عالم ذر در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* بحث [[عالم ذر]]، از جمله مسائلی است که در گستره مباحث [[توحید]] و [[فطرت]] توسط [[مفسران]] و [[متکلمان]] طرح و بررسی می‌‌شود. [[عالم ذر]] بدان معناست که همه [[انسان‌ها]] در مرحله قبل از حضور در عالم خاکی، در عالم دیگری به وجود [[خدا]] و حتی برخی دیگر از [[اصول اعتقادی]] [[گواهی]] داده‌اند.

* اصل [[حقیقت]] [[عالم ذر]] با توجه به مستندات [[قوی]] و متقن [[قرآنی]] و [[روایی]]، امری قطعی و غیر قابل و [[انکار]] است؛ به گونه‌ای که تنها [[علامه مجلسی]] نزدیک به هفتاد [[روایت]] را فقط در کتاب الطینة المیثاق دراین‌باره [[نقل]] کرده است<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ج۵، ص۲۲۵ به بعد.</ref>. [[ملاصدرا]] نیز [[روایات]] این موضوع را غیر قابل شمارش دانسته و آن را از ضروریات [[مذهب امامیه]] دانسته است<ref>صدرالدین شیرازی، الحکمة العرشیه، قاعده ۸ از مشرق دوم، ص۲۳.</ref>. اما در [[تفسیر]] و برداشت از [[عالم ذر]]، دیدگاه‌های مختلف و حتی متبایتی ارائه شده است که به نظر می‌‌رسد گاه اجتماع میان آنها ممکن نباشد<ref>دراین‌باره بنگرید به: سبحانی، مفاهیم القرآن، فصل دوم با عنوان الله و عالم الذر. ایشان در این کتاب دیدگاه‌های مهم و مطرح مفسران و اندیشمندان اسلامی را به تفصیل به نقد و بررسی کشانده است.</ref>.

* با توجه به اینکه [[رسالت]] تعریف‌شده این کتاب تبیینی و توصیفی بوده و در صدد طرح مباحث اختلافی و چالشی میان [[اندیشمندان]] نیست، همچنین از آنجا که طرح نظریات [[استاد مطهری]] از اولویت‌های این اثر است، صرفاً به گزارش مختصری از دیدگاه ایشان دراین‌باره می‌‌پردازیم<ref>این به منزله مطرح تأیید و موافقت کامل با نظریه استاد نیست و صرفاً به جهت خوف طولانی شدن غیر ضروری بحث به این اندازه بسنده شده است.</ref>.

* '''معنای [[عالم ذر]]:''' [[عالم ذر]] یعنی [[انسان]] قبل از ورود به این [[دنیا]]، در جهانی دیگر به‌نام [[عالم ذر]]، حیاتی مخصوص داشته و در آنجا به وجود [[خداوند]] [[اقرار]] کرده است که به نظر می‌رسد با توجه به [[آیات قرآن]]، این [[جهان]] همان "عالم [[فطرت]]" است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۳۸.</ref>.

* آیه‌ای که در این خصوص بیشترین استناد به آن صورت می‌‌گیرد، به [[آیه]] [[عالم ذر]] [[معروف]] است: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زاده‌های آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref>.

* از [[آیه]] مذکور این نکته به دست نمی‌آید که [[خداوند]] ذریه [[آدم]] را از پشت [[آدم]] آفرید، بلکه این نکته حاصل می‌‌شود که [[خداوند]] ذریه همه [[مردم]] را در پشت همه [[مردم]] قرار داد واژه {{متن قرآن|ظُهُورِهِمْ}} غیر از ظهر [[آدم]] است. در واقع این [[آیه]] در [[مقام]] اشاره به [[آدم]] و [[حوا]] نیست؛ زیرا گفته است {{متن قرآن|ظُهُورِهِمْ}}، نه "ظهورهما". ضمن اینکه نسبت به [[حوا]] "ظهر" [[صادق]] نیست، بلکه نسبت به او "بطن" [[صادق]] است؛ زیرا "ظهر" را نسبت به مرد می‌‌گویند.

* براساس این [[آیه]]، [[انسان]] قبل از آنکه در این [[دنیا]] پای بگذارد، در خمیره‌اش [[اقرار]] به وجود [[خداوند]] صورت گرفته است. خود [[آیه]] گویای آن است که زمانی که [[مردم]] هنوز در اصلاب [[پدران]] بودند، یعنی در [[عالم ذر]] قرار داشتند، به وجود [[خدا]] [[اقرار]] کرده‌اند.

* قبل از آنکه نطفه‌ای حتی در رحم به وجود بیاید و هنوز که [[انسان‌ها]] در مرحله استعداد بوده‌اند، استعداد [[درک]] [[پروردگار]] در وجود [[انسان]] قرار گرفته و [[خداوند]] افراد را بر وجود خود [[گواه]] گرفت و وجود خود را از آنان [[اقرار]] گرفت. آنجا [[خداوند]] به زبان [[تکوین]] از [[انسان‌ها]] پرسیدند: {{متن قرآن|أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ}}<ref>«آیا من پروردگارتان نیستم؟» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref> همه به همان زبان [[تکوین]] [[شهادت]] دادند: {{متن قرآن|قَالُوا بَلَى}}<ref>«گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref><ref>مطهری، توحید، ص۳۴ - ۳۳ و ۵۱ - ۵۰.</ref>.

* در پایان شایان ذکر است که اگر بخواهیم در مقابل دیدگاه فوق که نظر [[استاد مطهری]] و برخی دیگر از [[اندیشمندان اسلامی]] است، یک مورد از نظریات مطرح درباره [[عالم ذر]] را نام ببریم، دیدگاهی است که عدول از ظاهر [[آیات]] و [[روایات]] را [[اجتهاد در مقابل نص]] می‌داند و [[معتقد]] به وجود [[حقیقی]] عالم پیشینی به نام [[عالم ذر]] بوده، و آن با توجه به توصیفاتی است که در [[آیه]] فوق و [[روایات]] مربوطه آمده است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۳۹.</ref>.