خانواده در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

دیدگاه [[مفسران]] در [[تفسیر]] [[قیمومت]] یکسان نیست: دسته‌ای آن را به [[ولایت]] در [[اطاعت]] و [[صاحب اختیار]] بودن <ref> الکشاف، ج ۱، ص۵۰۵؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص۷۲؛ الصافی، ج ۱، ص۴۴۸.</ref> و گروهی به [[مسئولیت]] تکفل امور و [[مراقبت]] از [[خانواده]] <ref>المبسوط، ج۴، ص۳۲۴؛ المیزان، ج ۴، ص۳۴۳؛ تفسیر خسروی، ج ۲، ص۱۹۷.</ref> تفسیر کرده‌اند. به هر روی، آنان از سویی مرد را [[مسئول]] تهیه و پرداخت [[نفقه]]، [[لباس]] و مهریه می‌دانند <ref>فقه القرآن، ج ۲، ص۱۱۶؛ نک: زن در آیینه جلال و جمال، ص۴۷.</ref> و از سوی دیگر به [[لزوم]] [[فرمانبری]] [[زن]] از مرد ـ مانند اجازه گرفتن از شوهر برای خروج از [[منزل]] ـ اشاره می‌کنند<ref>المنار، ج ۵، ص۶۸.</ref>. به گفته برخی [[مفسران]] معاصر، [[امتیاز]] یاد شده مانند [[برتری]] سر [[انسان]] به [[بدن]] اوست که سبب [[سرکشی]] یکی بر دیگری و زیان رسیدن به وی نمی‌گردد و در واقع به سود هر دوی آنهاست. <ref>المنار، ج ۵، ص۶۸.</ref> وی می‌افزاید: [[زن]] با دریافت عوض [[مالی]] از [[حق تساوی]] [[حقوقی]] با مرد می‌گذرد و به او اجازه می‌دهد تا [[ریاست]] را به عهده گرفته و درجه‌ای بر او برتری یابد: {{متن قرآن|وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ }}<ref>«و مردان را بر آنان، به پایه‌ای برتری است» سوره بقره، آیه ۲۲۸.</ref>.<ref>نک: احکام الاسرة فی الاسلام، ص۳۴۸.</ref> نگاهی دیگر، مرد را [[سرپرست]]، مدیر و [[تصمیم]] گیرنده دانسته و تأکید می‌کند در صورتی که [[زن]] [[استقلال اقتصادی]] داشته باشد، می‌تواند محدوده [[قیمومت]] را با توافق دو طرف [[تعیین]] کند. <ref>زن در آیینه جلال و جمال، ص۳۴۴.</ref> برخی نوگرایان [[مسلمان]]، بی‌ارائه دلیلی روشن، پا را فرا‌تر نهاده و معتقدند قیمومت ([[سرپرستی]]) جنبه [[تشریعی]] نداشته و بیانگر [[واقعیت]] [[زمان پیامبر]] {{صل}} است. بر این اساس، گرچه [[برتر]] بودن و [[توانایی]] بر [[انفاق]] سبب سرپرستی است، تعیین آن به عهده [[عرف]] [[جامعه]] است. <ref> دوائر الخوف، ص۲۱۲ - ۲۱۳.</ref> سپردن نقش سرپرستی [[خانواده]] به مردان {{متن قرآن|الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا}}<ref>«مردان سرپرست زنانند بدان روی که خداوند برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده است و برای آنکه مردان از دارایی‌های خویش می‌بخشند؛ پس زنان نکوکردار، فرمانبردارند؛ در برابر آنچه خداوند (از حقوق آنان) پاس داشته است در نبود شوهر پاس (وی) می‌دارند و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید (نخست) پندشان دهید و (اگر تأثیر نکرد) در خوابگاه‌ها از آنان دوری گزینید و (باز اگر تأثیر نکرد) بزنیدشان آنگاه اگر فرمانبردار شما شدند دیگر به زیان آنان راهی مجویید که خداوند فرازمندی بزرگ است» سوره نساء، آیه ۳۴.</ref>، همراه تلاش برای کاهش اختلاط [[زنان]] با نامحرمان {{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> بیش از هر چیز با تقسیم [[شغل]] بر اساس جنسیت <ref>جنگ علیه خانواده، ص۱۸۹.</ref> سازگار است که بر اساس آن کارهای درون [[منزل]] برای زنان و [[مشاغل]] بیرون از [[خانه]] برای مردان [[اولویت]] دارد. در دیدگاه مقابل، نقش‌های جنسیتی حذف شده و انحراف‌های گوناگون جنسی جای آنها را می‌گیرند؛ از میان رفتن [[حرمت]] زنای با [[محارم]] و کم [[ارزش]] شدن شیر دادن به [[فرزندان]] و نگهداری از آنها <ref>جنگ علیه خانواده، ص۱۸۸.</ref> که [[قرآن]] بر آنها تأکید می‌کند {{متن قرآن|وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و مادران فرزندان خود را دو سال کامل شیر می‌دهند؛ این برای کسی است که بخواهد دوران شیردهی را کامل کند، و خوراک و پوشاک آنان به شایستگی بر صاحب فرزند است، بر هیچ کس جز به اندازه توانش تکلیف نیست، نه مادر باید به خاطر فرزندش زیان بیند و نه صاحب فرزند به خاطر فرزندش و بر (گردن) وارث، مانند همین است پس اگر (پدر و مادر) با رضایت و رایزنی با هم بازگرفتن (زودتر کودک) از شیر را خواستند، گناهی ندارند، و اگر خواستید برای فرزندانتان دایه بگیرید، اگر به بایستگی دستمزد آنان را بپردازید گناهی بر شما نیست و از خداوند پروا کنید و بدانید خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره بقره، آیه ۲۳۳.</ref>، {{متن قرآن|حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«بر شما حرام است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه‌هایتان و خاله‌هایتان و دختران برادر و دختران خواهر و مادران شیرده‌تان و خواهران شیرخورده‌تان و مادرزن‌هایتان و ختران زنانتان (از شوهر پیشین) که (اینک) در سرپرستی شمایند، (اگر) از همسرانی (باشند) که با آنان همخوابگی کرده‌اید، که اگر با آنها همخوابگی نکرده‌اید بر شما گناهی نیست؛ و همسران آن پسرانتان که از پشت شمایند؛ و (نیز) جمع میان دو خواهر، مگر آنکه از پیش (در زمان جاهلیت) روی داده است، که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِنْ كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى}}<ref>«آنان را در همانجا که خود به اندازه توانگریتان جای دارید، جا دهید و به آنها زیان مرسانید برای آنکه (زندگی را) برایشان تنگ گیرید و اگر باردارند به آنان نفقه دهید تا هنگامی که بزایند و اگر برای شما (به نوزاد) شیر دهند مزدشان را بپردازید و میان خویش به شایستگی رایزنی کنید و اگر (در توافق) دشواری دارید دیگری او را شیر دهد» سوره طلاق، آیه ۶.</ref> نمونه‌هایی از آن انحرافات‌اند، از این رو تلاش برای یکسان‌سازی نقش‌های جنسیتی از راه [[حمله]] به اصل جنسیت <ref>جنگ علیه خانواده، ص۱۸۷؛ نک: ص۲۰ به بعد؛ اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، ص۱۱۰ - ۱۱۴.</ref> با [[نظام]] [[قرآن]] سازگار نیست.

=== کنترل [[اجتماعی]] ===

از دیگر کارکردهای [[خانواده]]، کاهش [[انحرافات]] جنسی و غیر جنسی [[همسران]] و [[فرزندان]] آنهاست. [[قرآن]] برای نیل به این [[هدف]] بر پاره‌ای نکات اساسی تأکید می‌ورزد: بخشی از دستورهای قرآن درباره کنترل مستقیم خانواده بر [[رفتار]] اعضاست و بخشی دیگر، در جهت کارکردهای دیگری همچون تنظیم [[روابط جنسی]] و [[تربیت]].