حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی

آشنایی اجمالی

وی از تیره مازن بن نجار، از خزرج و از انصار بود^[۱]. پدرش منقذ بن عمرو انصاری خزرجی نیز از صحابه بود. وی در أحد و غزوه‌های پس از آن شرکت کرد^[۲]، گفته‌اند وی مردی ضعیف بود و ضربه‌ای به سرش خورده بود یا از نظر عقل ضعف داشت^[۳] بدین سبب یا به سبب سلامت نفسش^[۴] در معامله فریب می‌خورد از این رو رسول خدا (ص) برای او در معامله سه روز خیار فسخ قرار داد و به او فرمود: به هنگام معامله با گفتن لا خلابة؛ (به معنی فریب نباشد) شرط کند که فریب در کار نباشد اما او که زبانش لکنت داشت به جای آن می‌‌گفت: لا خیابة^[۵]؛ یا می‌‌گفت: لا خذابة^[۶]؛ یا می‌گفت: لا حیابة^[۷]؛ ابن حجر^[۸] به نقل از برخی منابع، این داستان را مربوط به منقذ بن عمرو - پدر حبان - می‌داند که ۱۳۰ سال داشت. اما بیشتر منابع آن را در شرح حال «حبان بن منقذ» آورده‌اند. عمر نیز خطاب به مردم گفته بود: من در معاملات شما بهتر از آنچه رسول خدا برای «حبان بن منقذ» قرار داد ندیدم^[۹]. این خبر در فقه در باب «حجر» منع افراد از معامله^[۱۰] و در بحث خیار شرط^[۱۱] مورد استناد قرار گرفته است. از حبان نقل شده است که مردی به رسول خدا (ص) گفت: ای رسول خدا (ص) من ثواب یک سوم نمازم را برای شما قرار میدهم، آن حضرت فرمود: خوب است اگر میخواهی چنین کن؛ سپس گفت دو سوم آن را برای شما قرار می‌دهم، فرمود: خوب است؛ سپس آن مرد گفت: تمام نمازم را برای شما قرار می‌دهم، آن حضرت فرمود: در این صورت خداوند مشکل دنیا و آخرت تو را کفایت می‌کند^[۱۲] نیز براساس خبری، حبان همسرش را در حالی که به دخترش شیر می‌داد طلاق داد و همین مانع عادت زنانه او بود. هفت یا هشت ماه پس از آن حبان بیمار شد و چون در آستانه مرگ قرار گرفت به او گفتند همسرت قصد دارد از تو ارث ببرد و او درخواست کرد تا او را نزد عثمان (که خلیفه بود) ببرند. چون نزد عثمان رفتند، عثمان از امام علی (ع) و زید بن ثابت که حضور داشتند خواست تا حکم آن را روشن کنند و آن دو گفتند: در این شرایط حبان و همسرش هر دو از یکدیگر ارث می‌برند چون آنچه مانع عادت همسرش شده نه یائسگی است و نه عدم بلوغ، بلکه شیر دهی است و در حقیقت او بر عده همان عادتش باقی است. سپس حبان دخترش را از همسرش گرفت و چون شیردهی قطع شد او حائض شد اما پیش از پاکی سوم او حبان درگذشت و او عده نگه داشت و از حبان ارث برد^[۱۳]. از این خبر در فقه در باب «اقسام عده»^[۱۴] و باب «طلاق» استفاده شده است^[۱۵]. وی در زمان عثمان درگذشت^[۱۶]. تعدادی از پسران حبان از جمله «سعد» و «واسع» را نیز از صحابه دانسته‌ان، برخی را منسوب به حبان بن منقذ، حبانی خوانده‌اند^[۱۷].^[۱۸]

جستارهای وابسته

مازن بن نجار (قبیله)
خزرج (قبیله)
منقذ بن عمرو انصاری خزرجی (پدر)
سعد بن حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی (فرزند)
واسع بن حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی (فرزند)

منابع

خانجانی، قاسم، مقاله «حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲

پانویس

↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، جمهره، ص۳۵۲.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶.
↑ ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ یا نابینا بود، ر. ک: ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.
↑ ر. ک: ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۱۵.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.
↑ دارقطنی، علی بن عمر، سنن، ج۳، ص۴۷؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۸۸۵.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰؛ نیز، ر. ک: ابن جارود نیشابوری، ص۱۴۷.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰ و ۱۱.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.
↑ ر. ک: سرخسی، شمس الدین، المبسوط، ج۲۴، ص۱۵۸.
↑ سمرقندی، تحفة الفقهاء، ج۲، ص۶۵ و ۷۶.
↑ ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۴، ص۱۴۲؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۴، ص۳۵؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۸۸۵ و ۸۸۶.
↑ شافعی، الام، ج۵، ص۲۲۷؛ عبدالرزاق بن همام، المصنف، ج۶، ص۳۴۰؛ بیهقی، السنن، ج۷، ص۴۱۹.
↑ ابن قدامه، المغنی، ج۹، ص۹۹.
↑ شافعی، المسند، ص۲۹۷؛ ابن حزم، المحلی، ج۱۰، ص۲۲۵.
↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۸۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.
↑ سمعانی، الأنساب، ج۲، ص۱۶۱.
↑ خانجانی، قاسم، مقاله «حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۵۲۱-۵۲۲.

[1] ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، جمهره، ص۳۵۲.

[2] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶.

[3] ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ یا نابینا بود، ر. ک: ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.

[4] ر. ک: ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۱۵.

[5] ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.

[6] دارقطنی، علی بن عمر، سنن، ج۳، ص۴۷؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۸۸۵.

[7] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰؛ نیز، ر. ک: ابن جارود نیشابوری، ص۱۴۷.

[8] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰ و ۱۱.

[9] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.

[10] ر. ک: سرخسی، شمس الدین، المبسوط، ج۲۴، ص۱۵۸.

[11] سمرقندی، تحفة الفقهاء، ج۲، ص۶۵ و ۷۶.

[12] ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۴، ص۱۴۲؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۴، ص۳۵؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۸۸۵ و ۸۸۶.

[13] شافعی، الام، ج۵، ص۲۲۷؛ عبدالرزاق بن همام، المصنف، ج۶، ص۳۴۰؛ بیهقی، السنن، ج۷، ص۴۱۹.

[14] ابن قدامه، المغنی، ج۹، ص۹۹.

[15] شافعی، المسند، ص۲۹۷؛ ابن حزم، المحلی، ج۱۰، ص۲۲۵.

[16] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۸۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۶۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۰.

[17] سمعانی، الأنساب، ج۲، ص۱۶۱.

[18] خانجانی، قاسم، مقاله «حبان بن منقذ بن عمرو انصاری خزرجی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۵۲۱-۵۲۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]