اهداف قیام امام حسین در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها

یکی از مباحث مهم در بررسی [[حادثه عاشورا]]، [[شناخت]] [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}} در این حادثه بزرگ است. تحلیل این حادثه، به شکل گسترده آن، بیشتر در دوران معاصر و هم [[زمان]] با شکل‌گیری جنبش‌های [[اجتماعی]] و مذهبی انجام گرفته و در این فاصله زمانی کوتاه، آرای متفاوتی عرضه شده است. پیش از طرح دیدگاه‌ها در این باره و تجزیه و تحلیل آنها، می‌باید نخست، پیش فرض‌ها و روش بحث را مشخص کرد؛ چراکه به نظر می‌رسد بسیاری از اقوال و دیدگاه‌های ارائه شده، قابل جمع هستند و منشأ [[اختلافات]]، به عدم شفافیت پیش فرض‌ها و روش بحث، بر می‌گردد. بر این اساس، مباحث این تحلیل، در ذیل چهار عنوان، ارائه می‌گردد: یک. پیش‌فرض‌ها در بررسی [[اهداف ]][[امام حسین]]{{ع}}؛ دو. روش بحث در تحلیل و استخراج اهداف [[امام]]{{ع}}؛ سه. گزارش و [[نقد]] دیدگاه‌ها درباره اهداف امام{{ع}}؛ چهار. اهداف چند لایه [[قیام امام]]{{ع}}<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۵.</ref>.

#[[تلاش]] برای [[حفظ]] و [[نگهداری دین]] از نابودی و [[انحراف]]؛

برای بررسی دیدگاه‌ها و نیز [[انتخاب]] [[رأی]] [[برگزیده]]، علاوه بر پیش‌فرض‌ها -که اصول موضوع و [[مسلم]] این بحث هستند-، باید به [[قواعد]] و روش استخراج [[هدف‌ها]] در پدیده‌های [[اجتماعی]] -به‌ویژه آنجا که صورت [[تاریخی]] به خود گرفته‌اند و در دایره [[رفتاری]] انسان‌های بزرگ و قدسی جای دارند- نیز پرداخته شود. این اصول و قواعد، ما را بر آن می‌دارند تا در بررسی، به همه ابعاد و زوایا توجه کنیم و از نگریستن تک بعدی بیرون بیاییم. اینک به چند مورد از این اصول و قواعد، اشاره می‌کنیم: ۱. اهداف حرکت امام حسین{{ع}} را از دو طریق، می‌توان استخراج کرد: یکی شیوه [[کلامی]] و استفاده از اهداف کلی [[امامت]]؛ و دیگری، مراجعه به سخنان و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} و درست، آن است که از هر دوی اینها، استفاده گردد. توجه به یکی از این دو، سبب [[لغزش]] و [[انحراف]] در تحلیل می‌گردد. ۲. یکی از اموری که سبب [[اختلاف]] نظر در مسئله [[اهداف ]][[امام]]{{ع}} شده است، توجه نکردن به تفاوت «مقصد» و «مقصود» است. برای نمونه، آنکه به شهری [[مسافرت]] می‌کند تا تجارتی را انجام دهد یا مکان مقدسی را [[زیارت]] کند، آن [[شهر]]، مقصد اوست؛ [[ولی]] مقصود او نیست. مقصود او، [[تجارت]] یا زیارت است. در [[حادثه عاشورا]] نیز، گر چه این حادثه به شهادت ختم شد، ولی شهادت مقصد است، نه مقصود. بنا بر این، اگر گفته شود که امام حسین{{ع}} برای شهادت [[قیام]] نکرد، بلکه برای [[تشکیل حکومت]] و [[احیای سنت پیامبر]]{{صل}} و [[اصلاح امور]] [[امت]] قیام کرد، سخنی بی‌جا نیست؛ چراکه [[شهادت]]، مقصد است و مقصود، [[احیای سنت]] و [[اصلاح امور]] است. ۳. همچنین باید میان اهداف یک [[حقیقت]]، و نتایج و آثار مترتب بر آن، فرق گذاشت. [[امام حسین]]{{ع}}، برای رسیدن به اهدافی به شهادت رسید و اگر پس از آن، [[انسان‌ها]] با [[عزاداری]] و [[گریه]] بر او، به [[کمالات معنوی]] برسند و از [[اجر]] [[اخروی]] برخوردار گردند، نباید عزاداری و گریه و نتایج مترتب بر آن را از [[اهداف]] [[قیام امام حسین]]{{ع}} برشمرد. بنا بر این، آنان که [[هدف]] [[قیام امام]]{{ع}} را [[شفاعت]] [[امت]] و یا دستیابی به اجر اخروی و [[آمرزش گناهان]] دانسته‌اند، گرفتار این مغالطه شده‌اند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۷.</ref>.

#[[نظریه ]][[تشکیل حکومت]]؛

===[[نظریه ]][[شهادت‌طلبی]]===

منشأ این تفسیر، برخی [[روایات]] است که از میان آنها، دو [[روایت]] از همه مشهورتر است: یکی، روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} در [[الکافی]] که بر اساس آن، هر امامی، وظیفه‌ای دارد: {{متن حدیث|فَلَمَّا تُوُفِّیَ الْحَسَنُ وَ مَضَی فَتَحَ الْحُسَیْنُ{{ع}} الْخَاتَمَ الثَّالِثَ فَوَجَدَ فِیهَا أَنْ قَاتِلْ‏ فَاقْتُلْ‏ وَ تُقْتَلُ‏ وَ اخْرُجْ بِأَقْوَامٍ لِلشَّهَادَةِ لَا شَهَادَةَ لَهُمْ إِلَّا مَعَکَ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۷۹، ح۱.</ref>. وقتی [[حسن]]{{ع}} در [[گذشت]]، [[حسین]]{{ع}}، [[مهر]] سوم را باز کرد. دید که در آن، نوشته شده: بجنگ و بکش و کشته می‌شوی. با گروهی برای شهادت، عازم شو. برای آنان، شهادتی جز با تو نیست. و دیگری، روایتی است که [[خواب]] [[امام حسین]]{{ع}} هنگام حرکت از [[مکه]] به [[کوفه]] را گزارش می‌کند که در آن آمده: یا حسین! اخرج، فإن [[الله]] قد شاء أن یراک قتیلا!<ref>الملهوف، ص۱۲۷؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۶۴.</ref> ای حسین! عازم شو که [[خداوند]]، خواسته که تو را کشته ببیند. برخی با استناد به این [[روایات]]، [[قیام امام حسین]]{{ع}} را [[تکلیف]] شخصی بر اساس [[دستوری]] خصوصی می‌دانند که طبق برنامه‌ای از پیش [[تعیین]] شده، [[امام]]{{ع}} [[مأمور]] به آن بود. به نظر این عده، قیام امام حسین{{ع}}، طراحی [[غیبی]] داشته است؛ یعنی دست [[غیب]]، نمایش‌نامه [[عاشورا]] را نوشته و امام{{ع}}، آن را [[اجرا]] کرده است و پس از او، امکان [[اقتدا]] به ایشان، وجود ندارد. بر اساس این دیدگاه، قیام امام حسین{{ع}}، استثنا بوده است، نه قاعده، و از استثنا نمی‌توان اصل ساخت. یکی از دانشوران می‌نویسد: در زمینه [[واقعه کربلا]]، جز تکلیف شخصی، [[کلام]] دیگری نمی‌شود گفت<ref>مقصد الحسین{{ع}}، ص۹.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۰.</ref>

مشهورترین تفسیر از [[اهداف]] امام حسین{{ع}}، شهادت سیاسی است و امروزه، در کتاب‌ها و سخنرانی‌ها همواره این تفسیر، تبیین و [[تبلیغ]] می‌شود. تفسیر یاد شده، در واقع، تحلیلی سیاسی از قیام امام حسین{{ع}} است و برخاسته از [[اسلام]] سیاسی. پس از این که [[مسلمانان]] در [[عصر]] حاضر، به اسلام سیاسی رسیدند و ابعاد سیاسی [[دین]] در نگاه آنان برجسته شد، این تفسیر نیز از درون آن، استخراج شد. [[سید هبة الدین شهرستانی]]، در این باره می‌گوید: امام حسین{{ع}} می‌دانست که چه [[بیعت]] بکند و چه نکند، کشته خواهد شد، با این تفاوت که اگر بیعت نماید، هم او کشته خواهد شد و هم [[مجد]] و آثار جد او از بین خواهند رفت؛ [[ولی]] اگر بیعت نکند، تنها او کشته می‌شود؛ اما در نتیجه، آرزوهای او برآورده می‌گردد و [[شعائر]][[ دین]] و [[شرف]] همیشگی، به دست خواهد آمد<ref>نهضة الحسین{{ع}}، ص۳۱.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۱.</ref>

===[[نظریه ]][[تشکیل حکومت]]===

یکی از نویسندگان معاصر، هدف [[امام حسین]]{{ع}} را چنین تشریح می‌کند: بیرون آمدن امام حسین{{ع}} از [[مدینه]] به مکه و از مکه به طرف عراق، برای حفظ جان بوده، نه خروج و [[قیام]]، و نه [[جنگ با دشمن]]، و نه تشکیل حکومت<ref>کتاب هفت ساله چرا صدا در آورد، ص۱۹۳ - ۱۹۴.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]]، ص۲۷۳.</ref>

چنان‌که [[گذشت]]، نظریه جمع، در صدد [[سازگاری]] دادن میان [[نظریه ]]«[[شهادت‌طلبی]]» و نظریه «تشکیل حکومت» است؛ زیرا [[احادیث]] فراوانی از [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}}، [[نقل]] شده که بر شهادت‌طلبی، [[دلالت]] دارند و سخنان، خطابه‌ها و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} نیز بر تشکیل حکومت، دلالت دارند. این دو [[حقیقت]] کلامی و تاریخی، این گروه را وا داشته است تا به‌گونه‌ای به [[سازش]] و توافق میان این دو نظریه، اهتمام ورزند و در نتیجه، چهار صورت و چهار [[رأی]]، در این زمینه، شکل گرفته است:

از برخی نوشته‌های [[استاد مطهری]] بر می‌آید که وی، [[هدف امام حسین]]{{ع}} را «مرحله‌ای» می‌داند که در مرحله نخست، قصد [[تشکیل حکومت]] داشت؛ [[ولی]] پس از رسیدن [[خبر]] کشته شدن [[مسلم]] به [[امام]]{{ع}}، قصد او [[شهادت]] بود<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۷، ص۳۷۱.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۳.</ref>

[[علامه]] [[سید مرتضی عسکری]]، در مقدمه [[مرآة العقول]] - که بعدها با عنوان معالم المدرستین منتشر شد-، بر این [[عقیده]] است که [[امام حسین]]{{ع}}، قصد شهادت کرد؛ اما می‌خواست که [[مردم]] علیه [[حکومت یزید]]، [[قیام مسلحانه]] کنند<ref>ر.ک: مقدمة مرآة العقول، ج۲، ص۴۹۳ - ۴۹۴؛ معالم المدرستین، ج۳، ص۳۰۸.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]]، ص۲۷۴.</ref>

#«[[نظریه ]][[حفظ جان]]»، هیچ [[شاهد]] [[کلامی]] و تاریخی‌ای ندارد و از این‌رو، قابل طرح نیست، ضمن این که با [[شئون امامت]]، سازگار نیست.

# [[حلیت]][[ خوردن]] [[تربت امام حسین]]{{ع}} برای استشفا؛

==[[اهداف ]][[قیام امام]]==

[[امام]] در نامه‌ای که همراه [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفیان]] نوشت،[[ رسالت]] [[امامت]] را اینگونه ترسیم فرمود: "به جانم [[سوگند]]! امام و [[پیشوا]] تنها کسی است که به [[کتاب خدا]] عمل کند و [[عدل و داد]] را بر پا دارد، [[دین حق]] را پذیرفته و خود را [[وقف]] [[راه خدا]] کند"<ref>{{متن حدیث|... فَلَعَمْرِی مَا اَلْإِمَامُ إِلاَّ اَلْعَامِلُ بِالْکِتَابِ وَ اَلْآخِذُ بِالْقِسْطِ، وَ اَلدَّائِنُ بِالْحَقِّ وَ اَلْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَی ذَاتِ اَللَّهِ وَ اَلسَّلاَمُ}}؛ حیاة الامام الحسین بن علی، ج ۲، ص۳۴۰.</ref>. آن [[حضرت]] همچنین در [[نامه]] خود به بزرگان [[بصره]] نوشت: "و من شما را به کتاب خدا و [[سنّت]] پیامبرش فرا می‌‌خوانم،؛ چراکه (این گروه) [[سنّت پیامبر]]{{صل}} را از بین برده و [[بدعت]] (در [[دین]]) را [[احیا]] کردند، اگر سخنانم را بشنوید و فرمانم را [[اطاعت]] کنید، شما را به [[راه راست]] [[هدایت]] می‌‌کنم"<ref>{{متن حدیث|... وَ أَنَا أَدْعُوکُمْ إِلَی کِتَابِ اَللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ [وَ آلِهِ] وَ سَلَّمَ فَإِنَّ اَلسُّنَّةَ قَدْ أُمِیتَتْ وَ إِنَّ اَلْبِدْعَةَ قَدْ أُحْیِیَتْ، وَ إِنْ تَسْمَعُوا قَوْلِی وَ تُطِیعُوا أَمْرِی أَهْدِکُمْ سَبِیلَ اَلرَّشَادِ}}؛ حیاة الامام الحسین بن علی، ج ۲، ص۳۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۶۷.</ref>

#[[پرونده:13681353.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امام حسین''']]