کاتب واقدی
محمد بن اسعد
ابو عبدالله محمد بن سعد بن منیع زهری بصری، کاتبِ واقدی. وی صاحب کتاب الطبقات الکبری، بزرگ‌ترین منبع موجود عصر خویش درباره طبقات صحابه رسول خدا(ص) است[۱]. محمد بن سعد در سال ۱۶۸ه متولد شد و از کودکی به تحصیل پرداخت[۲]. گویا اصل او از بصره است، ولی بعدها به بغداد رفت و در آنجا ساکن شد[۳]. ابن سعد از محدثانی چون هشیم، سفیان بن عینیه و ولید بن مسلم روایت کرد و راویانی[۴] مانند احمد بن عبید، احمد بن یحیی بلاذری و حارث بن اسامه از او روایت نمودند. شهرت او به کاتب واقدی بدین جهت است که مدت زیادی نزد واقدی درس آموخت و به همین جهت مطالب زیادی از کتاب مغازی و طبقات واقدی را در طبقات خود نقل کرد[۵]. ابن سعد از کسانی بود که وقتی مأمون عباسی (خلافت ۱۹۸ ـ ۲۱۸ه) عقیده به مخلوق بودن قرآن را رسمیت داد، وی به این عقیده اعتراف کرد[۶]. گروهی از عالمان و رجال شناسان اهل سنت وی را راستگو دانسته و برخی مانند یحیی بن معین وی را دروغگو خوانده است[۷]. تعصب ابن سعد نسبت به آرای اهل سنت از کتابش به خوبی پیداست. کتاب طبقات الکبری که دو جلد اول آن مربوط به زندگی و جنگ‌های پیامبر با مشرکان و بقیه به شرح حال صحابه آن حضرت اختصاص دارد، به صورت‌های گوناگون منتشر و به فارسی نیز ترجمه شده است، اما گویا هنوز بخش‌هایی از این کتاب به دست نیامده و آنچه چاپ شده همه کتاب نیست. اسماعیل پاشا کتاب طبقات صحابه و تابعین و خلفای او را پانزده جلد دانسته و کتاب الزخرف القصری فی ترجمة ابی سعید البصری را نیز به او نسبت می‌‌دهد[۸]. آثار دیگر او عبارت‌اند از: الخیل الطبقات الصغیر[۹] (مختصر الطبقات) و طبقات الرواة[۱۰].
ابن سعد سرانجام در سال ۲۳۰ه در بغداد درگذشت و در قبرستان باب الشام دفن شد[۱۱].[۱۲]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
