وکالت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* منصبی است که به شخص مورد [[اعتماد]] واگذار می‌شود و [[ائمه]] {{عم}} و [[نایبان]] آنان، گاهی افرادی را به‌عنوان [[وکیلان]] خود [[انتخاب]] می‌کردند. [[هدف]] اصلی وکالت در اوایل، جمع‌آوری [[خمس]]، [[زکات]] و انواع دیگر [[خیرات]] و مبرات برای [[امامان]] از [[ناحیه]] [[شیعیان]] بود؛ گرچه امکان دارد اهداف دیگری در آن زمان دربر داشته باشد، لکن مآخذ به ندرت آنها را ثبت کرده‌اند.  

* [[امام صادق]] {{ع}} آن‌چنان هوشیارانه فعالیت‌های [[سازمان وکالت]] را [[هدایت]] می‌کرد که [[عباسیان]] به هیچ عنوان [[قادر]] نبودند از وجود آن [[آگاهی]] یابند. آن [[حضرت]] از روی [[تقیه]]، از پیروانش می‌خواست تا وظایفی را نسبت به سازمان انجام دهند، بی‌آن‌که بدانند در واقع [[کارگزاران]] او هستند<ref>تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۳۵.</ref>. [[شیخ طوسی]] [[روایت]] می‌کند: "[[نصر]] بن قابوس لخمی، بیست سال [[وظیفه]] وکالت او را انجام داد، بدون آن‌که بداند واقعا به‌عنوان [[وکیل]] [[حضرت]] [[منصوب]] است<ref>غیبة طوسی، ص ۳۴۷.</ref>.

* [[خلفای عباسی]] از سال ۱۹۷ ه‍‌.ق به بعد، از زمان [[مأمون]] [[سیاست]] و روش جدیدی را برای کنترل و [[مراقبت]] بیشتر و دقیق‌تر [[امامان]] اتخاذ نمودند و آن عبارت از اقامت اجباری آنها در پایتخت بود. این [[سیاست]] بر [[امام رضا]]، [[امام جواد]]، [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] {{عم}} تحمیل شد. لذا آنها جهت ارتباط‍‌ با [[پیروان]] خود مجبور شدند به گسترش [[سازمان وکالت]] بپردازند، تا در هرشرایطی بتوانند [[اهداف الهی]] خود را که [[هدایت]] و [[راهنمایی]] [[مردم]] باشد، پی‌گیری کنند. به مرور زمان [[ائمه]] {{عم}} به علت عدم امکان تماس مستقیم با پیروانشان، مسؤولیت‌های بیشتری را به [[وکلا]] واگذار می‌کردند.  

* و اما در دوران [[غیبت صغری]]، غیر از چهار [[نائب خاص]]، افراد دیگری نیز از سوی [[حضرت ولی عصر]] {{ع}} سمت وکالت داشته‌اند. این افراد در گوشه و کنار در میان [[شیعیان]] بوده و با ارتباط‍‌ با آن [[حضرت]]، [[مشکلات]] [[مردم]] و [[شیعیان]] را حل می‌کرده‌اند. تفاوت عمده این [[وکلا]] با چهار [[نائب خاص]] در این بوده که:

* و اما [[اسامی]] تعدادی از وکلای [[حضرت]]: [[حاجز بن یزید]] (ملقب به [[وشّاء]])، [[محمد بن جعفر اسدی]]، [[ابن مهزیار]]، [[احمد بن اسحاق اشعری]]، [[قاسم بن علاء]]، [[محمد بن شاذان]]، [[ابو عبد اله بزوفری]]، [[احمد بن الیسع]]، [[ابراهیم بن محمد همدانی]]، [[ابو هاشم جعفری]]، [[حسن بن قاسم بن علاء]]، [[العطار]]، [[العاصمی]]، [[ایوب بن نوح]]، [[احمد بن اسحاق]] (رازی)، [[محمد بن احمد]] ([[ابو جعفر]])، [[ابراهیم بن محمد]]، [[حسن بن محبوب زراد]]، [[عمرو اهوازی]]، [[ابو محمد وجناتی]]، [[عبد اله بن جعفر حمیری]]، [[اسحاق بن محمد]]، [[قاسم بن محمد همدانی]]، [[بسطام علی]]، [[حسن بن هارون بن عمران همدانی]]، [[حسن بن عیسی عریضی]]، [[یحیی بن محمد عریضی]]، [[محمد بن احمد بن جعفر قطان]].  

* این [[وکلا]] زیر نظر [[نواب اربعه]] (به [[سرپرستی]] [[امام زمان]] {{ع}}) توانستند [[سازمان سفارت]] و [[نیابت]] را در مقطع حساس به‌طور [[شایسته]] اداره نمایند و [[مذهب شیعه]] را از گزند حوادث مصون دارند<ref>آخرین امید، داود الهامی، ص ۱۲۲.</ref>. در برخی منابع از [[وکلا]] به [[نمایندگان حضرت مهدی]] {{ع}} و یا [[نمایندگان نواب]] [[حضرت]] تعبیر شده است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۸.</ref>.

* [[فرهنگ‌سازی]] جریان [[غیبت حضرت ولی عصر]] {{ع}} از زمان [[رسول اعظم]] {{صل}} شروع شده و تا [[غیبت]] صغرای [[حضرت]] ادامه پیدا کرد. هرچه جریان [[امامت]] به [[عصر غیبت]] نزدیک می‌شد، [[زمینه‌سازی]] برای [[غیبت]] [[حضرت]] نیز، بیشتر می‌شد.

* مهم‌ترین فعالیتی که [[اهل بیت]] {{ع}} در راستای [[زمینه‌سازی]] عصر [[غیبت امام زمان]] {{ع}} نمودند، تأسیس و ساماندهی سازمان [[نیابت]] و [[وکالت]] بود.

* [[ائمه معصوم]] {{عم}} به ویژه از زمان [[امام کاظم]] {{ع}}، [[نهاد وکالت]] را با [[هدف]] [[حفظ]] [[ارتباط]] خویش با [[مردم]] و ایجاد مجرای مطمئن در جمع‌آوری [[خمس]]، [[زکات]] و نذورات، پاسخ‌گویی به پرسش‌های [[فقهی]] و [[عقیدتی]] [[شیعیان]] و توجیه [[سیاسی]] آنان، برقراری پل ارتباطی میان [[مردم]] و [[امام]] و [[زمینه‌سازی]] برای [[زمان غیبت]]، تأسیس و ساماندهی کردند. خلفای بنی‌عباس نیز، در مقابل کوشیدند، با نفوذ در این سازمان، ضمن شناسایی [[وکلا]]، آن نهاد را نابود کند<ref>ر. ک: تاریخ تشیع، ج۱، ص۲۹۱.</ref>.

* توسعه و توجّه به [[نظام وکالت]] تا جایی پیش رفت که اصلی‌ترین برنامه [[امام عسکری]] {{ع}} [[زمینه‌سازی]] برای [[دوران غیبت]] بود<ref>ر. ک: زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، ص۲۷۷.</ref>. ایشان با نامه‌نگاری به مناطق مختلف، [[شیعیان]] خاص خود را از [[تولد حضرت مهدی]] {{ع}} [[آگاه]] می‌کردند و در فرصت‌های مناسب آن بزرگوار را به [[یاران خاص]] خود نشان می‌دادند و با صدور اعلامیه‌ها و بیانیه‌های کلّی و عمومی، [[صفات حضرت مهدی]] {{ع}} را [[پس از ظهور]] و قیامشان اعلام می‌داشتند. آن بزرگوار برای [[آمادگی مردم]] و [[درک]] شرایط [[غیبت]]، تماس خود را با [[شیعیان]] محدود کردند و با آنها از پشت پرده سخن می‌گفتند و به [[پرسش‌ها]] و مراجعات با [[نامه]] پاسخ می‌دادند<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۱۳.</ref>.

* [[حضرت حجت بن الحسن عسکری]] {{ع}} در شرایطی به [[امامت]] رسیدند که دستگاه [[حکومت]]، به فشارها و سخت‌گیری‌های خود بر [[شیعیان]] افزوده بود و با [[اختناق]]، [[فقر]] و [[کشتار]]، تهدیدشان می‌کرد. فتنه‌های مختلفی چون [[قرامطه]] و زنگیان رخ می‌نمود و دستگاه [[حکومت]] آن را به [[شیعیان]] نسبت می‌داد تا از این راه، بهانه‌ای برای سرکوبی [[شیعه]] یافته باشد.

* در [[جامعه]] آن روز، اختلاف‌های مذهبی، فرقه‌ای، قومی‌ و طبقاتی نیز، به اسفناکی اوضاع دامن می‌زد. [[ظهور]] مدّعیان [[مهدویت]] با [[نیابت]]، حوزه [[تشیّع]] و [[معارف]] اسلامی‌را تهدید می‌کرد. افزون بر این، در این دوره نمی‌توان از عیّاشی‌ها و خوشگذرانی‌های [[خلفا]] و شکاف عمیق میان [[فقرا]] و [[اغنیا]] هم، [[چشم]] پوشید <ref>ر. ک: درسنامه تاریخ عصر غیبت، ص۱۶۶-۱۷۴.</ref>.

* در دوره [[غیبت صغری]]، [[امام]] {{ع}} کوشیدند، [[مردم]] را برای [[غیبت کبری]] آماده کنند. در این دوره، برای [[حمایت]] [[شیعیان]] و تحکیم [[باور]] آنان، به کمک [[نواب]] و [[وکلا]]، آنها را [[راهنمایی]] کردند.

* گاهی خود در پوشش‌های گوناگون به [[دیدار]] [[شیعیان]] می‌رفتند و [[مشکلات]] آنان را حل می‌فرمودند. ایشان با صدور توقیعاتی در لعن اشخاص مدّعی [[نیابت]]، [[مدّعیان دروغین]] را به [[مردم]] معرّفی می‌کردند. [[امام]] {{ع}} از نیازهای [[جامعه]] در حوزه‌های مختلف نیز [[غافل]] نبودند. صدور توقیعاتی با مضامین [[فقهی]]، [[حقوقی]]، [[مالی]]، [[اخبار غیبی]]، [[حوادث آینده]] و شفای بیماران، [[گواه]] این مهم است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۱۴.</ref>.

* [[امام زمان]] {{ع}} از راه نوّاب [[شیعیان]] را [[تغذیه]] [[فکری]] و [[فرهنگی]] می‌کردند و [[شیعیان]] سردرگم را به مسیر اصلی بر می‌گرداندند و پرده از چهره [[غلات]]، [[نایبان]] دروغین بر [[بابیت]]<ref>یعنی کسانی که مدّعی ارتباط با امام زمان {{ع}} هستند.</ref> بر می‌داشتند<ref>ر. ک: نواب اربعه و عظمت مقام هر یک، صص ۳۱-۴۶.</ref>. [[نواب]] نیز، می‌کوشیدند از راه [[پنهان]] داشتن نام و مکان [[حضرت]]، دستگاه [[حکومت]] را از آن بزرگوار [[منحرف]] و [[جان]] آن [[حضرت]] را از گزند حوادث مصون دارند و در عین حال، دودلی و [[سرگردانی]] [[مردم]] درباره [[وجود امام مهدی]] {{ع}} را بزدایند. [[سازماندهی]] و [[سرپرستی]] [[سازمان وکالت]]، از دیگر اقدامات [[نواب]] به‌شمار می‌رفت. آنها [[اموال]] [[مردم]] را اخذ و در مجرای خود توزیع می‌کردند. نوّاب، پل ارتباطی [[مردم]] با [[امام عصر]] {{ع}} بودند. سؤال‌ها و [[مشکلات]] [[مردم]] را بر [[امام]] عرضه داشته و پاسخ (شفاهی یا [[توقیع]]) را دریافت می‌کردند و به [[مردم]] ارائه می‌دادند. [[نواب]] در کنار این فعالیت‌ها، [[شیعه]] را برای [[پذیرش]] [[غیبت کبری]] آماده می‌کردند<ref>تاریخ تشیع، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۲؛ درسنامه تاریخ عصر غیبت، ص۱۹۵.</ref>.

* به مدّت ۶۹ سال، یعنی از سال ۲۶۰ ه. ق تا سال ۳۲۹ ه. ق (سال درگذشت آخرین [[نائب خاص]] [[امام زمان]] {{ع}}) [[غیبت صغری]] شکل گرفت و در این [[غیبت]]، [[مردم]] به واسطه [[نواب خاص]] می‌توانستند [[مشکلات]] و مسائل خویش را به عرض [[امام]] برسانند و توسط آنان پاسخ دریافت دارند و حتّی گاه به [[دیدار امام]] برسند؛ از این رو، می‌توان گفت: در این مدت [[امام]] {{ع}} هم [[غائب]] بود، هم [[غائب]] نبود<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۱۵.</ref>.