جامعیت قرآن در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←چیستی و اهمیت جامعیت قرآن
| خط ۱: | خط ۱: | ||
==چیستی و اهمیت جامعیت قرآن== | ==چیستی و اهمیت جامعیت قرآن== | ||
*از نظر برخی از مفسرین، <ref>ر.ک. [[علامه طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان.</ref> جامع بودن قرآن معنایی قریب به «کامل بودن» آن دارد، یعنی گونه ایی از کمال برای قرآن متصور می‌شود. جامعیت قرآن یکی از مسائل مهم و اساسی در حوزۀ علوم قرآنی است که ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با فهم و تفسیر قرآن نیز دارد. خصوصیتی که باعث شده است قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل‌ترین کتاب مقدس آسمانی، افزون بر سایر اختصاصات و امتیازات خویش از ویژگی و امتیازات دیگری برخوردار شود که هیچ یک از کتب آسمانی پیشین از چنین منزلت و امتیازاتی بهره‌مند نبوده‌اند. همچنان که خداوند در قرآن کریم صراحتاً در دو سورۀ متفاوت و بر دو اسلوب متغایر بر جامعیت و فراگیر بودن قرآن اشاره نموده‌اند: نخست آنجا که از رهگذر اسلوب ایجابی از مقام تبیان بودن قرآن در کنار سایر مقامات آن همانند هدایت، رحمت و بشارت سخن گفته و جامعیت کتاب وحی را بیان کرده‌اند: | *از نظر برخی از مفسرین، <ref>ر.ک. [[علامه طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان.</ref> جامع بودن قرآن معنایی قریب به «کامل بودن» آن دارد، یعنی گونه ایی از کمال برای قرآن متصور می‌شود. جامعیت قرآن یکی از مسائل مهم و اساسی در حوزۀ علوم قرآنی است که ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با فهم و تفسیر قرآن نیز دارد. خصوصیتی که باعث شده است قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل‌ترین کتاب مقدس آسمانی، افزون بر سایر اختصاصات و امتیازات خویش از ویژگی و امتیازات دیگری برخوردار شود که هیچ یک از کتب آسمانی پیشین از چنین منزلت و امتیازاتی بهره‌مند نبوده‌اند. همچنان که خداوند در قرآن کریم صراحتاً در دو سورۀ متفاوت و بر دو اسلوب متغایر بر جامعیت و فراگیر بودن قرآن اشاره نموده‌اند: نخست آنجا که از رهگذر اسلوب ایجابی از مقام تبیان بودن قرآن در کنار سایر مقامات آن همانند هدایت، رحمت و بشارت سخن گفته و جامعیت کتاب وحی را بیان کرده‌اند: {{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن|وَ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً وَ بُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ}}﴾}} <ref> سورۀ نحل، آیۀ 89</ref> و دوم در آیه‌ای که از جنبۀ سلبی بدان پرداخته و هرگونه تفریط و کوتاهی در عرضه و بیان امور از ساحت این کتاب، منتفی و مبرّا دانسته و در عین حال شمول و فراگیر بودن قرآن را به اثبات رسانیده است: {{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن|مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ}}﴾}} <ref> سورۀ انعام، آیۀ 38</ref>. بر همین مبنا، عموم متفکرین اسلامی از فریقین با استناد و تکیه بر همین دو آیۀ کلیدی و نیز سایر ادلۀ نقلی و عقلی قرآن شناختی، همواره از جامعیت قرآن سخن به میان آورده و با اقامۀ دلایل و شواهد گوناگون به دفاع از این بُعد، از منزلت و مکانت اختصاصی قرآن پرداخته‌اند، ولی این اذعان عمومی نسبت به استعمال فراگیر قرآن و دفاع از آن، بدان معنا نیست که عموم مفسرین و قرآن پژوهان مسلمان، تلقی و فهم یکسان و مشترکی از مدلول و مفهوم جامعیت قرآن به ویژه دامنه و وسعت این جامعیت داشته باشند، بلکه آنچه محل بحث و مناقشه است دامنه و قلمرو این جامعیت است که دیدگاه گروهی از دانشمندان اسلامی متفاوت و گاهی برخلاف آن چیزی است که سایر عالمان مسلمان بدان اعتقاد و اذعان دارند به گونه‌ای که برخی از آنان، جامعیت قرآن را جامعیتی مطلق و عام دانسته و معتقدند دامنۀ این جامعیت به حدی است که افزون بر دانش‌های الهی، تمام علوم بشری نیز در قرآن وجود دارد. در مقابل، دسته‌ای دیگر از دانشوران جامعیت قرآن را جامعیتی مقید و اعتدالی دانسته و معتقدند تبیان بودن قرآن ناظر به حوزۀ هدایت و تربیت انسان‌ها است، نه دانش‌های تجربی بشری. پیداست هر دو دیدگاه، از یکسو در موضوع کامل بودن و جامعیت قرآن کریم با یکدیگر اشتراک و اتفاق نظر دارند و از سوی دیگر در تعیین قلمرو و دامنۀ این شمول بلکه در فهم مدلول واقعی آن با یکدیگر اختلاف نظر جدّی و عمیقی دارند که ریشۀ آن را باید ناشی از وجود تفاوت‌های بینشی و نگرشی طرفداران هر یک از این آراء و نظرات در حوزۀ معرفت‌شناسی قرآن به‌ویژه در هدف شناسی نزول آن قلمداد نمود؛ چرا که در سایۀ شناخت حقایق معارف وحی و همچنین آگاهی از رسالت قرآن و اهداف نزول آن، کشف و درک مفهوم جامعیت قرآن و نیز گسترۀ آن، سهل‌تر و ملموس‌تر بوده و در عین حال از قابلیت بیش‌تر و بالاتری برای عرضة همگانی و نمایش جهانی آن برخوردار خواهد بود. | ||
*لذا اهمیت و ضرورت تمرکز و توجه جدّی به مسئلۀ جامعیت قرآن به اندازه‌ای است که به جرأت می‌توان ادعا نمود کارآمدی سایر مباحث کلیدی قرآن شناختی همانند جهانی و جاودانه بودن قرآن، اعجاز قرآن، اصالت قرآن و نیز فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن تحت‌الشعاع و در گرو فهم دقیق و همه جانبۀ جامعیت قرآن و درک صحیح از دامنه و گسترۀ آن بر وفق بیان روشنگرانۀ خود قرآن است؛ چرا که اساساً این اصل جامعیت قرآن کریم است که از یکسو جایگاه و نقش سخت افزاری و زیربنایی را برای دانش‌های تخصصی و بنیادین قرآن ایفاء می‌نماید و از سوی دیگر تنها با اعتقاد و اعتماد به جامعیت منطقی این کتاب مقدس است که هویت مستقل و نیز ماهیت ماورایی و وحیانی قرآن به‌عنوان دیگر ویژگی ممتاز و منحصر به‌فرد آن در مقایسه با سایر کتب آسمانی متجلی‌تر و فراگیر‌تر خواهد شد. این در حالی است که مقولۀ جامعیت قرآن کریم همواره به‌عنوان یک اصل مبنایی و مبحث مستقل در آراء و آثار مفسرین و قرآن پژوهان فریقین مورد اهتمام و توجّه جدّی قرار نگرفته و به دامنه و گسترۀ آن نیز در حد مطلوب پرداخته نشده است و احیاناً آنچه در نگاشته‌های برخی از عالمان مسلمان مشاهده می‌شود نه به‌عنوان یک موضوع و مسألۀ مستقل، بلکه عموماً به صورت گذرا و مختصر و در عین حال تحت‌الشعاع مباحث روش تفسیر علمی قرآن وارد شده که آن هم در بسیاری از موارد از آسیب‌ها و تهدید‌های احتمالی پیش رو مصون نمانده است. | *لذا اهمیت و ضرورت تمرکز و توجه جدّی به مسئلۀ جامعیت قرآن به اندازه‌ای است که به جرأت می‌توان ادعا نمود کارآمدی سایر مباحث کلیدی قرآن شناختی همانند جهانی و جاودانه بودن قرآن، اعجاز قرآن، اصالت قرآن و نیز فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن تحت‌الشعاع و در گرو فهم دقیق و همه جانبۀ جامعیت قرآن و درک صحیح از دامنه و گسترۀ آن بر وفق بیان روشنگرانۀ خود قرآن است؛ چرا که اساساً این اصل جامعیت قرآن کریم است که از یکسو جایگاه و نقش سخت افزاری و زیربنایی را برای دانش‌های تخصصی و بنیادین قرآن ایفاء می‌نماید و از سوی دیگر تنها با اعتقاد و اعتماد به جامعیت منطقی این کتاب مقدس است که هویت مستقل و نیز ماهیت ماورایی و وحیانی قرآن به‌عنوان دیگر ویژگی ممتاز و منحصر به‌فرد آن در مقایسه با سایر کتب آسمانی متجلی‌تر و فراگیر‌تر خواهد شد. این در حالی است که مقولۀ جامعیت قرآن کریم همواره به‌عنوان یک اصل مبنایی و مبحث مستقل در آراء و آثار مفسرین و قرآن پژوهان فریقین مورد اهتمام و توجّه جدّی قرار نگرفته و به دامنه و گسترۀ آن نیز در حد مطلوب پرداخته نشده است و احیاناً آنچه در نگاشته‌های برخی از عالمان مسلمان مشاهده می‌شود نه به‌عنوان یک موضوع و مسألۀ مستقل، بلکه عموماً به صورت گذرا و مختصر و در عین حال تحت‌الشعاع مباحث روش تفسیر علمی قرآن وارد شده که آن هم در بسیاری از موارد از آسیب‌ها و تهدید‌های احتمالی پیش رو مصون نمانده است. <ref>ر.ک. [[فیض الله اکبری دستک|اکبری دستک، فیض الله]]، جامعیت قرآن از دیدگاه امام خمینی(س)، مجلۀ علمی پژوهشی امام خمینی و انقلاب اسلامی(متین) ش 67، ص 1 ـ 22.</ref> | ||
==انواع جامعیت قرآن== | ==انواع جامعیت قرآن== | ||