فیض در قرآن
مقدمه
«فیض» در کلام الهی، به معنای ریزش فراوان آب و یا امری دیگر است؛ خواه مادی باشد یا معنوی و دنیوی باشد یا اخروی. البته این کاربرد در آیات مختلف، همراه با ظرافتها و تفاوتهایی است که ذیلاً به آن اشاره میشود[۱]:
- سیلان امری مادی؛ مانند: وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ[۲]. تَفِيضُ در آیه، اشاره به شدت گریه آنها دارد که پس از شنیدن آیات الهی، نه تنها منقلب میشوند و چشمانشان اشکآلود میگردد، بلکه مملو از اشک شده و بر گونههایشان جاری میشود.
- حرکت جمعی انسانها به صورت سیلآسا و هماهنگ؛ مانند: لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ[۳]. أَفَضْتُمْ در این آیه، به حرکت جمعی و هماهنگ حجاج بعد از غروب آفتاب روز نهم ذیالحجة به سوی مشعرالحرام برای وقوف در آن اشاره دارد.
- سیلان نعمتهای اخروی؛ چنان که جهنمیان در عذاب و حرارت آتش جهنم از بهشتیان درخواست آب مینمایند؛ مانند: وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ[۴]. استفاده از واژه أَفِيضُوا در این آیه، اشاره به وفور و پری نعمتهای بهشتی بر اهلش دارد؛ که جهنمیان از بهشتیان درخواست ریزش آن را مینمایند.
- فرو رفتن کامل در امری؛ چنان که وقتی آب با شتاب از بالا بر چیزی فرود میآید و در آن نفوذ میکند، به آن «فیضان الماء» گفته میشود؛ مانند: وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فِي مَا أَفَضْتُمْ فِيهِ عَذَابٌ عَظِيمٌ[۵]. خداوند در این آیه شریفه، خطاب به سخنچینان درباره مؤمنین میفرماید: «اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، قطعاً عذاب الهی به واسطه بهتانهایی که در آن فرو میروید و خوض میکنید، شما را در بر میگرفت».[۶]
منابع
پانویس
- ↑ مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ط. ناصر خسرو. ۱۳۷۲ ه. ش)، ج۳، ص۳۶۰.
- ↑ «و هر گاه آنچه را بر پیامبر فرو فرستاده شده است بشنوند، با شناختی که از حق یافتهاند چشمانشان را میبینی که از اشک لبریز میشود؛ میگویند: پروردگارا! ما ایمان آوردهایم ما را با گروه گواهان بنگار!» سوره مائده، آیه ۸۳.
- ↑ «بر شما گناهی نیست که (در ایام حج) بخششی از پروردگار خود بخواهید پس چون از عرفات رهسپار شدید در مشعر الحرام خداوند را یاد کنید و او را همانگونه که رهنمودتان داده است فرا یاد آورید و بیگمان پیش از آن از گمراهان بودید» سوره بقره، آیه ۱۹۸.
- ↑ «و دمسازان آتش بهشتیان را ندا میکنند که از آب یا از آنچه خداوند روزی شما کرده است بر ما (نیز) فرو ریزید! میگویند: خداوند هر دو را بر کافران حرام کرده است» سوره اعراف، آیه ۵۰.
- ↑ «و اگر بخشش و بخشایش خداوند در این جهان و در جهان واپسین بر شما نمیبود برای آنچه که در آن به سخن در آمدید عذابی سترگ به شما میرسید» سوره نور، آیه ۱۴.
- ↑ فیاضبخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ ص ۱۳۱.