آخرت در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

به نظر می‌رسد که بهترین روش برای دست‌یابی به معنای [[آخرت]] از دید [[امام علی]] {{ع}}، بررسی کاربردهای لفظ آخرت در گفتار او باشد؛ به این جهت، تعدادی از سخنان را بررسی می‌کنیم. [[حضرت]] در [[خطبه شقشقیه]] می‌فرماید:

== ویژگی‌های [[اهل]] آخرت از دید امام علی {{ع}} ==

نحوه [[رفتار]] [[انسان‌ها]] در عرصه‌های گوناگون [[زندگی]] به اموری بستگی دارد که نمونه‌ای از آنها، نوع نگاهشان به زندگی پس از این دنیا و آخرت است. [[مسلمان]] وقتی در عرصه‌های گوناگون زندگی، از جمله عرصه [[اقتصادی]] به آخرت توجه داشته باشد، رفتار خاصی از او بروز خواهد کرد که به [[یقین]] با [[رفتار]] انسان‌هایی که در عرصه‌های گوناگون [[زندگی]] خود، هیچ‌گونه توجهی به [[عالم آخرت]] ندارند، تفاوت خواهد داشت؛ بنابراین، هم به سبب امر پیشین و هم به جهت تعیین نوع رابطه درست بین [[دنیا]] و [[آخرت]] که بحث [[آینده]] این مقال است، مناسبت دارد در ویژگی‌های [[اهل]] آخرت از منظر [[امام علی]] {{ع}} درنگی نماییم.<ref>[[عبدالامیر خادم علی‌زاده|خادم علی‌زاده، عبدالامیر]]، [[دنیا و آخرت (مقاله)| مقاله «دنیا و آخرت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۱۳۳.</ref>

از ویژگی‌های اهل آخرت که یکی از ابعاد [[بینش]] درست آنان درباره دنیا را ترسیم می‌کند، توجه به باطن دنیا است؛ در حالی که [[عامه]] [[مردم]] به ظاهر دنیا می‌نگرند. امام علی {{ع}} می‌فرماید:

دوم اینکه اولیای [[خداوند]] از ظاهر این دنیا گذشته و به باطن آن توجه کرده‌اند؛ لذا می‌توان گفت، اینان دنیاشناسان [[حقیقی]] هستند که با دنیا چنان [[ارتباط]] برقرار می‌کنند که [[روح]] و [[جان]]، [[قربانی]] وسیله [[حیات]] طبیعی محض نباشند؛ نه آنان که با [[عشق]] و خیرگی به این دنیا، روح و جان خود را در تأثیر و تأثر از آن با [[شکست]] [[قطعی]] مواجه می‌سازند. این دو موضوع که از جمله نخست [[امام]] فهمیده می‌شود، مانند علتی برای محتوای جمله بعدی است که می‌فرماید: [[اولیای خدا]]، از این [[دنیا]] به آن‌چه نتیجه‌اش را پس از پایان [[زندگی]] خواهند دید، [[اشتغال]] ورزیده‌اند و ظاهربینان، از موضوعات جالب این دنیا که رو به فنا است، [[فریب]] خورده‌اند. این دو نوع [[ارتباط]] و بهره‌برداری متضاد، معلول همان دو نگرش بسیار متفاوت است که [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}} در جمله نخست فرمود<ref>جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، ص۱۷۶.</ref><ref>[[عبدالامیر خادم علی‌زاده|خادم علی‌زاده، عبدالامیر]]، [[دنیا و آخرت (مقاله)| مقاله «دنیا و آخرت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۱۳۳.</ref>

از دیگر ویژگی‌های [[اهل]] [[آخرت]] از دیدگاه [[امام علی]] {{ع}}، عدم توجه و روی‌آوری به دنیا است؛ گرچه دنیا به آنان روی آورد؛ زیرا آنان به [[باطن]] دنیا توجه دارند و به عالم بقا اصالت می‌دهند. امام علی {{ع}} خطاب به [[همام]] فرمود: «دنیا آنان را خواست و آنان دنیا را نطلبیدند. اسیرشان کرد و به بهای [[جان]]، خود را از بند آن خریدند»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳، ص۲۳۵.</ref>. [[حضرت]] در وصیتش به [[امام حسن]] {{ع}} و [[امام حسین]] {{ع}} پس از سفارش به [[تقوا]]، به این دیدگاه اشاره کرده، می‌فرماید.

[[امیرمؤمنان]] {{ع}} در جایی دیگر می‌فرماید:

=== [[میانه‌روی]] در زندگی ([[معیشت]]) ===

آخرت‌گرایان از دید [[امام علی]] {{ع}} ویژگی‌های فراوانی دارند که یکی دیگر از این ویژگی‌ها در چارچوب [[اقتصادی]]، جمع بین نعمت‌های دنیا و آخرت است. [[امام]] به این ویژگی در نامه‌اش به [[محمد بن ابی بکر]] اشاره کرده است:

برای هر [[مسلمان]] آخرت‌باور، این [[پرسش]] مطرح است که آیا می‌توان ضمن بهره‌مند شدن از [[نعمت‌های الهی]]، در [[آخرت]] نیز [[سعادتمند]] شد. در [[گفتار امام علی]] {{ع}} پاسخ این پرسش، هم مثبت و هم منفی است. پاسخ مثبت وی را تحت عنوان جمع [[دنیا]] و آخرت ذکر می‌کنیم. [[حضرت]] در این باره می‌فرماید:

این سخن گران‌بهای [[امام علی]] {{ع}} ارائه دهنده الگوی [[علوی]] جمع بین دنیا و [[آخرت]] است که به تعبیر [[امام]]، باعث احراز حظین معاً می‌شود. [[تأمل]] در این گفتار امام نکاتی چند را به دست می‌دهد:

پرداختن به دنیا در چارچوب [[ارزش‌های دینی]]، باعث احراز دین و دنیا می‌شود که تعبیر دیگری از جمع دنیا و آخرت است. از [[پیامبر]] نیز [[روایات]] صریحی داریم که برداشت ما را از [[کلام]] علی {{ع}} [[تأیید]] می‌کند:

{{متن حدیث|لَيْسَ خَيْرُكُمْ مَنْ تَرَكَ الدُّنْيَا لِلْآخِرَةِ وَ لَا الْآخِرَةَ لِلدُّنْيَا، وَلكِنْ خَيْرُكُم مَنْ أخَذَ مِنْ هَذِهِ وَ هَذِهِ}}<ref>کنزالعمال، ج۳، ص۷۳۳. نظیر این بیان از حضرت محمد {{صل}} نیز در صفحه ۲۳۸ همین کتاب آمده است.</ref>؛ «بهترین شما آن کس نیست که دنیا را برای آخرت یا آخرت را برای دنیا ترک کند؛ بلکه بهترین شما کسی است که از هر دو بهره گیرد».

[[امام علی]] {{ع}} به [[علاء بن زیاد حارثی]] که [[خانه]] بزرگی خریده بود، فرمود: «می توانی با این دنیا به آخرت هم برسی»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹، ص۲۴۱.</ref>. و در بیانی ملامت آمیز خطاب به کسی که دنیا را [[نکوهش]] می‌کرد، فرمود: «دنیا خانه [[راستی]] است برای کسی که آن را راست‌گو انگاشت.. و خانه [[بی‌نیازی]] است برای کسی که از آن توشه اندوخت و... [[مسجد]] [[محبان]] [[خدا]] است»<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱.</ref>.

چنین دیدگاهی با [[تدبر در آیات قرآن]] نیز به دست می‌آید. [[آیات]] بسیاری در [[قرآن]]، [[شاهد]] بر این مدعا است و بر این [[حقیقت]] دلالت می‌کند که بین وجود نعمت‌های [[دنیایی]] با نعمت‌های [[آخرتی]] و بین وجود یکی از این دو [[نعمت]] با عدم نعمت دیگر، هیچ ملازمه‌ای نیست. به عبارتی، میان این دو نعمت نه تلازم وجود دارد و نه تعاند؛ بلکه بهره‌مندی از نعمت‌های دنیا و آخرت و [[محروم]] شدن از هر دو یا بهره‌مندی از یکی و محروم شدن از دیگری، هر یک علل و عوامل ویژه و ملاک‌های خاص خود را دارند. [[قرآن]] از کسانی مثل [[حضرت سلیمان]] {{ع}} یاد می‌کند که هم [[دنیا]] و هم [[آخرت]] را دارند و درباره [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} می‌فرماید: «و به وی در دنیا [[سعادت]] را عطا کردیم و او در آخرت از [[صالحان]] است»<ref>{{متن قرآن|وَآتَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ}} «و به او در این جهان نیکی دادیم و او در جهان واپسین از شایستگان است» سوره نحل، آیه ۱۲۲.</ref>. درباره بعضی از [[مؤمنان]] نیز می‌فرماید: «پس [[خداوند]]، [[پاداش دنیا]] و [[نیکی]] [[پاداش]] آخرت را به آنها عطا فرمود»<ref>{{متن قرآن|فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}} «پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۸.</ref>. در [[آیه]] دیگری باز هم درباره حضرت ابراهیم {{ع}} می‌فرماید: «او را در دنیا برگزیدیم و در آخرت از شایستگان است»<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ}} «در حالی که ما او را در این جهان برگزیده‌ایم و بی‌گمان او در جهان واپسین از شایستگان است» سوره بقره، آیه ۱۳۰.</ref>.

از [[آیات]] پیشین نتیجه می‌گیریم که [[انسان]] می‌تواند از نعمت‌های دنیا بهره‌مند شود و در آخرت نیز [[سعادتمند]] باشد؛ بنابراین، بررسی [[سخنان امام علی]] {{ع}} در زمینه رابطه دنیا و آخرت و نسبت بین این دو، [[گواه]] این است که [[حضرت]] از رابطه بین این دو خبر می‌دهد که ما آن را دیدگاه مقدمی نام می‌نهیم؛ دیدگاهی که رابطه دنیا را با آخرت، رابطه مقدمه با ذوالمقدمه می‌داند: «در دنیا [[زندگی]] و [[حیات]] یافتید؛ ولی برای آخرت [[خلق]] شده‌اید»<ref>دیلمی، ارشادالقلوب، ص۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۲۹۸؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۸۸. </ref>؛ یعنی زندگی شما در این عالَم است؛ ولی باید بدانید که [[هدف]] و جهت حرکت شما، عالَم بقا است. طبق اطلاق این سخن، باید از ابزارها و امکانات و شیوه‌های مناسب برای رسیدن به [[هدف غایی]] [[حیات]]، استفاده کرد؛ زیرا «[[دنیا]]، محل عبوری برای رسیدن به [[آخرت]] است»<ref>غررالحکم، ح۴۳۹.</ref> و دنیا، آخرت را به دست می‌دهد»<ref>کنز العمال، ج۱۶، ص۱۸۸.</ref><ref>[[عبدالامیر خادم علی‌زاده|خادم علی‌زاده، عبدالامیر]]، [[دنیا و آخرت (مقاله)| مقاله «دنیا و آخرت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۱۳۷.</ref>