امام صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

| محل زندگی = [[مدینه]]

'''امام صادق''' {{ع}} [[امام ششم]] [[مسلمانان]] روز هفدهم ربیع الاوّل سال۸۳ در [[مدینه]] متولد شد. پدر ایشان [[امام محمد باقر]] {{ع}} و مادرشان [[ام فروه|ام فَرْوَه]] بود. [[ابوعبدالله]] کنیه ایشان و [[صادق]]، [[صابر]]، [[فاضل]] از القاب مشهور او بود. سال ۱۱۴ هجری به [[امامت]] رسید که سی و چهار سال طول کشید. ایام امامتشان مصادف با [[خلفای اموی]] و [[عباسیان|عباسی]]؛ همچون: [[هشام بن عبدالملک]] و [[منصور دوانیقی]] بود. کشمکش‌های سیاسی و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام است.

روزگار [[امامت امام صادق]] {{ع}} را [[عصر]] شکوفایی [[تشیع]] دانسته‌اند به‌گونه‌ای که [[امام]] تعالیم راستین [[دینی]] را به [[مردم]] نشان دادند و بیش از چهار هزار نفر به دست امام {{ع}} [[تربیت]] یافتند.

امام صادق {{ع}} به دستور منصور دوانیقی مسموم و در روز ۲۵ شوّال سال ۱۴۸ هجری در شصت و پنج سالگی به [[شهادت]] رسید و پیکر مقدس او در مدینه میان [[قبرستان بقیع]] به خاک سپرده شد.

== ولادت و نیاکان ==

روز هفدهم ربیع الاوّل<ref>نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.</ref> سال۸۳<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۰.</ref> در سپیده دم [[روز جمعه]] در [[مدینه]] دیده به [[جهان]] گشود<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. امام باقر {{ع}} او را خیر البریة ([[بهترین]] [[مردم]]) و از مصادیق {{متن قرآن|الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ}}<ref>«آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند» سوره قصص، آیه ۵.</ref> می‌دانست<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰۶.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۸؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref>

=== پدر و مادر ===

پدر والامقامش، [[امام محمد باقر]] {{ع}} و مادر ارجمندش ام فَرْوَه دختر [[قاسم بن محمد بن ابی بکر]]<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ الارشاد، ج۲، ص۲۵۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.</ref> [[راوی حدیث]] و از [[پرهیزگارترین]] [[زنان]] [[زمان]] خود بود<ref>اثبات الوصیة، ص۱۸۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۹؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref>

== نام و نسب ==

نام مبارکش به سفارش [[پیامبر اسلام]] {{صل}} [[جعفر]] و هشتمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۹.</ref>

=== کنیه‌ها ===

=== القاب ===

القاب مشهور او، [[صادق]]، [[صابر]]، [[فاضل]] و ظاهر است<ref>مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۱.</ref>. دادن [[لقب]] “صادق” به امام جعفر بن محمد آن‌گونه که در [[روایات]] امامی گزارش شده، به سفارش [[رسول خدا]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و با [[هدف]] تمییز آن حضرت از [[جعفر کذاب]] بوده است. این مطلب از [[ابوخالد کابلی]] از [[امام سجاد]]<ref>کمال‌الدین، ج۱، ص۳۱۹.</ref> و از [[جابر بن عبدالله انصاری]] از رسول خدا {{صل}}<ref>الهدایة الکبری، ص۲۴۸.</ref> نیز گزارش شده است. بنا بر پاره‌ای از [[اخبار]] در دسترس، [[عالمان]] [[یهودی]] نیز نام آن حضرت را با همین لقب (به [[عبری]]: دوموه) از متون [[مقدس]] خود گزارش کرده‌اند<ref>الغیبه، ص۱۰۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۹-۱۱۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۹؛ [[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۲.</ref>

== سرگذشت تاریخی ==

۱۲ سال از عمر حضرت در عصر [[امامت]] [[امام سجاد]] {{ع}} و بعد از آن ۱۹ سال با [[امام باقر]] {{ع}} سپری شد و ایام امامتش مصادف با [[خلافت]] [[هشام بن عبدالملک]]، و [[ولید بن یزید بن عبدالملک]] و [[یزید بن ولید بن عبدالملک]] و [[ابراهیم بن ولید]] و [[مروان بن محمد]]، از خلفای [[اموی]] و [[سفاح]] و [[منصور دوانیقی]]، از [[خلفای عباسی]] بوده است<ref>اعلام الوری‌، ۲۶۶.</ref>. کشمکش‌های [[سیاسی]] و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام صادق {{ع}} است.

=== امام و جریانات سیاسی ===

عصر [[امامت حضرت صادق]] {{ع}} از پرآشوب‌ترین دوره‌های [[تاریخ اسلام]] بود و قیام‌های [[بنی العباس]] در سراسر عالم [[اسلام]] با [[شعار]] "[[الرضا من آل محمد]]" جریان داشت، و برخی از [[علویان]] و [[شیعیان]] که از [[حقیقت]] امر مطلع نبودند فریفته این [[شعار]] می‌شدند. [[امام صادق]] {{ع}} در جمع [[علویان]] که با تنی چند از [[بنی العباس]] در [[ابواء]] اجتماع کرده بودند و برای [[محمد بن عبدالله بن حسن]] به عنوان [[مهدی موعود]] [[بیعت]] می‌گرفتند حاضر شد و آنان را از [[قیام]] منع کرد و متذکر شد [[محمد بن عبدالله]] [[مهدی موعود]] نیست و برنده اصلی ماجرا [[بنی العباس]] هستند و [[محمد]] به دست آنان کشته می‌شود<ref>مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۶۷- ۲۷۱؛ بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم، ج۲۰، ص۹۵۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، ص۲۱۷.</ref>.

=== عصر شکوفایی [[شیعه]] ===

روزگار [[امامت]] امام صادق {{ع}} را عصر [[شکوفایی]] [[تشیع]] دانسته‌اند. [[حکومت اموی]] در روزگار [[امامت حضرت صادق]] {{ع}} رو به [[ضعف]] نهاده بود و [[عباسیان]] کم‌کم [[قدرت]] می‌یافتند و در این میان، مجالی دست یافت تا امام صادق {{ع}} [[تعالیم]] [[راستین]] [[دینی]] را به [[مردم]] نشان دهد و آنان را از [[دانش]] خویش بهره‌مند سازد. بدین‌سان، حوزه [[علمی]] گسترده‌ای پدید آمد و بیش از چهار هزار نفر به دست [[امام]] {{ع}} [[تربیت]] یافتند<ref>المناقب، ج۴، ص۲۴۷.</ref>.

=== امام و مقابله با جریان‌های انحرافی ===

امام صادق {{ع}} با دوگونه [[انحراف]] رو به رو بود: یکی [[دینی]] و دیگری [[سیاسی]]، هر چند هر دو از اساس و بنیان یکسان بودند. [[انحراف]] [[سیاسی]] از سال‌ها پیش آغاز گشته بود؛ زمانی که [[حکومت مسلمانان]] به دست نااهلان افتاد و [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} از [[سیاست]] کنار نهاده شدند. اینک، هر چند [[حکومت]] از [[خاندان]] [[بنی امیه]] بیرون می‌رفت، اما همچنان بر زور و زر و ستم استوار بود. [[انحراف]] [[دینی]]، از [[انحراف]] [[سیاسی]] خطرسازتر بود. در روزگار امام صادق {{ع}} فرقه‌ها و نحله‌های [[فقهی]] و [[کلامی]] جدیدی سر بر آوردند و در قلمرو [[اندیشه]] [[جامعه اسلامی]] جولان دادند و [[بدعت‌ها]] نهادند و کژی‌ها آفریدند<ref>فرهتگ فرق اسلامی‌، پانزده و سی و هشت.</ref>. امام صادق {{ع}} با این دو گونه [[انحراف]] به [[مبارزه]] برخاست.

[[راهبرد]] امام صادق {{ع}} برای مواجهه با چنین وضعیتی، راه‌اندازی [[نهضت]] [[فکری]] و [[علمی]] بود. این [[نهضت]] در روزگار [[امام باقر]] {{ع}} آغاز گشت و به دست امام صادق {{ع}} به اوج رسید. امام صادق {{ع}} میان توده‌های [[مردم]] نفوذ کرد و پایگاه‌هایی برای نشر آموزه‌های بنیادی [[اسلام]] آفرید و بدین‌سان، هزاران [[اندیشمند]] [[شیعی]] [[تربیت]] یافتند و هریک سفیری گشتند برای [[تبلیغ]] [[تعالیم]] [[شیعی]]؛ کسانی همانند: [[حمّاد بن عیسی]]، [[معاویة بن عمّار]]، [[جابر بن یزید جُعفی]]، [[ابوحمزه ثمالی]]، [[زرارة بن اعین]]، [[ابان بن تغلب]]، [[فُضیل بن یسار]]، [[هشام بن حکم]]، [[مؤمن طاق]]، [[محمد بن مسلم]] و [[جابر بن حیان]]<ref>الصواعق المحرقة، ۱۲۰.</ref>. بسیاری از [[عالمان]] اهل [[سنّت]]، از جمله [[ابوحنیفه]]، [[مالک بن انس]]، [[سفیان ثوری]]، [[سفیان بن عیینه]]، و [[شعبه بن حجاج]] نیز [[شاگرد]] ایشان بوده‌اند<ref>تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۵.</ref><ref>[[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۹؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷؛ [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۴۰-۱۴۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۲.</ref>.

== امامت و ولایت ==

[[آغاز امامت]] [[حضرت صادق]] {{ع}} سال ۱۱۴ ه. است که سی و چهار سال طول کشید<ref>ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.</ref>. [[مقام امامت]] [[امام صادق]] {{ع}} از طرق متعدد ثابت شده است. پیامبراسلام {{صل}} در [[حدیث]] مشهور [[جابر انصاری]]، امام صادق {{ع}} را ششمین [[وصی]] و [[خلیفه]] خویش خوانده و مصداق [[آیه اولی الامر]] دانسته است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۷۵.</ref>. از [[امام سجاد]] {{ع}} نیز [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از خویش را [[حضرت باقر]] {{ع}} و سپس [[حضرت صادق]] {{ع}} معرفی کرده است. در این [[روایت]] یکی از [[اصحاب]] می‌پرسد: "چرا او را [[صادق]] گویند؟ مگر نه این است که شما [[اهل‌بیت]] همگی اهل [[راستی]] و صدق‌اید؟" [[امام سجاد]] {{ع}} پاسخ می‌دهد: "آری؛ ولی یکی از [[نوادگان]] فرزندم نیز [[جعفر]] نام دارد که به [[دروغ]] مدعی [[امامت]] می‌شود. بدین روی [[جعفر بن محمد]] را [[صادق]] [[لقب]] می‌دهند تا از مدعی [[کذاب]] بازشناخته گردد"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۹.</ref>. همچنین در روایتی از [[امام باقر]] {{ع}} خطاب به [[محمد بن مسلم]] آمده است: "پس از من، [[امام]] تو [[جعفر بن محمد]] است. از [[دین]] او [[پیروی]] کن و از [[دانش]] او بهره برگیر"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۱۵.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۰.</ref>.

=== جایگاه علمی امام ===

جایگاه علمی [[امام صادق]] {{ع}} نیاز به [[کشف]] و بیان ندارد. بنابر گزارش [[مفضل بن عمر]]، آن حضرت به [[فضل الهی]]، بر جمیع [[خلق]] [[سلطنت]] [[علمی]] داشت و هر آنچه را که در [[شرق]] و [[غرب]] عالم و در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] بود، می‌دانست<ref>دلائل الامامة، ص۲۶۹.</ref>. [[ابوبصیر]]، [[فضیل بن یسار]]، [[سماعه بن مهران]] و [[امام کاظم]] {{ع}}، از آن حضرت [[روایت]] کرده‌اند که می‌فرمود: “جمیع [[علوم]] [[فرشتگان]] و [[پیامبران]] نزد ماست”<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۲.</ref>. ردیّات آن [[امام]] بر [[اندیشمندان]] نحله‌های مختلف مذهبی و مناظرات او با بزرگان علمای [[عامه]] از جمله [[ابوحنیفه]]<ref>علل الشرایع، ج۱، ص۹۰؛ المناقب، ج۴، ص۲۵۵؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۷۹.</ref> [[سفیان]] ثوری<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۱۵۷؛ المناقب، ج۴، ص۲۶۹.</ref>، کلبی<ref>الکافی، ج۱، ص۳۵۰.</ref> و جعد بن درهم<ref>الأمالی للمرتضی، ج۱، ص۳۸۴.</ref> و نیز گفت‌وگوهای پی در پی آن حضرت با دهریون عصر خود، چون [[ابن ابی‌العوجا]]<ref>الکافی، ج۵، ص۳۶۲؛ التوحید، ص۱۲۶ و ۲۹۵؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۲۰.</ref> و [[ابو شاکر دیصانی]]<ref>الکافی، ج۱، ص۷۹؛ التوحید، ص۱۲۲ و ۱۳۳.</ref> تراث [[امامیه]] را سرشار کرده است<ref>[[محمد علی موحدی|موحدی، محمد علی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام صادق»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۴.</ref>.

== فضایل و مناقب ==

امام صادق {{ع}} بر بلندترین قله‌های [[صدق]] و [[اخلاص]] جای داشت و همگان، او را به [[صفات]] [[نیک]] و والا ستوده‌اند. برخی از صفات آن [[امام همام]] {{ع}} عبارت‌اند از:

# '''[[عبادت]]:''' از [[مالک بن انس]] [[روایت]] است "[[جعفر بن محمد]] پیوسته یا در حال [[روزه]] بود و یا [[نماز]] و ذکر [[خدا]]"<ref>علل الشرایع‌، ۲۳۵.</ref>.

# '''[[تسلیم]] و [[رضا]]:''' [[نقل]] کرده‌اند زمانی که فرزندش از [[دنیا]] رفت، فرمود "ما [[اهل بیت]]، چون مصیبتی رقم می‌خورد، پیش از آن نگران می‌شویم؛ ولی چون [[قضای الهی]] پیش می‌آید، بدان [[رضا]] می‌دهیم و [[تسلیم]] امر [[خدا]] می‌شویم"<ref>بحارالانوار، ۴۷/ ۴۹.</ref>.

# '''[[دانش]]:''' [[امام صادق]] {{ع}} همانند [[پدر]] گرامی‌اش، سرآمد [[دانشمندان]] روزگار بود. از او نقل است: "هر چه می‌خواهید از من بپرسید پیش از آنکه از دستم دهید"<ref>اعیان الشیعه‌، ۹/ ۱/ ۶۶۱.</ref>.

# '''[[یاری]] [[مستمندان]]:''' از [[هشام بن سالم]] [[روایت]] است که آن [[امام همام]] {{ع}} شبانگاهان سراغ [[مستمندان]] می‌رفت و آنان را [[اطعام]] می‌کرد و نیازهای مالی‌شان را بر می‌آورد<ref>الفروع من الکافی‌، ۴/ ۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۰.</ref>

== شهادت و محل دفن ==

شیوه امام صادق {{ع}} در مواجهه با [[حکومت جور]]، روشنگری و [[هدایت]] [[جامعه]] بود و هیچ گاه [[امام]] {{ع}} به دستگاه [[حاکم]] نپیوست و مهر تأیید بر [[مشروعیت]] آنها ننهاد. در [[روایت]] است که چون [[خلیفه عباسی]] از [[امام]] {{ع}} می‌خواهد که به دربار رَوَد و او را [[نصیحت]] کند، می‌فرماید: "آنکه [[دنیاطلب]] است، تو را [[نصیحت]] نمی‌کند و آنکه در پی [[آخرت]] است، نزد تو نمی‌آید"<ref>کشف الغمة، ۲/ ۴۲۰.</ref>. این شیوه، بر [[عباسیان]] گران آمد و سرانجام تصمیم بر [[قتل]] [[امام]] بستند. بنابر [[روایات]]، امام صادق {{ع}} به [[دستور]] [[منصور دوانیقی]] [[مسموم]] گشت<ref>طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.</ref> و در روز ۲۵ شوّال سال ۱۴۸ هجری در شصت و پنج سالگی به [[شهادت]] رسید و پیکر [[مقدس]] او در [[مدینه]] میان [[قبرستان بقیع]] به [[خاک]] سپرده شد<ref>مناقب آل ابی‌طالب‌، ج۴، ص۳۰۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۱۱۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۶۹-۷۰؛ [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[امامت امام صادق (مقاله)|امامت امام صادق]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۳۹؛ [[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۶۷.</ref>