امام مهدی از دیدگاه اهل سنت: تفاوت میان نسخه‌ها

| کنیه =  

| محل زندگی =  

'''[[اعتقاد به مهدی]] {{ع}}''' موضوعی است که علاوه بر [[شیعه]]، [[اهل سنت]] نیز بدان [[اعتقاد]] داشته و در [[روایات]] و کتب خود به آن پرداخته‌اند، منتها اهل سنت برخلاف شیعه قائل‌اند که آن حضرت هنوز متولد نشده است.

[[اندیشه]] [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی موعود]] {{ع}} ـ بر خلاف پندار برخی ـ نه فقط ویژه [[شیعه]] نیست؛ بلکه بخش مهمّی از باورهای اسلامی به شمار می‌‏آید که بر پایه بشارت‌‏های [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}}، میان همه گروه‏‌ها و [[مذاهب اسلامی]] شکل گرفته است. در حوزه [[اعتقادات]] اسلامی، کمتر موضوعی را می‌‏توان یافت که تا این اندازه به آن اهمیت داده شده باشد، از این‌‏رو در اصل [[اعتقاد]] به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی موعود]] {{ع}}، نوعی [[اتفاق نظر]] و [[وحدت]] [[فکر]]، شکل گرفته است.

در مراجعه به منابع [[اهل سنت]] به روشنی به دست می‌‏آید در بسیاری از آن‏ها ـ با وجود برخی تحریفاتی که به‌ویژه در دهه‌‏های اخیر در [[روایات]] مربوط به [[اهل بیت]] [[پیامبر]] {{صل}} در این منابع صورت گرفته است ـ [[احادیث]] مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، در کانون توجه قرار گرفته است؛ به گونه‌‏ای که در بیشتر این کتاب‏‌ها، از اوصاف و زندگی [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، [[نشانه‌‏های ظهور]]، محل [[ظهور]] و [[بیعت]]، شمار [[یاران]] و دیگر موضوعات [[سخن]] به میان آمده است. این بدان گونه است که برخی از کسانی که به نوعی در بحث‏‌های [[مهدویت]] [[تردید]] کرده‌‏اند، درباره اساس آن، چنین گفته‏اند: مشهور میان [[مسلمانان]] در طول [[تاریخ]]، این است که در [[آخر الزمان]]، مردی از [[اهل بیت]] {{عم}} [[ظهور]] کرده، [[عدالت]] را آشکار می‌‏کند. [[مسلمانان]] از او [[پیروی]] می‌‏کنند و او بر کشورهای اسلامی چیره می‏‌شود. نام او [[امام مهدی|مهدی]] است<ref>ر. ک: عبد الرحمن ابن خلدون، مقدمة العبر، ص ۲۴۵.</ref>. البته عده کم‌‏شماری، از پذیرفتن اصل "[[مهدویت]]" سر باز زده، با دلایلی سست و واهی، به [[انکار]] آن پرداخته و آن را فکری [[شیعی]] معرفی کرده‌‏اند.

اگرچه [[عقیده]] به وجود [[مهدی موعود]] در بین شیعۀ [[امامیه]]، موج بیشتری دارد و شاید [[روایات]] وارده در این موضوع بالغ بر هزار [[حدیث]] باشد؛ امّا بعضی از پژوهندگان مسائل [[اسلامی]]، تعداد روایاتی را که از طرق [[اهل تسنن]] در این زمینه وارد شده، دویست [[حدیث]] تخمین زده‏‌اند، هرچند خفقان عمومی در دوران [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] و دست‌های [[مقتدر]] و مرموز [[سیاست]] وقت و تعصّبات شدید مذهبی اجازه نمی‏‌‏داد [[اخبار]] مربوط به [[ولایت]] و [[امامت]] مورد [[مذاکره]] و ثبت و ضبط قرار گیرد ولی باز هم کتاب‌‌های اصلی [[اهل سنت]] از [[احادیث]] مربوط به [[امام مهدی]] {{ع}} خالی نیست<ref>ر. ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص۲۶؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۰.</ref> و [[عالمان اهل سنت]] به این مقدار که در کتاب‌های گوناگون خود، حدیث‌های مربوط به [[امام مهدی]] {{ع}} را بیاورند و سندهای آن حدیث‌ها را ضبط کنند و مسائل و سخنانی در این‌‌باره بنگارند بسنده نکرده‌‌اند، بلکه همانند [[عالمان شیعه]] چند عدد کتاب‌هایی ویژۀ [[حضرت مهدی]] {{ع}} و احوال او تألیف کرده‌اند<ref>ر. ک: [[محترم شکریان|شکریان، محترم]]، [[مهدویت از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری (مقاله)|مهدویت از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری]].</ref>.

# [[ابن حجر هیثمی]] [[شافعی]] می‌‌گوید: «[[عمر]] او پس از درگذشت پدرش، پنج سال بود، [[خدا]] در همین سنین به او [[حکمت ربانی]] را عطا کرد او را [[قائم]] [[منتظر]] گویند. خبرهای متوا‌تره رسیده است که [[مهدی]] از این [[امت]] است و [[عیسی]] {{ع}} از [[آسمان]] فرود خواهد آمد و پشت سر [[مهدی]] [[نماز]] خواهد خواند»<ref>الهیثمی الشافعی، ابن حجر، المهدی الموعود، ج ۱، ص ۲۰۰.</ref>.

# و یا [[ابن ابی الحدید]] مدائنی می‌‌گوید: «میان همه فرقه‌های [[مسلمین]] اتفاق قطعی است که [[عمر]] [[دنیا]] و [[احکام]] [[تکالیف]] پایان نمی‌پذیرد مگر [[پس از ظهور]] [[مهدی]] {{ع}}»<ref>ابن ابی الحدید المعتزلی، شرح نهج البلاغة، ج ۲، ص ۵۳۵.</ref>.

در این منابع [[روایات]] مربوط به [[مهدویت]] و [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} در کنار دیگر [[روایات]] ذکر شده است. برخی از این کتاب‏ها عبارت‌اند از:

# '''المصنف'''، اثر [[ابو بکر عبد الرزاق بن همام صنعانی]]، وی در این کتاب فصلی را با عنوان "باب المهدی" سامان داده و در آن بیش از ده [[حدیث]] [[نقل]] کرده است. وی پس از این باب، با عنوان باب "[[اشراط الساعه]]" به برخی موضوعات دیگر اشاره کرده است. این اثر، از نخستین کتاب‌‏های [[اهل سنت]] است که [[احادیث]] مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را به شکلی منظم، گرد آورده است.

# '''کتاب الفتن'''، اثر [[حافظ ابو عبد اللّه نعیم بن حماد المروزی]]؛ وی در این کتاب، [[احادیث]] فراوانی درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، ویژگی‌‏ها و حوادث عصر او [[روایت]] کرده است.

# '''المصنف فی الاحادیث و الآثار'''، اثر [[حافظ عبد اللّه بن محمد بن ابی شیبه کوفی]]؛ وی در فصل ۳۷ این کتاب، بخشی را با عنوان "الفتن" قرار داده است. در این بخش، احادیثی را در رابطه با [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} و مباحث مربوط به او ذکر کرده است. از موضوعاتی که در این [[روایات]] مورد اشاره قرار گرفته است، می‌‏توان به ویژگی‏‌های نسبی و [[اخلاقی]] [[امام مهدی]] {{ع}}، مدت [[حکومت]] و [[عمر]] آن حضرت، شرایط [[پیش از ظهور]]، نشانه‌‏های [[ظهور]] و ویژگی‏‌های [[دوران ظهور]] ایشان اشاره کرد.

# '''مسند'''، اثر [[احمد بن حنبل ابو عبد اللّه شیبانی]]؛ وی که از [[پیشوایان]] چهارگانه [[اهل سنت]] است، در کتاب خود [[احادیث]] پرشماری درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} یاد کرده است<ref> این کتاب که از گسترده‏ترین جوامع حدیثی کهن اهل سنّت است، در چاپ جدید، در پنجاه مجلد به چاپ رسیده است</ref>. میان کتاب‌‏های نخستین حدیثی، مسند [[احمد]] بیشترین [[حدیث]] را در این موضوع ذکر کرده است.

# '''[[سنن ابن ماجه]]'''، اثر [[محمّد بن یزید ابو عبد اللّه قزوینی]]؛ وی که از حدیث‌‏شناسان و [[محدثان]] معروف و زبردست [[اهل سنت]] بوده و سنن وی در زمره [[صحاح]] شش‌گانه قرار گرفته است، در کتاب الفتن این مجموعه، بخشی را به بیان [[احادیث]] [[مهدی]] با عنوان "باب خروج المهدی" اختصاص داده است. [[نسب]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، شرایط [[پیش از ظهور]]، زمینه‌‏سازان [[ظهور]]، [[یاران]] وی، مدت [[حکومت]] او و سرانجام ویژگی‌‏های اقتصادی‏ و اجتماعی [[حکومت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، از جمله موضوعات این [[روایات]] است. نکته قابل ‏توجه این‏که در شش [[حدیث]] از مجموع هفت [[حدیث]]، به نام [[امام مهدی]] {{ع}} تصریح شده است.

# '''سنن ابو [[داود]]'''، اثر [[سلیمان بن اشعث ابو داود سجستانی]]؛ وی در این مجموعه بخشی را با عنوان "کتاب المهدی"<ref> سلیمان ابن الاشعث، سنن ابی داود، ص ۷۱۲</ref> به صورت مستقل ذکر کرده است. برخی موضوعاتی که در [[روایات]] این مجموعه، مورد اشاره قرار گرفته است، عبارت‌اند از: [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} از [[اهل بیت]] [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} است، ویژگی‌‏های نسبی وی، ویژگی‏‌های جسمی او، شرایط [[پیش از ظهور]]، حتمی بودن [[ظهور]]، اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی [[عصر ظهور]] و سرانجام [[جهان]] پس از [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}. [[احادیث]] سنن ابو [[داود]] یکی از منابع قابل ‏ملاحظه، درباره "[[مهدویت]]" نزد [[اهل سنت]] است.

# '''الجامع الصحیح'''، از [[صحاح]] ششگانه [[اهل سنت]]، اثر [[محمّد بن عیسی ابو عیسی ترمذی سلمی]]؛ وی در فصل "ما جاء فی المهدی"، سه [[حدیث]] به [[نقل]] از [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} آورده است. در دو [[حدیث]] اول، به نام [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} تصریحی نشده و صرفا مسأله [[منجی]] و حتمی بودن [[حاکمیت]] شخصی از [[اهل بیت]] {{عم}} و هم‏نام [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} بیان شده است. [[ترمذی]] درباره [[حدیث]] اول گفته است: "هذا [[حدیث]] [[حسن]] صحیح" و درباره [[حدیث]] سوم گفته است: "هذا [[حدیث]] [[حسن]]". هرچند در این مجموعه حدیثی، شمار حدیث‌‏های مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}، بسیار اندک است، با توجه به اسناد خوب آن‏ها، این [[احادیث]] مهم و قابل‏ توجه دارای اطلاعات جامعی درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} هستند.

# '''المستدرک [[علی]] الصحیحین؛''' اثر [[محمد بن عبد اللّه، ابو عبد اللّه حاکم نیشابوری]]؛ وی [[احادیث]] مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را در فصلی ویژه، در کتاب الفتن و الملاحم و در برخی قسمت‌‏های دیگر به صورت پراکنده ذکر کرده است. وی در این [[احادیث]]، به برخی موضوعات مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} ـ اعم از [[نسب]]، ویژگی‏‌های‏ جسمانی، شرایط [[پیش از ظهور]]، اصل [[ظهور]] و مسائل مختلف دیگر ـ پرداخته است.

# '''کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال'''، اثر [[علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین هندی]]؛ این جامع حدیثی، از معروف‏‌ترین مجموعه‏‌های حدیثی موجود [[اهل سنت]] است. نگارنده این اثر ـ که تألیفی مستقل درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} به نام البرهان فی علامات [[مهدی]] الآخر الزمان دارد ـ در مجموعه حدیثی کنز العمال افزون بر [[روایات]] پراکنده<ref> وی در بخشی با عنوان«جامع الاشراط الکبری» ده‏ها روایت دیگر را در موضوعات مهدویّت ذکر کرده است</ref>، فصلی را با عنوان "خروج المهدی" گشوده و در آن ده‏‌ها [[حدیث]] را از منابع مختلف [[نقل]] کرده است. در این مجموعه، زوایای گوناگون [[مهدویت]]، از جمله شرایط [[پیش از ظهور]]، [[یاوران]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} در دوران [[حکومت]]، [[رخدادهای عصر ظهور]]، شرایط اقتصادی در آن زمان و ویژگی‌‏های جسمی آن حضرت، بیان شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۹۴ ـ ۱۰۰.</ref>.

[[دانشمندان]] [[اهل سنت]] ـ همانند [[عالمان]] [[شیعه]] - فقط به [[نقل]] [[روایات]] [[مهدویت]] در کتاب‏‌های مختلف بسنده نکرده، کتاب‌‏هایی چند، ویژه موضوعات مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} تألیف کرده‌‏اند. برخی از این آثار بدین قرار است:

# '''اربعون [[حدیث]]'''، اثر [[ابو نعیم اصفهانی]]؛ کتاب اربعون [[حدیث]] اکنون در دسترس نیست؛ ولی محقق [[اربلی]] در کتاب [[کشف]] الغمة فی المعرفة الائمة آن را آورده است<ref> علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۳، ص ۲۵۵</ref>.  

# '''[[البیان فی اخبار صاحب الزمان]] {{ع}}'''؛ اثر [[ابو عبد اللّه محمّد کنجی شافعی]]؛ او مجموع هفتاد [[حدیث]] را در ۲۵ باب منظم کرده و حتی به بعضی از جزئیات مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} نیز اشاره کرده است.

# '''[[عقد الدرر فی اخبار المنتظر]]'''؛ نگارش [[یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز مقدسی شافعی]]؛ این کتاب، به لحاظ جامع بودن و گستردگی، در نوع خود کم‏نظیر و منبع مهمی برای کتاب‏های پس از آن بوده است.

# '''[[العرف الوردی فی الاخبار المهدی]]'''، اثر [[جلال الدین عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی]]؛ وی [[احادیث]] مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را در این کتاب به شکلی گسترده جمع‏‌آوری کرده است. این کتاب ضمن مجموعه رساله‏‌هایی به نام الرسائل العشر در مجموعه‏‌ای بزرگ‏تر با عنوان الحاوی للفتاوی به چاپ رسیده است. وی در ابتدای این رساله می‏‌نویسد: این، بخشی است که [[احادیث]] و آثار وارد شده راجع به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را در آن جمع کردم و چهل حدیثی که [[حافظ ابو نعیم]] آن‏ها را ذکر کرده است، به صورت خلاصه آوردم و آنچه او نیاورده است بر آن افزودم و به صورت "ک" آن را رمزگذاری کردم<ref>سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص ۶۹.</ref>. مجموع احادیثی که در این کتاب جمع ‏آوری شده ـ چه آنچه از ابو نعیم آورده و چه آنچه خودش بر آن افزوده ـ بالغ بر دویست [[حدیث]] است.

# '''[[البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان]]'''، اثر [[علاء الدین علی بن حسام]]، الدین مشهور به متقی هندی؛ این کتاب، از کتاب‏‌های حدیثی درباره [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} است که بیش از ۲۷۰ [[حدیث]] را در برگرفته است.

نکته قابل‏ توجه درباره [[روایات]] مربوط به [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} در منابع [[اهل سنت]]، این است که بزرگان فراوانی از ایشان، از جمله: [[ترمذی]]<ref>سنن ترمذی، ح ۲۲۳۲.</ref>، [[حاکم نیشابوری]]<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۲۹ و ۴۶۵ و ۵۵۳ و ۵۵۸.</ref>، [[بیهقی]]<ref>الاعتقاد و الهدایة الی سبیل الرشاد، ص ۱۲۷.</ref>، [[قرطبی مالکی]]<ref>کتاب التذکرة، ص ۷۰۴.</ref>، به صحت آن‏ها تصریح کرده‏‌اند<ref>ر. ک: سید ثامر هاشم العمیدی، مهدی منتظر علیه السّلام در اندیشه اسلامی، ص۵۴- ۶۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۹۴ - ۱۰۰.</ref>

== نمونه ای از [[احادیث]] [[اهل سنت]] پیرامون [[امام مهدی]] {{ع}} ==

برخی از احادیثی که پیرامون [[امام مهدی]] {{ع}} در کتب [[اهل سنت]] آمده عبارت‌اند از:

# [[عبد الله]] از [[پیغمبر]] {{صل}} [[روایت]] نموده که فرمودند: «[[دنیا]] سپری نخواهد شد تا اینکه‌ مردی از [[اهل بیت]] من که نامش نام من است بر [[عرب]] [[حکومت]] کند»<ref>{{عربی|عن عبد الله قال، قال رسول الله {{صل}}: «لا تذهب الدنیا حتی یملک العرب رجل من اهل بیتی یواطی اسمه اسمی}}؛ صحیح ترمذی، ج ۹، باب ما جاء فی المهدی، ص ۷۴؛ شیخ سلیمان، ینابیع المودة، ج ۲، ص۱۸۰، شافعی، محمد بن یوسف، البیان فی اخبار صاحب الزمان، ص ۵۷؛ نور الابصار، ص ۱۷۱؛ مشکوة المصابیح، ص ۳۷۰.</ref><ref>ر. ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص۲۶؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۰.</ref>

# [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} از [[پیغمبر]] [[روایت]] کرده که فرمودند: «اگر از عالم جز روزی باقی نمانده باشد، [[خدا]] مردی از [[اهل بیت]] مرا خواهد برانگیخت تا [[دنیا]] را پر از [[عدل و داد]] کند چنانکه از [[ستم]] پر شده است»<ref>{{متن حدیث|علی رضی الله عنه عن النبی {{صل}} قال: «لو لم یبق من الدهر الایوم واحد لبعث الله رجلا من اهل بیتی یملاءها عدلا کما ملئت جورا}}؛ صحیح ابی داود، ج ۲ کتاب المهدی، ص ۲۰۷؛ البیان، ص ۵۹؛ شبلنجی، نور الابصار، ص ۱۵۶؛ ابن حجر، الصواعق المحرقة، ص ۱۶۱؛ ابن صباغ، فصول المهمة، ص ۲۷۵؛ محمد الصبان، اسعاف الراغبین.</ref>.

# [[ام سلمه]] می‌گوید از [[رسول خدا]] شنیدم که ‌فرمودند: «[[مهدی موعود]] از [[عترت]] من و [[اولاد فاطمه]] است»<ref>ام سلمة قالت سمعت رسول الله {{صل}} یقول: {{عربی|المهدی من عترتی من ولد فاطمة}}؛ صحیح ابی داود، کتاب المهدی، ج ۲، ص ۲۰۷؛ ابو داود در این باب ۱۱ حدیث نقل کرده است؛ صحیح ابن ماجه باب خروج المهدی، ج ۲، ص ۵۱۹؛ الصواعق، ص ۱۶۱؛ البیان، ص ۶۴؛ خطیب، محمد بن عبد الله، مشکوة المصابیح، ص ۳۷۰.</ref><ref>ر. ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص۲۶.</ref>

== پرسش مستقیم ==

* [[القاب امام مهدی]] {{ع}}

* [[امامت امام مهدی]] {{ع}}

* [[اهل سنّت و ولادت امام مهدی {{ع}}]]

* غایب ([[امام غایب]])