کلام جدید: تفاوت میان نسخه‌ها

==دیدگاه‌ها در چیستی [[کلام]] [[جدید]]==

*تقریرها و نظریات متعددی تا امروز درباره مفهوم و ماهیت [[کلام]] [[جدید]] در کتاب‌ها و مجلات ارائه شده<ref>مجموعه نظریات درباره این موضوع در کتابی با عنوان کلام جدید در گذر اندیشه‌ها گردآوری - اثر علی اوجبی - شده است، مراجعه شود.</ref> که خود معرکه انظار و نقد و نظرهای فراوانی شده است. باید یادآور شد که طرح بحث نو شدن و تجدد [[کلام]]، چون ناظر به وجود تحولات و گرایش‌های نوینی است که در حجم وسیعی در میان [[متکلمین]] معاصر به وقوع پیوسته است، بحثی بی‌حاصل و لغو نیست... آنچه تأکید بر [[جدید]] شدن [[کلام]] را موجه می‌‌کند، خوش‌خیالی برخی اذهان است که [[گمان]] می‌‌کنند حیطه مباحث و مسائل و شبهه‌های [[کلامی]] در همان محدوده‌های سابق است و با معتقدات و مبانی و پیش‌فرض‌های [[متکلمان]]، هیچ چالش نوینی رخ نداده است<ref>واعظی، «ماهیت علم کلام جدید»، نقد و نظر، س ۳، ش۱، ص۱۰۰.</ref>.

===رویکرد اول: تجدد ناظر به تحول زمانه===

#بیان و معرفی [[اصول اعتقادی]] و ایمانی [[اسلام]]؛  

#اثبات این [[عقاید]]. برای [[متکلم]] مفروض بود که داشتن این [[عقاید]] [[حقیقی]]، تنها راه "تجات [[اخروی]]" است و هر کس بخواهد "[[نجات]] [[اخروی]]" پیدا کند، باید دارای این [[عقاید]] [[حقیقی]] باشد. [[متکلم]]، این [[عقاید]] را [[کشف]] می‌‌کرد و راه اثبات آنها را نشان می‌داد.  

#پاسخ دادن به شبهه‌هایی که از بیرون [[دین]] می‌‌آمد.

*اما در عصر حاضر، فضای [[فکری]] عوض شده و آن دو ویژگی [[تفکر]] که به [[کلام اسلامی]] ما هم شکل بخشیده بود، جای خود را به ویژگی‌های دیگر داده است. در فضای [[فکری]] [[جدید]]، جازمیت [[فلسفی]] و [[علمی]] از میان رفته و عدم جازمیت بر [[تفکر]] [[بشر]] چیره گشته است. ازاین‌رو، اثبات [[عقلی]] و یقینی [[عقاید]] صحیح که [[هدف]] [[کلام]] سنتی به شمار می‌‌رفت، ناممکن گشته است. به ناچار باید به شیوه دیگری از [[خدا]]، [[نبوت]]، [[انسان]] و [[معاد]] و [[وحی]] سخن گفت. در چنین فضایی آنچه درباره [[دین]] و [[دین‌داری]] برای [[انسان]] مطرح است، پرسش‌های خاص با محوریت این پرسش است که "[[دین]] با من فاقد تصویر چه می‌‌کند؟"؛ "آیا [[دین]] به من و [[جهان]] تصویر و معنا می‌‌بخشد؟" مسئله، بیرون آمدن از سرگشتگی‌ها و به جایی تکیه کردن است. امروز در درجه اول از "نقش [[دین]]" سؤال می‌‌شود، نه "مطابقت و عدم مطابقت گزاره‌های [[دینی]] با واقع"؛ زیرا دیگر امروز مسئله این نیست که [[انسان]] با داشتن [[عقاید]] حقه به [[نجات]] [[اخروی]] برسد؛ بلکه [[انسان]] خواستار [[نجات]] [[معنوی]] در همین [[زندگی دنیوی]] است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۵۴-۲۵۵.</ref>.

*ایشان با تأکید بر این نکته که [[کلام]] قدیم در فضای رئالیستی پدید آمده و امروز کارایی ندارد، [[معتقد]] است باید [[کلام]] جدیدی پایه‌گذاری شود که با نسبی‌گرایی [[حاکم]] بر فضای [[فکری]] [[بشر]] [[جدید]] هماهنگ باشد<ref>مجتهد شبستری، هرمنوتیک کتاب و سنت، ص۱۹۲ - ۱۸۳.</ref>. در واقع، تفاوت در [[وظیفه]] دیروز و امروز [[علم کلام]] را موجب دگرگونی این [[علم]] در گذشته و امروز دانسته است؛ مانند طب سنتی و [[علم]] پزشکی پیشرفته در امروز، که این نگاه و دگردیسی جای تأمل فراوان دارد.

*"تجدد"، به معنای عرض خاص، مختص [[علم کلام]] است که ریشه در [[هویت]] این [[علم]] دارد. [[علم کلام]] بنا به تعریف، [[هویت]] واسطه‌ای میان [[وحی]] و مخاطبان آن دارد و این [[هویت]]، به منزله جنس و جامع مشترک در همه تعریف‌های [[علم کلام]] اخذ شده است. [[علم کلام]] به [[دلیل]] [[هویت]] واسطه‌ای، به طرفین ([[وحی]] و مخاطبان آن) [[قائم]] بوده، از دو طرف نسبت، کسب تعین می‌‌کند. آنچه [[هویت]] [[کلام]] را به عنوان [[کلام]]، قوام می‌‌بخشد، [[وحی]] و [[تعالیم دینی]] است که امری بالذات ثابت است و آنچه ساختار و هندسه معرفتی [[دانش]] [[کلام]] را شکل می‌‌دهد و تعین [[فرهنگی]] آن را تأمین می‌‌کند، مخاطبان [[وحی]] است که امری دائماً متحول می‌باشد. [[کلام]] به دنبال عرضه [[وحی]]، که امر ثابت [[مقدس]] آسمانی است، به ذهن و زبان مخاطبان است که [[هویت]] جمعی و [[تاریخی]] متحول دارند. از این‌رو [[متکلم]]، متناسب با ذهن و زبان مخاطب، [[نظام]] [[کلامی]] خود را شکل می‌‌بخشد و با تحول ذهنیت مخاطبان، [[نظام]] [[کلامی]] نیز متحول می‌‌گردد؛ به خصوص که در حد فاصل بین قرن شانزده تا نوزده میلادی، پارادایم‌های [[جدید]] معرفت‌شناختی و فلسفه‌های جدیدی شکل گرفتند و فضای [[جدید]] [[علوم انسانی]] و [[اجتماعی]]، الهیات [[مسیحی]] را با پرسش‌های نوین الهیاتی و [[اعتقادی]] مواجه نمود. این فضای [[فکری]] و [[فرهنگی]] [[جدید]] با چالش‌های [[علوم انسانی]] و [[اجتماعی]] [[جدید]] در برابر تلقی سنتی از [[دین]] مواجه شد و پیدایش رهیافتی [[جدید]] به [[دین]] و نقش آن و بررسی گزاره‌های [[دینی]] و معنای آنها سبب گردید که در پهنه [[اندیشه]] الهیات [[مسیحی]]، الهیاتی نوین، به معنای واقعی کلمه، پا به عرصه وجود گذارد<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۵۶.</ref>.

*این داستان به [[مسیحیت]] و هیچ [[دین]] خاص دیگری هیچ انحصاری ندارد؛ بلکه هرجا عناصر پدیدآورنده الهیات نوین [[مسیحی]] حضور یابند، همان چالش را برای [[دین]] موجود در آن فضا در پی خواهند داشت. ازاین‌رو، زمانی که عناصر سیراب گشته از مکاتب [[علمی]] و [[فلسفی]] [[غرب]]، در [[حوزه]] [[اندیشه]] [[اسلامی]] مطرح گردیدند، سؤال‌هایی را با خود به سوغات آوردند که [[اندیشه]] [[دینی]] را با چالشی ژرف مواجه کردند و برای پاسخ به این سؤال‌های باید طرحی نو درانداخت و "[[کلامی]] [[جدید]]" پی ریخت<ref>خسروپناه و عبداللهی، «پژوهشی در ماهیت کلام جدید»، اندیشه نوین دینی، ش۱۵، زمستان ۱۳۸۷، ص۳۳ - ۱۹.</ref>.

===رویکرد سوم: تجدد در اجزا و عوارض===

*بیشتر کلام‌پژوهان، راهی میانه را برگزیدند؛ با این نگاه که نه این موضع را قبول دارند که [[کلام]] [[جدید]] کاملاً با [[کلام]] سنتی متفاوت است که نمونه‌ای از آن دیدگاه‌ها پیش از این آمد)؛ و نه رویکردهای اتحادگرایانه [[هویت]] [[کلام]] [[جدید]] و قدیم را معتقدند، بلکه با تقریرهای مختلف، تفاوت آنها را تفاوت در مسائل، روش و مبانی، یا یکی یا برخی از آنها می‌‌دانند. با این نگاه که هر دو [[کلام]] از لحاظ واسطه بودن میان [[وحی]] و مخاطب مشترک، اما از حیث سایر اضلاع معرفتی متباین و متفاوتند<ref>افرادی مانند فرامرز قراملکی، ربانی گلپایگانی، خسروپناه در کتاب کلام جدید، محمد رضایی و....</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۵۷.</ref>.

*یکی از مباحث مهم و متقارن با [[کلام]] [[جدید]]، "[[فلسفه]] [[دین]]" است که آن نیز مورد توجه جدی قرار گرفته و در سطح تحصیلات تکمیلی دانشگاها به عنوان یک [[گرایش]]، در حال فراگیری است.

*وجه شاخص متمایزکننده [[فلسفه]] [[دین]] از [[کلام]] هنجاری به ترتیب جنبه‌های هنجاری و توصیفی آن دو است؛ زیرا [[فلسفه]] [[دین]] رویکرد دفاعی، مانند [[کلام]] را ندارد.

*البته تعریفی از [[فلسفه]] [[دین]] که با [[آموزه‌های اسلامی]] متناسب باشد، این است که [[فلسفه]] [[دین]] در جهت معقولیت و توجیه [[دین]] و آموزه‌های اساسی آن و سازواری آنها با یکدیگر یا در جهت عدم معقولیت و توجیه و سازواری آنها می‌‌کوشد<ref>رضایی، کلام تطبیقی، ص۳۵.</ref>.

*در [[حقیقت]]، همان‌گونه که اشاره شد، مهم‌ترین وجه تفاوت میان [[کلام]] [[جدید]] و [[فلسفه]] [[دین]] این است که [[کلام]] [[جدید]] نسبت به [[آموزه‌های دینی]] جنبه دفاعی و سوگیرانه دارد؛ حال آنکه نگاه [[فلسفه]] [[دین]]، عام و فراگیر دراین‌باره است که چه بسا به دنبال نفی و کنار گذاشتن [[باورهای دینی]] باشد<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۶۰.</ref>.

{{پانویس}}

[[رده:کلام جدید]]