اسید بن ثعلبه در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسید بن ثعلبه است. اسید بن ثعلبه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسید بن ثعلبه در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
اسید بن ثعلبه[۱]، تنها در یک سند تفسیر کنز الدقائق به گزارش از الکافی ذکر شده است:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الرَّبِيعِ الْهَمْدَانِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ أُسَيْدِ بْنِ ثَعْلَبَةَ عَنْ أُمِّ هَانِئٍ قَالَتْ لَقِيتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ(ع) فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: ﴿فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ﴾[۲] قَالَ الْخُنَّسُ إِمَامٌ يَخْنِسُ فِي زَمَانِهِ عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنْ عِلْمِهِ عِنْدَ النَّاسِ سَنَةَ سِتِّينَ وَ مِائَتَيْنِ ثُمَّ يَبْدُو كَالشِّهَابِ الْوَاقِدِ فِي ظُلْمَةِ اللَّيْلِ فَإِنْ أَدْرَكْتِ ذَلِكِ قَرَّتْ عَيْنُكِ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
در کتاب‌های رجالی متقدم شیعه، مانند رجال النجاشی، الفهرست و رجال الطوسی، عنوان راوی ذکر نشده و در کتاب‌های متأخر نیز به واسطه ذکر نام راوی در سند حدیث یاد شده، تنها به ذکر نام وی و نقل روایت الکافی بسنده شده و هیچ گزارش دیگری از وی ارائه نشده است، در نتیجه «أسید بن ثعلبه» از راویان مهمل به شمار می‌رود.[۵]
یادآوری دو نکته
در کتاب‌های رجالی، اسید بن ثعلبه[۶] و ام هانی[۷] از صحابه پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) شمرده شده‌اند؛ لکن در سند مورد بحث، أسید بن ثعلبه به واسطه ام هانی که مراد ام هانی الثقفیه[۸] است، از امام باقر(ع) روایت می‌کند، پس نمی‌توانند یکی باشند، چنان که بر اثر بُعد طبقه نمی‌تواند با أسید بن ثعلبه متوفای سال ۲۳۸ هجری قمری که در بعضی کتاب‌های رجال عنوان شده، یکی باشد[۹].
محمد بن اسحاق که از اسید بن ثعلبه روایت کرده، همان محمد بن إسحاق المسیبی است که در سال ۲۳۶ هجری قمری وفات کرده[۱۰]، به قرینه اینکه الحسین بن الربیع به واسطه عبدالله بن ادریس از وی فراوان روایت کرده است.[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۱۲۴، ش۱۴۸۷؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۸۳، ش۵۰۷.
- ↑ «نه، سوگند به اختران فراگرد و به سیّارگان پنهان نورد» سوره تکویر، آیه ۱۵-۱۶.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۴، ص۱۵۳ به گزارش از الکافی، ج۱، ص۳۴۱، ح۲۳. یادآوری: در تأویل الآیات الظاهره روایت مذکور نقل شده و در سندش «اسید بن ثعلبه» ثبت نشده، بلکه «محمد بن اسحاق» بی‌واسطه از «ام هانی» روایت کرده است: «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَمَّانٍ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الرَّبِيعِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ حَدَّثَتْنِي أُمُّ هَانِي...»؛ (تأویل الآیات الظاهره، ص۷۴۴).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 306.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 307.
- ↑ أسید بن ثعلبة الأنصاری، شهد بدرا، و شهد صفین مع علی بن أبی طالب؛ (الاستیعاب، ج۱، ص۹۴، ش۵۵).
- ↑ أخبرنا أحمد بن الولید المکی، أخبرنا مسلم بن خالد، عن ابن أبی نجیح، عن مجاهد، عن أم هانی، قالت: رأیت رسول الله(ص) و له أربع غذائر تعنی شعره؛ (الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۳۰؛ نیز ر.ک: رجال الطوسی، ص۵۲، ش۴۴۲).
- ↑ «ام هانی الثقفیه» از راویان احادیث امام باقر(ع) است: «عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أُمِّ هَانِئٍ الثَّقَفِيَّةِ قَالَتْ غَدَوْتُ عَلَى سَيِّدِي مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(ع) فَقُلْتُ لَهُ يَا سَيِّدِي آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَضَتْ بِقَلْبِي فَأَقْلَقَتْنِي وَ أَسْهَرَتْ لَيْلِي قَالَ فَسَلِي يَا أُمَّ هَانِئٍ قَالَتْ قُلْتُ يَا سَيِّدِي قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ * الْجَوَارِ الْكُنَّسِ﴾ «نه، سوگند به اختران فراگرد * و به سیّارگان پنهان‌نورد» سوره تکویر، آیه ۱۵-۱۶. قَالَ نِعْمَ الْمَسْأَلَةُ سَأَلْتِينِي يَا أُمَّ هَانِئٍ هَذَا مَوْلُودٌ فِي آخِرِ الزَّمَانِ هُوَ الْمَهْدِيُّ مِنْ هَذِهِ الْعِتْرَةِ تَكُونُ لَهُ حَيْرَةٌ وَ غَيْبَةٌ يَضِلُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَهْتَدِي فِيهَا أَقْوَامٌ فَيَا طُوبَى لَكِ إِنْ أَدْرَكْتِيهِ وَ يَا طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَهُ»؛ (کمال الدین، ج۱، ص۳۳۰، ح۱۴).
- ↑ أسد بن ثعلبة من أهل الجزیرة یروی عن أهل بلده روی عنه أهلها مات سنة ثمان و ثلاثین و مائتین؛ (الثقات (ابن حبان)، ج۸، ص۱۳۷).
- ↑ محمد بن إسحاق بن محمد بن عبدالرحمن بن عبدالله بن المسیب، أبو عبدالله المدینی، یعرف بالمسیبی: و کان أبوه أحد القراء بمدینة رسول الله(ص)؛ (التاریخ الکبیر، ج۱، ص۴۱، ش۶۴؛ تاریخ بغداد، ج۱، ص۲۵۲).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 307-308.