آفرینش در فلسفه اسلامی: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - 'ظهور' به 'ظهور'
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۲) |
جز (جایگزینی متن - 'ظهور' به 'ظهور') |
||
خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
===«فاعل بالعنایة» در مکتب مشاء=== | ===«فاعل بالعنایة» در مکتب مشاء=== | ||
در این قسم، فاعل، علم به فعل خود دارد و فعل را نیز با اراده و اختیار خود انجام میدهد؛ اما [[هدف]] از انجام فعل، امری خارج از ذات فاعل نیست و فاعل به دلیل شدت [[احاطه علمی]] به فعل خود، آن را با [[اراده]] و [[اختیار]] انجام میدهد. مثالی که در این رابطه نقل شده، وضعیت کسی است که بالای دیوار بلندی قرارگرفته و در یک لحظه [[سقوط]] خود را در [[ذهن]] [[تصور]] میکند و به مجرد توجه به صورت [[علمی]] سقوط خود از دیوار، ساقط میشود؛ در حالی که او هدفی خارج از ذات خود نداشت و تنها توجه به صورت علمی معلوم و شدت | در این قسم، فاعل، علم به فعل خود دارد و فعل را نیز با اراده و اختیار خود انجام میدهد؛ اما [[هدف]] از انجام فعل، امری خارج از ذات فاعل نیست و فاعل به دلیل شدت [[احاطه علمی]] به فعل خود، آن را با [[اراده]] و [[اختیار]] انجام میدهد. مثالی که در این رابطه نقل شده، وضعیت کسی است که بالای دیوار بلندی قرارگرفته و در یک لحظه [[سقوط]] خود را در [[ذهن]] [[تصور]] میکند و به مجرد توجه به صورت [[علمی]] سقوط خود از دیوار، ساقط میشود؛ در حالی که او هدفی خارج از ذات خود نداشت و تنها توجه به صورت علمی معلوم و شدت ظهور علمی آن در نزد عالم، موجب صدور فعل و در نتیجه، سقوط آواز دیوار شد<ref>الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ط. دار احیاء التراث، ۱۹۸۱م)، ج۲، ص۲۲۳.</ref>. | ||
بنابراین، در فاعل بالعنایة، نقاط اشتراکی با فاعل بالقصد وجود دارد و آن، [[علم تفصیلی]] به فعل و اراده و اختیار فاعل نسبت به فعل خود است. نقاط افتراق آن دو نیز عبارت است از اینکه اولاً، منشأ تحقق فعل، امری خارج از ذات فاعل نیست و به مجرد توجه علمی او به فعل خود، فعل از فاعل صادر میشود؛ ثانیاً، فاعل قبل از عمل، علم تفصیلی به فعل خود دارد و ثالثاً، مقدمات [[افعال]] اختیاری، از قبیل تصور [[غایت]] و منافعی که از فعل حاصل میشود و رغبت به هدف خارج از ذات و قصد استکمال خود با انجام آن، در چنین فاعلی وجود ندارد. بدین ترتیب، حکمای مشاء، با تفکیک نواقص فاعل بالقصد در [[فلسفه خلقت]] [[الهی]] و طرح فاعل بالعنایة، از یک سو [[علم]] و اختیار و [[اراده خداوند]] به افعال خود را [[حفظ]] کردند و از سوی دیگر، غایت خارج از ذات داشتن [[خداوند]] در [[خلقت]] عالم را دفع نمودند<ref>{{عربی|الفاعل بالعنایة هو الذی منشأ فاعلیته و علة صدور الفعل عنه و الداعی له علی الصدور مجرد علمه بنظام الفعل و الجود لا غیر، من الأمور الزائدة علی نفس العلم، کما فی الواجب -جل ذکره-. (المشاءون)}} (الحکمة المتعالیة...، ج۴، ص۱۲، به نقل از: شرح المصطلحات الفلسفیة (ط. [[مجمع]] البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۴ ه. ق)، ص۲۶۳). | بنابراین، در فاعل بالعنایة، نقاط اشتراکی با فاعل بالقصد وجود دارد و آن، [[علم تفصیلی]] به فعل و اراده و اختیار فاعل نسبت به فعل خود است. نقاط افتراق آن دو نیز عبارت است از اینکه اولاً، منشأ تحقق فعل، امری خارج از ذات فاعل نیست و به مجرد توجه علمی او به فعل خود، فعل از فاعل صادر میشود؛ ثانیاً، فاعل قبل از عمل، علم تفصیلی به فعل خود دارد و ثالثاً، مقدمات [[افعال]] اختیاری، از قبیل تصور [[غایت]] و منافعی که از فعل حاصل میشود و رغبت به هدف خارج از ذات و قصد استکمال خود با انجام آن، در چنین فاعلی وجود ندارد. بدین ترتیب، حکمای مشاء، با تفکیک نواقص فاعل بالقصد در [[فلسفه خلقت]] [[الهی]] و طرح فاعل بالعنایة، از یک سو [[علم]] و اختیار و [[اراده خداوند]] به افعال خود را [[حفظ]] کردند و از سوی دیگر، غایت خارج از ذات داشتن [[خداوند]] در [[خلقت]] عالم را دفع نمودند<ref>{{عربی|الفاعل بالعنایة هو الذی منشأ فاعلیته و علة صدور الفعل عنه و الداعی له علی الصدور مجرد علمه بنظام الفعل و الجود لا غیر، من الأمور الزائدة علی نفس العلم، کما فی الواجب -جل ذکره-. (المشاءون)}} (الحکمة المتعالیة...، ج۴، ص۱۲، به نقل از: شرح المصطلحات الفلسفیة (ط. [[مجمع]] البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۴ ه. ق)، ص۲۶۳). |