اسراف در معارف و سیره سجادی

مقدمه

اسراف یعنی عملی که از حدّ عقلی و عرفی در هر چیز تجاوز کند. مترادف اسراف کلمه تبذیر است؛ با این تفاوت که تبذیر تنها زیاده‌روی در مسائل مالی است^[۱].

خدای متعال در چند جای قرآن کریم به این مفهوم اشاره دارد: «اسراف نکنید که خداوند اسراف کاران را دوست ندارد»^[۲]، بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید^[۳]، مسرفان همدم آتش‌اند^[۴]، از اسراف‌کاران فرمان نبرید^[۵]، ما اسراف‌کاران را هلاک نمودیم^[۶]، هیچ‌گونه ریخت و پاش و اسرافی نکن، همانا اسراف‌کاران برادران شیطان‌هایند^[۷].

حضرت سیّدالساجدین (ع) در نیایش‌های خود به این عمل اشاره دارد و از آن به خدا صحیفه پناه می‌برد و عرضه می‌دارد: «وَ نَعُوذُ بِكَ‏ مِنْ‏ تَنَاوُلِ‏ الْإِسرَافِ»؛ «بارخدایا، به تو پناه می‌بریم از اسراف‌کاری»^[۸] و در نجوای خویش از خداوند درخواست می‌کند تا او را از اسراف‌کاران قرار ندهد. ایشان این چنین می‌گوید: «بارخدایا،... مرا از اسراف‌کاری بازدار»^[۹]، «بارخدایا،... مرا از اسراف و زیاده‌روی دور دار»^[۱۰] (نیایش سی‌ام)، «و به لطف خویش از تبذیر نگه‌دار»^[۱۱].^[۱۲].^[۱۳]

منابع

بهشتی، سید مهدی، مقاله «اسراف»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۵، ص۱۳۳.
↑ ﴿وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ «و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انعام، آیه ۱۴۱.
↑ ﴿يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ «ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید و بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۳۱.
↑ ﴿لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا وَلَا فِي الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ﴾ «ناگزیر آنچه مرا بدان فرا می‌خوانید در این جهان و جهان واپسین (توان اجابت) دعایی ندارد و بازگشت ما (تنها) به سوی خداوند است و گزافکاران دمساز آتشند» سوره غافر، آیه ۴۳.
↑ ﴿فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِينَ﴾ «پس، آن را پی کردند و پشیمان شدند. ترجمه قرآن ۴۱۱» سوره شعراء، آیه ۱۵۷.
↑ ﴿ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَيْنَاهُمْ وَمَنْ نَشَاءُ وَأَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ﴾ «سپس به وعده خود درباره آنان وفا کردیم و آنان و هر که را می‌خواستیم رهایی بخشیدیم و گزافکاران را نابود کردیم» سوره انبیاء، آیه ۹.
↑ ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا﴾ «که فراخ رفتاران یاران شیطانند و شیطان به پروردگارش ناسپاس است» سوره اسراء، آیه ۲۷.
↑ نیایش هشتم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش سی‌ام.
↑ نیایش سی‌ام.
↑ التحقیق فی کلمات القران الکریم، حسن مصطفوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ الصحیفة السجادیة، امام سجاد (ع)، ۱۴۱۸، قم، الهادی، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، عبدالمحمد، آیتی، انتشارات سروش، تهران، چاپ دوم.
↑ بهشتی، سید مهدی، مقاله «اسراف»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۰.

[1] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۵، ص۱۳۳.

[2] ﴿وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ «و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انعام، آیه ۱۴۱.

[3] ﴿يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ «ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید و بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۳۱.

[4] ﴿لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا وَلَا فِي الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ﴾ «ناگزیر آنچه مرا بدان فرا می‌خوانید در این جهان و جهان واپسین (توان اجابت) دعایی ندارد و بازگشت ما (تنها) به سوی خداوند است و گزافکاران دمساز آتشند» سوره غافر، آیه ۴۳.

[5] ﴿فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِينَ﴾ «پس، آن را پی کردند و پشیمان شدند. ترجمه قرآن ۴۱۱» سوره شعراء، آیه ۱۵۷.

[6] ﴿ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَيْنَاهُمْ وَمَنْ نَشَاءُ وَأَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ﴾ «سپس به وعده خود درباره آنان وفا کردیم و آنان و هر که را می‌خواستیم رهایی بخشیدیم و گزافکاران را نابود کردیم» سوره انبیاء، آیه ۹.

[7] ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا﴾ «که فراخ رفتاران یاران شیطانند و شیطان به پروردگارش ناسپاس است» سوره اسراء، آیه ۲۷.

[8] نیایش هشتم.

[9] نیایش بیستم.

[10] نیایش سی‌ام.

[11] نیایش سی‌ام.

[12] التحقیق فی کلمات القران الکریم، حسن مصطفوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ الصحیفة السجادیة، امام سجاد (ع)، ۱۴۱۸، قم، الهادی، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، عبدالمحمد، آیتی، انتشارات سروش، تهران، چاپ دوم.

[13] بهشتی، سید مهدی، مقاله «اسراف»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]