مردم]] و [[جامعۀ بشری]] باید به درجه‌ای از [[معرفت]] برسند که متوجه شوند تمام حکومت‌های ساختگی [[بشر]] غیر عادلانه است و نمی‌تواند، [[سعادت]] و [[عدالت]] واقعی را به [[بشر]] هدیه دهند<ref>ر.ک: [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج۱، ص ۲۰۰-۲۰۱. </ref>.

# '''فراهم نشدن زمینۀ [[فرهنگی]]''': یکی دیگر از عواملی که سبب تاخیر [[فرج]] [[امام عصر]] می‌‌شود، فراهم نشدن زمینۀ [[فرهنگی]] در سطح جهانی است به عبارتی می‌‌توان گفت یکی از مهمترین عوامل مؤثر [[انسانی]] در رخداد این [[قیام]]، [[آمادگی فکری]] همۀ [[اقوام]] و [[ملل]] [[انسانی]] دربارۀ [[مدیریت]] [[جهان]] به وسیلۀ [[انسان کامل]] است چراکه [[قیام مهدوی]] یک [[قیام جهانی]] است و تا زمانی که این امر (ایجاد زمینۀ [[فرهنگی]]) محقق نشود، [[قیام امام عصر]]{{ع}} تا حصول این [[آمادگی]] به تأخیر می‌‌افتد<ref>ر.ک: [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص۱۲۹، ۱۳۰؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۴۱۶.</ref>.

# '''عدم انجام [[تکالیف فردی]] و [[اجتماعی]]''': عامل دیگر تاخیر [[ظهور]]، انجام ندادن [[تکالیف فردی]] و [[اجتماعی]] [[منتظرین]] در [[زمان غیبت]] است، درواقع انجام ندادن [[تکالیف فردی]] و [[اجتماعی]] [[منتظرین]] در [[زمان غیبت]] به معنای آماده نبودن آنان در امر [[ظهور امام عصر]]{{ع}} است. ایجاد چنین [[آمادگی]] نه تنها سبب امر [[ظهور]] می‌‌شود بلکه فضیلتی دارد که [[امام سجاد]]{{ع}} در [[وصف]] آن می‌‌فرماید: «مردمی که در [[زمان غیبت]] [[مهدی]] به سر می‌برند و [[معتقد به امامت]] وی هستند و خود را آماده [[ظهور]] او کرده‌اند، بهتر و شایسته‌تر از [[مردم]] هر زمان دیگرند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ}}؛ بحار الانوار، ج ۵۲ باب فضل انتظار الفرج و فضل الشیعه فی زمان الغیبه، ص۱۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۷۶؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۴۱۶.</ref>

# '''تجربه [[اجتماعی]]، [[مدنی]]، [[سیاسی]]، [[انسان]] ها''': یکی از مهترین عواملی که سبب تاخیر امر [[ظهور]] می‌‌شود تجربۀ [[اجتماعی]]، [[مدنی]] و [[سیاسی]] [[انسان]] هاست، چراکه [[قیام امام زمان]]، یک [[قیام جهانی]] است و حصول چنین قیامی لازمه‌اش فقط داشتن یک [[رهبر شایسته]] نیست، بلکه این امر [[عظیم]] [[نیازمند]] محیط جهانی مساعد است و این مساعد‌سازی جهانی زمانی شکل می‌‌گیرد که [[احساس]] نابودی مداوم در [[انسان]] متمدّن ایجاد شود و این امر موجب انگیزۀ اساسی، برای [[پذیرش]] [[رسالت]] [[عدالت]] خواه [[مهدوی]] است و این [[انگیزه]] و [[احساس]] تنها با تجربه‌‏های [[اجتماعی]]، [[مدنی]] و [[سیاسی]] [[انسان‌ها]] شکل می‌‌گیرد<ref>ر.ک: [[سید محمد باقر صدر|صدر سید محمد باقر]]، [[بحوث حول المهدی (کتاب)|بحوث حول المهدی]]؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۶۳ تا ۱۶۵ </ref>.

=== برداشتی [[اشتباه]] از [[روایات]] ===

* در زمینه تاخیر [[ظهور]] عده ای به [[دلیل]] برداشت [[اشتباه]] از [[روایات]] قائلند امر [[قیام امام]] حاصل نمی‌شود مگر اینکه [[جهان]] از [[ظلم و ستم]] پر شود و هر مقابله ای با [[ظلم و ستم]] سبب طولانی شدن امر [[فرج]] خواهد شد، بنابراین این عده معتقدند عامل اصلی حصول [[قیام امام]] پر شدن [[زمین]] از [[ظلم و ستم]] است. در جواب این نظریه چندین پاسخ داده شده است:

# پرشدن [[زمین]] از ظلم‌ و [[جور]]، به معنای نابودی [[توحید]] و [[عدل]] در [[زمین]] یا باقی نماندن مکانی برای [[پرستش]] [[خداوند]] است و این امر خلاف [[سنت‌های الهی]] است<ref>ر.ک: [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۶-۳۰.</ref>.

# در [[روایات]] آمده است [[امام عصر]]{{ع}} [[زمین]] را از [[عدل و داد]] پر می‌‌کند، همانگونه که [[زمین]]، از [[ظلم و ستم]] پر شده بود، تعبیر به معنای این نیست که باید در [[زمین]] [[ظلم و ستم]] فراوان شود تا [[فرج]] اما عصر محقق شود، بلکه این تعبیر به این معناست که [[امام]] به وسیلۀ [[مبارزه با ظلم]] و [[ستم]]، همانگونه که [[زمین]] از [[ظلم و جور]] پرشده بود آن را از [[عدل و داد]] لبریز می‌‌کند، چنانکه [[روایت]]: {{متن حدیث|یَخْرُجُ عَلَی حِینِ غَفْلَةٍ مِنَ النَّاسِ وَ إِمَاتَةٍ مِنَ الْحَقِّ وَ إِظْهَارٍ مِنَ الْجَوْرِ وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ یَخْرُجْ لَضُرِبَ عُنُقُهُ یَفْرَحُ لِخُرُوجِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ سُکَّانُهَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً}}<ref>بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰. </ref>، ثابت کنندۀ همین مطلب است<ref>ر.ک: [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۶-۳۰ </ref>.

=== نتیجه گیری ===

* بنابراین باید توجه داشت همانگونه که در [[دوران غیبت امام عصر]]{{ع}} آماده بودن [[فترت]] [[آدمی]] برای [[ظهور امام]] نقش اساسی و مهمی دارد همانطور هم نبودن عوامل خارجی مانند: خلاء [[یاوران]] [[حقیقی]] برای [[قیام امام]]؛ نفهمیدن مفهوم [[عدل]]، [[عدالت]] توسط [[انسان]] ها؛ انجام ندادن [[تکالیف فردی]]، [[اجتماعی]]، [[منتظرین]]، می‌‌تواند سبب تاخیر [[ظهور]] [[حضرت]] شود<ref>ر.ک: پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۷۶؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۴۱۶؛ ر.ک: [[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۶-۳۰؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج۱، ص ۲۰۰-۲۰۱.</ref>.

[[پرونده:1368259.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[سید محمد باقر صدر]]]]

«جواب این است که هرکاری برای تغییر ساختار [[جامعه]] به وقوع پیوندد؛ موفقیت آن بستگی به یک سلسله شرایط و زمینه‌‏های خارجی دارد و تا همه آن شرایط کاملا تحقق نیابد امکان رسیدن به [[هدف]] وجود ندارد. البته آن تغییرات اجتماعی که سرچشمه‏‌ای الهی دارد از نظر [[پیام]]، ربطی به عوامل خارجی‏<ref>على‏‌رغم اینکه شهید صدر، در اینجا به عوامل خارجى و نقش آن در پیروزى انقلاب‌ها، اهمیت می‌دهد- که درکى عمیق از عوامل اجتماعى و روانى است- ولى ایشان نظریه جدیدى درباره فهم تغییرات اجتماعى که از ناحیه رسالت‌هاى آسمانى پدیدار می‌گردد، عرضه داشته است که از جهت رسالت و پیام، قانون خاص خود را دارد و از جهت موفقیت در اجرا وابسته به عوامل خارجى است. مقصود از عوامل خارجى، حالت سیاسى و اجتماعى مردم، واقعیت‌هاى بین‏‌المللى و توانایى‏‌هاى مردم در بهره‏‌ورى از امکانات ذاتى و استعدادهاى روحى است.</ref> ندارد؛ زیرا پیامی که زیربنای این تغییرات است، الهی و آسمانی است و شرایط خارجی در آن مؤثر نیست ولی از جنبه اجرایی به شرایط بیرونی متکی است و موفقیت و زمان انجام آن بستگی به آن دارد و درست به همین جهت بوده است که [[آسمان]] در [[انتظار]] ماند تا پنج قرن از [[جاهلیت]] بگذرد و آن وقت آخرین [[پیام]] خود را به واسطه [[پیامبر خاتم|حضرت محمد]]{{صل}}، فرستاد؛ و با آنکه [[جهان]] در [[دوران فترت]] [[نیاز]] شدید به [[پیامبر]] داشت ولی به خاطر وابستگی اجرایی به شرایط خارجی در آن تأخیر شد. این عوامل خارجی که اجرای [[اصلاحات]] بدان [[نیاز]] دارد برخی عبارت است از فضای مناسب و جو عمومی برای تغییرات مورد نظر و برخی جزئیات است که جنبش انقلابی در پیچ و خم‌های باریک آن را می‌‌طلبد.

برای نمونه، انقلابی که "لنین" در روسیه با موفقیت رهبری کرد به عامل مهمی مانند [[جنگ]] جهانی اول و [[سست]] شدن پایه امپراطوری تزار وابسته بود که در ایجاد فضای مناسب برای [[انقلاب]] سهم بسزایی داشت و عوامل جزئی و محدود دیگری نیز در آن مؤثر بود مانند اینکه لنین توانست به [[سلامت]] وارد روسیه شود و [[انقلاب]] را رهبری کند که اگر هر حادثه‏‌ای باعث تأخیر ورود او شده بود؛ احتمال داشت [[انقلاب]] نتواند به این سرعت [[حاکم]] شود. آری، [[سنت]] تغییرناپذیر الهی بر این است که [[اجرا]] و ایجاد تغییرات اصلاحی بستگی به عوامل خارجی، فضای مناسب و جو عمومی داشته باشد و به همین جهت بوده است که [[اسلام]] پس از یک دوره طولانی و پس از چندین قرن، [[ظهور]] کرد.

پس با اینکه خدای بزرگ، توانایی دارد همه مشکلات و همه [[سختی‌ها]] را برای پیام‏‌رسانی‌های آسمانی، هموار و به‏‌وسیله [[اعجاز]] فضای مناسب ایجاد کند، این روش را [[انتخاب]] نکرده است؛ زیرا [[امتحان]] و [[ابتلا]] و رنجی که مایه [[تکامل انسان]] می‌شود در صورتی تحقق می‌‌یابد که تحولات، طبیعی و مطابق با شرایط خارجی باشد. البته این [[مانع]] نیست که [[خداوند]] در برخی جزئیات دخالت کند، جزئیاتی که در اصل فضای مناسب مؤثر نیست ولی گاهی برای ایجاد تحرک لازم است؛ مانند کمک‌ها و توجهات غیبی که [[خداوند]] در لحظه‏‌های حساس و بسیار دشوار به اولیای خود می‌کند چنانکه: [[آتش]] [[نمرود]] برای [[ابراهیم]] گلستان می‌شود<ref>اشاره به کلام خداست که می‌‌فرماید: {{متن قرآن| قَالُوا حَرِّقُوهُ وَانصُرُوا آلِهَتَکُمْ إِن کُنتُمْ فَاعِلِینَ قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْدًا وَسَلامًا عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَأَرَادُوا بِهِ کَیْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الأَخْسَرِینَ }}؛ اگر می‌‌خواهید کارى بکنید، بسوزانیدش و خدایان خود را نصرت دهید گفتیم: اى آتش، بر ابراهیم خنک و سلامت باش.( سوره انبیا( ۲۱)، آیه ۶۸- ۷۰).</ref> و دست آن یهودی پیمان‌‏شکن که [[شمشیر]] بر روی [[پیامبر]] کشید از حرکت می‌افتد<ref>ر. ک: ابن کثیر الدمشقى، تفسیر القرآن العظیم، ج ۲، ص ۳۳؛ المجلسى، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۸، باب معجزات [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}}، ص ۴۷، ۵۲، ۶۰ و ۷۵.</ref> و یا تندباد شدیدی که چادرهای [[کافران]] و [[مشرکان]] را زمانی که در [[جنگ خندق]]، [[مدینه]] را در محاصره داشتند از ریشه درمی‌‌آورد و [[ترس]] و [[وحشت]] را در دل‌های آنان می‌‌افکند.<ref>ر. ک: الطبرى، ابو جعفر، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج ۲، ص ۲۴۴، حوادث سال پنجم هجرى.</ref> ولی همه اینها از جزئیات فراتر نمی‌‌‏رود و در زمانی که زمینه و شرایط برای [[اصلاحات]] عمومی کاملا آماده است کمک‌های فوریتی، صورت طبیعی به خود می‌گیرد و با واقعیت‌های خارجی مطابقت می‌‌کند.

ما موقعیت [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}}، را با این دید بررسی می‌‌کنیم تا دریابیم که [[انقلاب]] او از نظر [[اجرا]] همانند همه [[انقلاب‌ها]] به زمینه‌‏های عینی و خارجی بستگی دارد و بایستی فضای مناسب موجود باشد. از این‌رو طبیعی است که [[منتظر]] آن شرایط باشیم و همه می‌‌دانند که [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} کارش محدود به یک منطقه و یک بخش از [[جهان]] نیست و رسالتی که از جانب [[خداوند]] بزرگ بر دوش او گذاشته شده، جهانی است و بایستی همه [[بشریت]] را از تاریکی [[ستم]] به روشنایی [[عدل]]، رهنمون گردد.<ref>چنانکه حدیث شریف نبوى تصریح می‌کند: {{متن حدیث|لَوْ لَمْ‏ يَبْقَ‏ مِنَ‏ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فِيهِ فَيَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً»}}؛ اگر از دنیا یک روز بیشتر باقى نمانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانى می‌سازد تا مردى از من- را یا از اهل بیت من- مبعوث کند که زمین را پر از عدل و داد کند پس از آنکه پر از ظلم و ستم شده باشد.( ناصف، منصور على، همان، ج ۵، ص ۳۶۰.)</ref> برای اجرای چنین تحول بزرگی تنها وجود [[رهبر]] [[صالح]] کافی نیست وگرنه در همان زمان [[پیامبر]] این شرط وجود داشت. پس این تحول بزرگ، فضای مناسب جهانی می‌طلبد که همه زمینه‏‌های خارجی لازم برای [[انقلاب]] عمومی در آن وجود داشته باشد.

عامل اساسی در ایجاد این فضای مناسب و پذیرش [[پیام]] جدید [[عدالت]] از طرف [[مردم]] همانا احساس پوکی و پوچی است که [[انسان]] متمدن آن روز خواهد کرد و منشأ این احساس، تجربه‏‌های مختلف بشری از تمدن‏ است؛ تمدنی که جنبه‏‌های منفی آن پشت او را [[خم]] می‌کند و به آنجا می‌رسد که می‌فهمد شدیدا [[نیاز]] به [[کمک]] دارد و از عمق [[جان]]، توجه خود را به [[عالم غیب]] یا منبعی مجهول، معطوف می‌دارد.

اما از نظر پیشرفت‌های مادی می‌‌توانیم بگوییم در [[آینده]] شرایط برای رساندن [[پیام]] به جهانیان بهتر از گذشته است؛ زیرا بخش‏‌های مختلف [[دنیا]] به هم نزدیک می‌شوند، [[مردم]] می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند و وسایلی که یک سازمان مرکزی برای آگاه‏‌سازی [[ملت‌ها]] از [[رسالت]] جدید بدان [[نیاز]] دارد، در دسترس می‌باشد. اما آنچه در سؤال به آن اشاره شده که هرچه بیشتر در [[ظهور]] آن [[حضرت]] تأخیر بیفتد، ابزار و آلات جنگی پیشرفته‌‏تر خواهد شد، درست است ولی این ابزار و آلات مادی برای کسانی که [[روحیه]] خود را باخته‏‌اند و از درون پوسیده‏‌اند به چه کار می‌آید؟ چه‌‏بسا در طول [[تاریخ]] که کاخ یک [[تمدن]] بزرگ با اولین تلنگر فرو ریخته است، چرا؟ برای اینکه چنین بنایی در واقع از قبل فرو ریخته بوده است و هیچ‌گونه پشتوانه و تکیه‌‏گاهی نداشته است<ref>ما در ابتداى دهه نود مصداق این گفته شهید صدر را به‌خوبى دیدیم و گفته ایشان مستند به درک عمیق ایشان از جامعه بشرى بود؛ دیدیم که اتحاد جماهیر شوروى که یکى از دو قطب حاکم بر جهان بود چگونه به‌سرعت از هم پاشید به‌‏گونه‌‏اى که چیزى از آن باقى نماند.</ref>»<ref>[[رهبری بر فراز قرون (کتاب)|رهبری بر فراز قرون]]، ص۱۰۵-۱۰۹.</ref>.

[[پرونده:151910.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[محمد مهدی آصفی]]]]

* «'''دیدگاه نخست''': اگر سبب [[تأخیر در فرج]] و [[ظهور امام عصر]] {{ع}} و [[انقلاب جهانی]] فراگیر او را این بدانیم که [[زمین]] تا از ظلم‌وجور پر نشده است، آن [[حضرت]] [[ظهور]] نخواهد کرد؛ به ناچار "[[انتظار]]" می‌باید به معنای "مترصد بودن" باشد! از طرفی به روشنی می‌دانیم که دامن زدن به ظلم‌وجور و گسترش دامنه آن، از دیدگاه [[اسلام]] جایز نیست.

* '''دیدگاه دوم''': اگر سبب [[تأخیر در فرج]]، عدم وجود یارانی باشد که [[جامعه]] و [در گستره‌ای وسیع‌تر] [[دنیا]] را برای [[ظهور امام]] و [[قیام]] فراگیر او، آماده سازند و [[پشتیبان]] و تکیه‌گاه [[انقلاب]] [[امام]] تلقی شوند، مسأله فرق می‌کند. در اینجا چاره‌ای جز [[اقدام]] و تجهیز و [[آمادگی]] و [[امر به معروف و نهی از منکر]]، به منظور برپایی [[اقتدار]] [[حق]] بر روی [[زمین]] و حصول [[فرج]] به سبب [[ظهور امام زمان]] {{ع}} نیست. در نتیجه، [[انتظار]] به معنای "مترصد" بودن نخواهد بود؛ بلکه به معنای حرکت، [[اقدام]] و [[جهاد]] برای برپایی [[اقتدار]] [[حق]] است؛ یعنی، مفهومی که مهیاسازی [[زمین]] برای [[ظهور امام]] و [[قیام جهانی]] او را طلب می‌کند.

# "پرشدن [[زمین]] از ظلم‌وجور"، به معنای خشکیدن چشمه [[توحید]] و [[عدل]] در [[زمین]] یا باقی نماندن مکانی برای [[پرستش]] [[خدا]] نیست! چنین چیزی محال و خلاف [[سنت‌های الهی]] است؛ بلکه معنای آن، [[طغیان]] و سرکشی [[قدرت]] [[باطل]]، بر ضد [[حق]] در [[نبرد]] دایمی میان [[حق]] و [[باطل]] است.

# [[ظلم]] و ستمی که امروزه در گستره عظیمی از [[زمین]] بر [[مستضعفان]] و بینوایان می‌رود و تهاجم وسیعی که علیه [[ارزش‌های الهی]] می‌شود، شاید در [[تاریخ]] کم‌نظیر باشد!! آنچه در منطقه بالکان توسط صرب‌ها برضد [[مسلمانان]] بوسنی و هرزگوین گذشت، در [[تاریخ]] [[ظلم]] و [[کشتار]] کمتر نظیر داشته است. صرب‌ها بارها شکم [[زنان]] آبستن را پاره کردند و جنین‌ها را بیرون کشیدند!! [[کودکان]] را به [[قتل]] رساندند و سر بریدند و با سرهای بریده، پیش چشم [[پدران]] و مادرانشان توپ‌بازی کردند!! در "چچن" [[کودکان]] را سر بریدند و گوشت تنشان را طعمه خوکان ساختند! ستمی که کمونیست‌ها در دوره [[حکومت]] [[کمونیستی]]، بر [[مسلمانان]] آسیای میانه روا داشته‌اند، چنان است که لرزه براندام [[انسان]] می‌اندازد! شکنجه‌های وحشیانه‌ای که بر [[مسلمانان]] در زندان‌های [[اسرائیل]] [[اعمال]] می‌شود، از محدوده بیان بیرون است! [[برتر]] و بالاتر از همه اینها، شکنجه‌ها، زندانی کردن‌ها و ستم‌هایی است که در [[عراق]] بر [[مؤمنان]] به دست پلیس بعثی صدامی در جریان بوده و هیچ تعبیری از عهده توصیف آن برنمی‌آید و ...! آنچه در گوشه‌گوشه دنیای [[اسلام]] بر [[مسلمانان]] می‌رود، بسیار وحشتناک و فراتر از ظلم‌وستم و "پرشدن [[زمین]] از ظلم‌وجور" است؛ ولی کمتر دیده شده که‌ افکار عمومی [[جهان]] نسبت به این ستم‌های وحشتناک اعتراضی داشته باشند! این [[بی‌تفاوتی]] از همه بدتر و زشت‌تر و نشانه [[انحطاط]] [[وجدان]] [[اخلاقی]] در [[جامعه جهانی]] و [[فرهنگ مادی]] [[بشر]] معاصر است. [[انحطاط]] [[وجدان]] [[اخلاقی]]، نمود خطری است که پیوسته سقوط [[فرهنگی]] را در پی دارد و [[قرآن]] از آن به "نابودی [[امت‌ها]]" تعبیر می‌کند. "[[وجدان]]" [[نیاز]] اصلی و اساسی [[انسان]] است؛ همان‌گونه که [[انسان]] بدون "[[امنیت]]"، "بهداشت و درمان"، "[[غذا]]"، "[[نظام سیاسی]]" و "[[علم]] [و فن‌آوری‌]" [[قادر]] به ادامه [[زندگی]] نیست، به همان‌سان بدون [[وجدان]]، [[قادر]] به ادامه حیات نیست و هرگاه سرچشمه‌های [[وجدان]] بخشکد، سقوط [[فرهنگی]] نتیجه طبیعی این حالت خواهد بود. به تعبیر [[قرآن]] پس از سقوط نیز [[قانون]] "استبدال"، "تبدیل" و "[[ارث]]" بر [[زندگی]] [[بشر]] [[حاکم]] خواهد بود و این، همان حالت [[قیام جهانی امام عصر]] {{ع}} و برپایی [[دولت جهانی]] و فراگیر او است.

# بر خلاف [[انتظار]] برخی، گرایش دنیای امروز به سمت سقوط نظام‌های [[سیاسی]]، [[نظامی]] و [[اقتصادی]] [[ستمگر]] است. همه ما چگونگی سقوط [[اتحاد]] شوروی را در ظرف چند ماه [[شاهد]] بوده‌ایم. مثل چنین کشورهایی، مانند ساختمانی است که از درون پوسیده شده و کسی [[قادر]] به نگه‌داری آن از ویرانی نیست. [[طوفان]] تغییر، هم‌اکنون در امریکا -یعنی ابر [[قدرت]] [[دنیا]]- وزیدن گرفته و این [[کشور]] را در [[بعد اقتصادی]]، [[امنیتی]]، [[اخلاقی]] و [[مقبولیت]]، دچار زلزله‌های سخت و درهم کوبنده‌ای کرده است<ref>انفجارهای ۱۱ سپتامبر سال (۲۰۰۱ م) در برج‌های ۱۱۰ طبقه سازمان تجارت جهانی و وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) در نیویورک، نمونه آشکار این زلزله‌های سخت است. (مترجم)</ref>. [[نظام جاهلی]] امروز، شمارش معکوس سقوط و [[فروپاشی]] خود را شروع کرده است؛ بنابراین از چنین [[نظامی]]، چگونه [[انتظار]] [[جنگ]] و وحشی‌گری بیشتری نداشته باشیم؟!

# آنچه در [[قرآن]] و [[روایات]] دیده می‌شود، این است که: " [[[امام عصر]] {{ع}}] [[زمین]] را از عدل‌وداد پر می‌کند، همان‌گونه که از ظلم‌وجور پر شده است"<ref>{{متن حدیث|يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً}}.</ref>؛ نه بعد از آنکه از [[ظلم و جور]] پر شده باشد! معنای آن، این نیست که [[امام]] {{ع}} [[منتظر]] بماند تا [[ظلم]] و [[فساد]] بیشتر بشود! بلکه معنای [[روایت]] این است که آن [[حضرت]] هنگامی‌که [[ظهور]] می‌کند، [[زمین]] را از [[عدل و داد]] آکنده می‌سازد و با [[ظلم]] و [[فساد]] در [[جامعه]] [[مبارزه]] می‌کند، تا جایی که [[جامعه بشری]]، از [[ظلم]] و [[فساد]] [[پاک]] شود؛ همان‌گونه که در گذشته از [[ظلم]] و [[فساد]] پر بوده است. اعمش از ابی وائل [[روایت]] کرده که [[امیر مؤمنان]] {{ع}} درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|يَخْرُجُ عَلَى حِينِ غَفْلَةٍ مِنَ النَّاسِ وَ إِمَاتَةٍ مِنَ الْحَقِّ وَ إِظْهَارٍ مِنَ الْجَوْرِ وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ يَخْرُجْ لَضُرِبَ عُنُقُهُ يَفْرَحُ لِخُرُوجِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ سُكَّانُهَا يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً}}<ref>بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰.</ref>؛ "در هنگامه [[غفلت]] [[مردم]]، نابودی [[حق]] و آشکاری [[ظلم]]، [مهدی‌] [[خروج]] می‌کند. به سبب این [[خروج]]، اهل [[آسمان]] و ساکنان آن شادمان می‌شوند و [[زمین]] را از عدل‌وداد آکنده می‌سازد؛ چنان‌که از ظلم‌وجور پر شده باشد". به نظر می‌رسد معنای جمله "پر شدن [[زمین]] از ظلم‌وجور"، این است که [[ظلم]] وجور چنان زیاد شود که [[مردم]] از آن، فریاد و فغان بردارند. [[ظلم]]، نقاب تبلیغاتی‌ خود را- که نزد [[مردم]] خوب جلوه می‌کرد- فروافکند و چهره حقیقی‌اش را آشکار سازد! این تشکیلات و نظام‌ها در تحقق آنچه [[مردم]] را بدان [[وعده]] می‌دادند- [[رفاه]]، [[آسایش]] و [[امنیت]]- [[شکست]] می‌خورند و پس از این شکست‌های گسترده، [[مردم]] در جست‌وجوی [[نظامی]] [[الهی]] که آنان را از این ناکامی‌ها برهاند، به حرکت درمی‌آیند و [[رهبری]] را می‌جویند که دستشان را بگیرد و به سوی [[خدای تعالی]] رهنمونشان سازد. این شکست‌های پی‌درپی، هم اکنون در [[زندگی]] [[مردم]] یکی پس از دیگری رخ نموده است. بزرگ‌ترین آن با سقوط [[اتحاد]] جماهیر شوروی بوده و در سال‌های اخیر آشوب‌های [[تندی]] امریکا را به لرزه درآورده است. هرکدام از این ناکامی‌ها، [[مردم]] را به سوی [[نظام الهی]] و [[رهبر]] ربانی [[نجات‌بخش]] سوق می‌دهد.

'''بررسی نظریه دوم‌''': این نظریه در [[فهم]] [[علل]] [[تأخیر فرج]] و [[ظهور امام]] {{ع}}، به [[علل]] واقعی تکیه کرده است که نخستین آنها، عدم وجود [[یاوران]] کافی از جهت کمیت و کیفیت، در میان [[شیعیان]] و [[انصار]] آن [[حضرت]] است. بی‌گمان انقلابی که [[امام]] {{ع}} [[رهبری]] آن را به عهده خواهد داشت، انقلابی جهانی و همگانی است که [[مستضعفان]] و محرومان در آن، [[امامت]] و [[سرپرستی]] [[جامعه بشری]] را عهده‌دار خواهند بود: {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.</ref>. و [[مؤمنان]] [[مستضعف]] در این مرحله، تمام آنچه را که [[طاغوت‌ها]] از [[قدرت]] و [[ثروت]] در دست دارند، به [[ارث]] می‌برند: {{متن قرآن|وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}؛ "و آنان را [[میراث]] بران قرار دهیم" و {{متن قرآن|أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ}}<ref>«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref>. و [[سلطه]] برگستره [[زمین]]، نصیب آنان خواهد بود: {{متن قرآن|وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ}}<ref>«و به آنان در این (سر) زمین توانایی بخشیم» سوره قصص، آیه ۶.</ref>. [[امام زمان]] {{ع}} در این مرحله، تمام [[زمین]] را از لوث شرک‌وظلم [[پاک]] خواهد کرد: {{متن حدیث|يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً}}؛ "[[زمین]] را از عدل‌وداد آکنده می‌سازد؛ چنان‌که از ظلم‌وجور پر شده است". در برخی [[روایات]]، تصریح شده، در [[شرق]] و [[غرب]] عالم جایی که در آن ندای "[[لا اله الا الله]]" طنین‌انداز نشود، یافت نخواهد شد. محور این [[انقلاب]] فراگیر، جز "[[توحید]]" و "[[عدل]]" نخواهد بود. چنین انقلابی، به ناچار زمینه‌سازی‌های زیادی را در سطح [[عالی]]- هم از جهت کمیت و هم از جهت کیفیت (نیروها و امکانات)- می‌طلبد. اگر این آمادگی‌ها ایجاد نشود، چنین [[انقلاب]] فراگیری در [[سنت‌های الهی]]، در [[تاریخ]] بشری به تحقق نخواهد پیوست»<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۶-۳۰.</ref>.

[[پرونده:1368299.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[علی رضا رجالی تهرانی]]]]

[[پرونده:15207.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[علی اصغر رضوانی]]]]

# مردم مفهوم عدل را بدانند.

# به حدّی برسند که از جان و دل خواهان عدل باشند.

# با عمل به دستورات شرع به حدّ بالای شعور فکری و فرهنگی برسند، گر چه در محدوده بخشی از مردم باشد. و لذا مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی در شرح تجرید غیبت حضرت را از ناحیه خود مردم می‌داند.

# پیشرفت بشر از ناحیه صنعت و تکنیک.

[[پرونده:151872.jpg|100px|راست|بندانگشتی|]]

# گستره وسیع انسانی و جغرافیایی قیام [[امام مهدی]] {{ع}} که تمام مرزهای جغرافیایی کره زمین و همگی اقوام و ملل انسانی را شامل می‌شود.

# وجود زمینه فرهنگی و سیاسی.

[[پرونده:1368303.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]]]

[[پرونده:1402.jpg|100px|راست|بندانگشتی|]]

* خلاصه آن که [[مردم]]، خود باید [[ظهور]] [[عدالت]] را بخواهند و جهانیان را با زیبایی‌های [[دوران ظهور]] آشنا کنند و [[روحیه]] [[عدالت]]‌طلبی و [[ظلم]] ستیزی را همه جا گسترش دهند. مرحوم [[خواجه طوسی]]، در کتاب تجرید الاعتقاد، [[علت]] [[غیبت امام]] را کوتاهی [[مردم]] می‌داند؛ چرا که [[اعمال]] و [[کردار]] [[مردم]]، باعث شد [[امام]] از میان [[مردم]] برود؛ بنابراین، [[مردم]] باید از راه غلطی که رفته‌اند، برگردند و [[امام]] را بخواهند، تا [[ظهور]] صورت گیرد.<ref>از همین رو، [[شیخ صدوق]] در مقدمه کتاب کمال الدین می‌گوید: "ظهور حجت‌های الهی در مقام پیشوایی خود، بر سبیل امکان و تدبیر، نسبت به مردم زمان خودشان است. اگر حال مردم طوری باشد که [[امام]] بتواند تدبیر و رهبری اولیایش را بر عهده بگیرد _ یعنی مردم حاضر باشند حرف او را بپذیرند، و او بتواند اراده خدا را پیاده کند _ ظهور آن حجت، لازم خواهد بود و اگر وضع به گونه‌ای باشد که [[امام]] نتواند تدبیر در رهبری اولیایش را بر عهده بگیرد و حکمت الهی، موجب پنهانی او گردد و تدبیر نیز آن را اقتضا کند، خداوند او را در پشت پرده [[غیبت]]، نهان می‌سازد، تا زمانی که وقت مناسب فرا رسد.</ref>»<ref>[[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج۱، ص ۲۰۰-۲۰۱.</ref>.

* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]].

[[رده:پرسش]]