برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|
| خط ۳۵: |
خط ۳۵: |
| *اما در دیدگاه [[توحیدی]] باید گفت، [[انسان]] اولاً و بالذات [[آزاد]] [[آفریده]] شده و [[حق]] [[حکومت]] و [[ولایت]] بر او تنها از آن خداست که آفریننده و پرودگار اوست و پس از او، تنها کسانی [[حق]] [[ولایت]] دارند که از جانب [[خدا]] چنین اجازه‌ای به آنها [[تفویض]] شده باشد. آنها به ترتیب [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} می‌‌باشند و در [[دوران غیبت]]، [[فقها]] به عنوان [[نایبان]] و [[وارثان]] [[معصومین]]{{عم}} از چنین [[حق]] مشروعی برخوردارند. به برخی از مبانی آن اشاره شد. اصطلاحاً به این [[نظریه]]"[[نصب]]" یا "[[انتصاب]]" می‌گویند؛ با این تفاوت که [[معصومین]]{{عم}} به [[نصب خاص]] [[الهی]] [[برگزیده]] شده‌اند، اما [[فقها]] به [[نصب عام]] واجد چنین مقامی می‌شوند. [[نصب عام]]، یعنی ویژگی‌های [[عالمان عصر غیبت]]، بدون [[تعیین]] مصداق آنها در سخن [[معصومین]] آمده است. | | *اما در دیدگاه [[توحیدی]] باید گفت، [[انسان]] اولاً و بالذات [[آزاد]] [[آفریده]] شده و [[حق]] [[حکومت]] و [[ولایت]] بر او تنها از آن خداست که آفریننده و پرودگار اوست و پس از او، تنها کسانی [[حق]] [[ولایت]] دارند که از جانب [[خدا]] چنین اجازه‌ای به آنها [[تفویض]] شده باشد. آنها به ترتیب [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} می‌‌باشند و در [[دوران غیبت]]، [[فقها]] به عنوان [[نایبان]] و [[وارثان]] [[معصومین]]{{عم}} از چنین [[حق]] مشروعی برخوردارند. به برخی از مبانی آن اشاره شد. اصطلاحاً به این [[نظریه]]"[[نصب]]" یا "[[انتصاب]]" می‌گویند؛ با این تفاوت که [[معصومین]]{{عم}} به [[نصب خاص]] [[الهی]] [[برگزیده]] شده‌اند، اما [[فقها]] به [[نصب عام]] واجد چنین مقامی می‌شوند. [[نصب عام]]، یعنی ویژگی‌های [[عالمان عصر غیبت]]، بدون [[تعیین]] مصداق آنها در سخن [[معصومین]] آمده است. |
| *البته به این نکته نیز باید توجه کرد که [[مشروعیت]] [[ولایت]] به [[رأی]] [[مردم]] نیست، اما از سوی دیگر، [[حاکمیت]] ولی‌فقیه همانند [[حاکمیت معصوم]] تنها با [[رأی]] [[مردم]] امکان تحقق دارد که نمونه آن را در داستان اقبال [[مردم]] نسبت به [[حکومت امام علی]]{{ع}} و هم [[حکومت اسلامی]] کنونی در [[ایران]] می‌‌بینیم<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۹۷.</ref>. | | *البته به این نکته نیز باید توجه کرد که [[مشروعیت]] [[ولایت]] به [[رأی]] [[مردم]] نیست، اما از سوی دیگر، [[حاکمیت]] ولی‌فقیه همانند [[حاکمیت معصوم]] تنها با [[رأی]] [[مردم]] امکان تحقق دارد که نمونه آن را در داستان اقبال [[مردم]] نسبت به [[حکومت امام علی]]{{ع}} و هم [[حکومت اسلامی]] کنونی در [[ایران]] می‌‌بینیم<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۹۷.</ref>. |
|
| |
| ==خاستگاه [[نظریه]] [[ولایت فقیه]]==
| |
| *[[تاریخ]] آغاز [[نظریه]] [[ولایت فقیه]] را باید از زمان [[پیامبر]]{{صل}} دانست. به طور کلی [[مسلمان‌ها]] از [[صدر اسلام]] با دو مسئله اساسی مواجه بوده‌اند: یکی حضور نداشتن [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در بسیاری از [[شهرها]] و دیگری نیاز مُبرم به [[احکام]] و دستورهای [[سیاسی]] و فردی؛ بنابراین، به افرادی نیاز داشتند که [[دستورها]] را برای آنها [[تبیین]] کند. در واقع نیاز به فقهای بنام در زمان [[امامان معصوم]]{{عم}} نیز [[احساس]] می‌شده است، اما آنچه در این مبحث به آن خواهیم پرداخت [[ولایت]] [[فقها]] در گستره زمانی خاص، یعنی در [[زمان غیبت]] کبرا است.
| |
| *برای آشنایی با [[پیشینه نظریه ولایت فقیه]]، از سه دیدگاه می‌توان به آن پرداخت:
| |
| #'''دیدگاه منابع [[فقه]]:''' سابقه [[نظریه]] [[ولایت فقیه]] در منابع [[فقهی]]، به [[قرن چهارم]] [[هجری]] می‌رسد. [[شیخ مفید]]<ref>از فقهای معروف شیعه (۳۳۳ یا ۳۳۸ – ۴۱۳ق).</ref> در کتاب مقنعه<ref>شیخ مفید، المقنعه، ص۸۱۰-۸۱۲.</ref> به تصریح مسئله [[ولایت فقیه]] را مطرح می‌سازد. آن را نشئت گرفته از [[ولایت امامان]] [[معصوم]]{{عم}} و به [[نصب]] آنان می‌داند. فقهای پس از او نیز مانندِ شیخ ابوالصّلاح حَلَبی<ref>(م ۴۴۷ق) ر.ک: الکافی فی الفقه، ص۴۲۲.</ref>؛ [[ابن ادریس حلی]]<ref>(م ۵۹۸ق) ر.ک: السرائر، ص۵۳۷.</ref>؛ [[محقق حلی]]<ref>(م ۶۷۶ق) رک: شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱، ص۵۳ (در شرح عبارت محقق حلّی).</ref>؛ [[محقق کرکی]]<ref>(م ۹۴۰ق) ر.ک: محقق کرکی، رسائل المحقق الثانی، ج۱، ص۱۴۲.</ref>؛ [[مقدس اردبیلی]]<ref>(م ۹۹۰ق) ر.ک: مجمع الفوائد و البرهان، ج۴، ص۲۰۵.</ref>؛ و تقریباً همه فقهای نام‌دار [[شیعه]] پس از قرن دَهم این مسئله را در کتاب‌های [[فقهی]] خود مطرح کرده‌اند <ref>در این زمینه، ر.ک: مهدی هادوی تهرانی، ولایت و دیانت، ص۶۶–۹۴؛ مصطفی جعفرپیشه فرد، پیشینه نظریه ولایت فقیه.</ref>.
| |
| #'''دیدگاه منابع [[نقلی]] [[دین]] ([[قرآن]] و [[سنّت]]):''' از این دیدگاه پیشینه طرح موضوع [[ولایت فقیه]] به زمان [[صدر اسلام]] یعنی [[سخنان پیامبر اکرم]]{{صل}} باز می‌گردد<ref>امام خمینی، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، ص۵۹ به بعد.</ref>. برای نمونه: [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[نقل]] از [[حضرت رسول]]{{صل}} فرمودند: "[[خداوند]] خلفای مرا [[رحمت]] کند عرض شد: ای [[رسول خدا]]! خلفای شما چه کسانی هستند؟ فرمود: آنها که بعد از من می‌آیند و [[حدیث]] و [[سنّت]] مرا [[نقل]] می‌کنند"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِي (ثَلَاثَ مَرَّاتٍ) قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَ مَنْ خُلَفَاؤُكَ؟ قَالَ: الَّذِينَ يَأْتُونَ مِنْ بَعْدِي، يَرْوُونَ حَدِيثِي وَ سُنَّتِي}}؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، باب النّوادر، ح۵۹۱۹، ج۴، ص۴۲۰.</ref>. [[حضرت علی]]{{ع}} نیز فرمود: {{متن حدیث|الْعُلَمَاءُ حُكَّامٌ عَلَى النَّاسِ}}<ref>آمِدی، غررالحکم و درر الکلم، ح۵۰۶.</ref>. [[سخنان امام صادق]]{{ع}} در مقبولۀ [[عمر بن حنظله]]<ref>کلینی، الاصول من الکافی، کتاب فضل العلم، باب اختلاف الحدیث، ج۱، ص۶۷، ح۱۰.</ref> و دیگر [[امامان]] نیز مستند [[نقلی]] [[ولایت فقیه]] است و هر چه به زمان [[ائمه]]{{عم}} متأخر نزدیک‌تر می‌شوید، این مسئله شدیدتر و جدّی‌تر مطرح می‌شود تا در زمان [[امام زمان]]{{ع}} با تصریح هر چه تمام‌تر در [[نامه]] معروف توضیح خود چنین می‌نویسند: {{متن حدیث|وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۴۵، ج۲، ص۴۸۴، ح۴؛ وسائل الشیعه، ابواب صفات القاضی، باب ۱۱، ح۹.</ref>.
| |
| #'''دیدگاه [[کلامی]]:''' [[دلیل]] [[کلامی]] [[ولایت فقیه]] به گونه‌ای است که [[ولایت]] را نه تنها برای [[فقیه]]، به معنای اصطلاحی آن ثابت می‌کند بلکه قبل از آن [[ولایت]] را برای [[معصومین]]{{عم}} و حتی قبل از آن برای [[انبیا]] به [[اثبات]] می‌رساند. گذشته از اینکه [[سنّت]] [[خلافت]] در [[پیامبران]] نیز بوده است؛ چه [[خلافت]] در حال [[حیات]]، مانند [[خلافت]] [[هارون]] از [[حضرت موسی]]{{ع}}: {{متن قرآن|هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي}}<ref>«موسی به برادر خویش هارون گفت: در میان قوم من جانشین من شو» سوره اعراف، آیه ۱۴۲.</ref> و چه [[خلافت]] پس از [[مرگ]]، مانندِ [[خلافت]] [[آل ابراهیم]] از او {{متن قرآن|فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا}}<ref>«یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟» سوره نساء، آیه ۵۴.</ref>. البته این‌گونه خلافت‌ها به نام [[ولایت فقیه]] شناخته نمی‌شود ولی نکته و ملاک [[ولایت فقیه]] در آن موجود است. در زمان [[حکومت]] [[حضرت علی]]{{ع}} نیز افرادی چون [[مالک اشتر]] که هم [[دانش]] کافی از [[دین]] و هم [[توانایی]] لازم برای [[اجرا]] را داشت به [[ولایت]] [[منصوب]] شدند که از آن به نائبِ خاص تعبیر می‌شود، مانند نُوّاب خاصّ [[امام زمان]]{{ع}} در [[زمان غیبت صغرا]].
| |
| *نتیجه آن‌که: [[پیشینه نظریه ولایت فقیه]] از دو بُعد به قبل از [[زمان غیبت]] می‌رسد:
| |
| #از [[ناحیه]] [[دلیل]] و مدرک [[ولایت فقیه]] که [[ولایت فقیه]] را به معنای اصطلاحی آن ثابت می‌کند.
| |
| #از [[ناحیه]] ملاک [[ولایت فقیه]] که نه تنها در زمان [[امامان معصوم]]{{عم}} و [[پیامبر]]{{صل}} بوده، بلکه قبل از آن درباره همه [[پیامبران]] و [[جانشینان]] آنان نیز صادق بوده است<ref>سیدحسن طاهری خرم آبادی، ولایت فقیه و حاکمیت ملت، ص۵۲- ۵۵.</ref><ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)| ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۱۱۳-۱۱۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==چیستیِ [[ولایت فقیه]]== | | ==چیستیِ [[ولایت فقیه]]== |
