پرش به محتوا

انحصارطلبی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۰٬۲۸۶ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ اکتبر ۲۰۲۲
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۲۱: خط ۲۱:


انحصارطلبی با واژه «استیثار» به معنای [[خودکامگی]] و همه چیز را برای خود خواستن و [[استبداد]]، درسخن امیرالمؤمنین علی{{ع}} نیز آمده است. از سخن آن [[حضرت]] برمی آید که حکومت و [[قدرت]]، هرانسان غیر مهذب و به دور از صفت [[عدالت]] را به انحصارطلبی می‌کشاند<ref>آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۵۷۵؛ دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت آفتاب، ص۳۰۴.</ref>. ایشان [[شورش]] بر [[عثمان بن عفان]]، [[خلیفه سوم]] و کشته شدن او را نیز ناشی از انحصارطلبی و خودکامگی وی دانسته است<ref>نهج البلاغه، ترجمه سیدجمال الدین دین‌پرور، خ ۳۰، ۵۲؛ دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت آفتاب، ص۳۰۵؛ معادی‌خواه، عبدالمجید، فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج البلاغه، ج۱، ص۴۴۶.</ref>.<ref>[[اسماعیل رضوانی‌فر|رضوانی‌فر، اسماعیل]]، [[انحصار‌طلبی - رضوانی‌فر (مقاله)| مقاله «انحصارطلبی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۵۶.</ref>
انحصارطلبی با واژه «استیثار» به معنای [[خودکامگی]] و همه چیز را برای خود خواستن و [[استبداد]]، درسخن امیرالمؤمنین علی{{ع}} نیز آمده است. از سخن آن [[حضرت]] برمی آید که حکومت و [[قدرت]]، هرانسان غیر مهذب و به دور از صفت [[عدالت]] را به انحصارطلبی می‌کشاند<ref>آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۵۷۵؛ دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت آفتاب، ص۳۰۴.</ref>. ایشان [[شورش]] بر [[عثمان بن عفان]]، [[خلیفه سوم]] و کشته شدن او را نیز ناشی از انحصارطلبی و خودکامگی وی دانسته است<ref>نهج البلاغه، ترجمه سیدجمال الدین دین‌پرور، خ ۳۰، ۵۲؛ دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت آفتاب، ص۳۰۵؛ معادی‌خواه، عبدالمجید، فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج البلاغه، ج۱، ص۴۴۶.</ref>.<ref>[[اسماعیل رضوانی‌فر|رضوانی‌فر، اسماعیل]]، [[انحصار‌طلبی - رضوانی‌فر (مقاله)| مقاله «انحصارطلبی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۵۶.</ref>
==ابعاد انحصارطلبی==
انحصارطلبی ابعادی دارد که بعد [[فطری]] و شخصیتی انحصارطلبی از جمله مسائل مورد توجه [[امام خمینی]] بود. ایشان از سویی گرایش به انحصارطلبی را در امور مختلفی مانند قدرت، کمال و [[علم]]، ناشی از [[گرایش فطری]] [[انسان]] به [[کمال مطلق]] می‌دانست که تنها در خداوند متجلی است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۴، ص۲۰۵- ۲۰۶.</ref> و از سوی دیگر، منشأ [[استبداد]] و انحصارطلبی را [[خودخواهی]] و منیت می‌دانست و [[معتقد]] بود اگر فرد نتواند این [[روحیه]] را در درون خود کنترل کند، مانند هیتلر و [[رضاخان]] پهلوی به [[دیکتاتوری]] و قبضه [[قدرت]] و [[ثروت]] روی خواهد آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۱، ص۳۸۰-۳۸۱ و ج۱۴، ص۹۲-۹۳، ۱۷۲.</ref>؛ از این رو [[امام خمینی]] انحصارطلبی را به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می‌کرد و در جنبه مثبت آن، [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و همه [[مسلمانان]] را به جهت منحصردانستن [[حقانیت]] در [[اسلام]]، گفتن {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}}<ref>«هیچ خدایی جز خداوند نیست» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref> و [[طلب]] انحصاری [[حاکمیت]] [[احکام اسلام]]، انحصارطلب می‌دانست و معتقد بود بر این اساس [[خداوند متعال]] و همه [[پیامبران]]{{عم}} انحصارطلب به شمار می‌آیند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۵، ص۲۰۰.</ref>؛ اما در انحصارطلبی منفی و [[فاسد]]، انحصارطلب با دید مادی به همه چیز نگاه می‌کند و در صدد بهره‌برداری به نفع خویش است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۵، ص۲۰۱.</ref>. انحصارطلبی منفی در دو [[بعد اقتصادی]] و [[سیاسی]] در [[کلام]] امام خمینی بازتاب داشته است:
#'''انحصاراقتصادی''': [[برابری]] خودی و [[بیگانه]] در [[اجرای حدود الهی]]، نخستین [[وظیفه]] [[دولت]] [[دینی]] است. اسلام برای [[مبارزه با فساد]]، [[تبعیض]] و انحصارطلبی در [[ساختار حکومت]] خود، به طور ریشه‌ای برخورد می‌کند<ref>میرمعزی، سید حسین، عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام، ص۵۴۵.</ref>. امام خمینی به محصور کردن منابع ثروت در دست [[ثروتمندان]] و مرفهان حساس بود و [[اعتقاد]] داشت باید با شکستن چنین انحصارهایی [[فرصت]] و امکانات را برای کوخ نشینان که نقش‌آفرینان اصلی [[انقلاب]] و [[جامعه]] بودند فراهم می‌کرد و لازم است طلسم انحصار [[تجارت]] در دست افراد خاص و مرفه به نفع تک تک افراد جامعه شکسته شود<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۹، ص۱۵۰-۱۵۲ و ج۲۱، ص۱۵۹.</ref>.
#'''انحصار سیاسی''': بارزترین وجه [[مبارزه امام]] خمینی با انحصارطلبی، [[مبارزه]] ایشان با انحصارطلبی سیاسی به ویژه در دوره محمدرضا پهلوی بود که برای ایشان امکان [[رویارویی]] با آن فراهم آمد. بعد از [[سقوط]] رضاشاه و پس از دوره [[دوازده]] ساله [[پادشاهی]] پر افت و خیز محمدرضا پهلوی، با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دوره [[خودکامگی]] وی آغاز شد و این [[زمان]] تا پایان سلسله پهلوی را می‌توان عصر کنترل [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و نظامی و شیوه انحصارطلبانه [[حکومت]] دانست<ref>عظیمی، فخرالدین، بحران دموکراسی در ایران، ص۳۰.</ref>. مطلق‌گرایی پهلوی مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی [[ساختار قدرت]] او بود. [[احزاب]] دولتی، [[انتخابات]] و مجلس فرمایشی، نخست‌وزیران دست نشانده، [[ساختار سیاسی]] متکی به فرد، [[استقلال]] [[دولت]] از [[طبقات اجتماعی]] و استفاده از ابزار [[سرکوب]]، مؤید این مطلب است<ref>میری، سیداحمد، دیباچه‌ای بر فرهنگ استبداد در ایران، ص۳۱ -۳۳.</ref>؛ افزون آنکه [[فرهنگ]] [[اطاعت پذیری]]، [[انفعال]] سیاسی، [[ترس]] گسترده و [[بی‌اعتمادی]] سیاسی، مرکزیت سیاسی و [[اصلاحات]] از بالا و بدون پشتوانه طبقات اجتماعی که مشارکت و [[رقابت سیاسی]] و اقتصادی را به پایین‌ترین سطح می‌رساند، نشان دهنده ساخت انحصارطلبانه حکومت محمدرضا پهلوی بود<ref>بشیریه، حسین، جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران: گفتارهایی در جامعه‌شناسی سیاسی، ص۶۶-۶۸.</ref>.
[[امام خمینی]] [[مبارزه]] با انحصارطلبی‌های [[رژیم پهلوی]] و استفاده‌های [[نامشروع]] از [[قدرت]] را از جمله [[وظایف]] همه [[علما]] و [[روحانیان]] می‌دانست<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۳۷ – ۳۸.</ref> و بنا به [[وظیفه دینی]]، [[سکوت]] در این زمینه را مغایر با اهداف [[اسلام]] و [[تعهد]] به آن می‌شمرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱، ص۳۳۷؛ ج۵، ص۱۹۹ و ج۲۱، ص۴۹۷.</ref>. از نظر ایشان مطبوعات، رادیو و تلویزیون در دست رژیم پهلوی و عوامل آن منحصر بود و سلب [[آزادی بیان]]، مطبوعات و [[عقاید]] و سانسور را ناشی از همین انحصار می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱، ص۱۲۳، ۲۶۷، ۲۶۹ و ج۴، ص۵۱؛ اخوان منفرد، ص۳۰۳ – ۳۰۵.</ref>. این مسئله برخاسته از کنترل نهادهای سیاسی بود که موجب تنگ‌ترشدن فضای [[اندیشه]] و محدودگشتن [[جامعه سیاسی]] به دیدگاه‌های [[عقیدتی]] و سیاسی دولتی می‌شد که خود یکی از عمده [[دلایل]] بروز [[بحران‌های سیاسی]] در دهه ۱۳۴۰ به بعد بود. تداوم این نگاه با شکل‌گیری [[حزب]] [[رستاخیز]] در اسفند ۱۳۵۳ که نمونه انحصار، تک‌صدایی و [[مخالفت]] با [[کثرت‌گرایی]] و [[جامعه مدنی]] بود، قابل [[مشاهده]] است. پهلوی [[هدف]] از تشکیل این حزب را کنترل [[مشارکت سیاسی]]، [[آموزش]] و جهت‌گیری [[سیاسی]] و [[حفظ نظام]] شاهنشاهی می‌دانست<ref>پهلوی، محمدرضا، مجموعه تألیفات، نطق‌ها، مصاحبه‌ها و بیانات محمدرضا پهلوی شاه ایران، ج۱۰، ص۸۴۵۵- ۸۴۵۶.</ref>؛ اما [[امام خمینی]] در مخالفت با این حزب، آن را در جهت گسترش [[خفقان]] در [[جامعه]] ارزیابی کرد و فعالیت آن را خلاف [[مصالح اسلام]] و [[ملت]] می‌دانست و عضویت در آن را [[حرام]] و کمک به [[رژیم پهلوی]] در [[ظلم]] به [[مسلمین]] خواند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۳، ص۷۱ و ۷۶.</ref>.
از [[دوران حضور]] امام خمینی در پاریس و هم‌زمان با اوج‌گیری [[انقلاب اسلامی]]، دیدگاه‌هایی که ایشان درباره [[نظام سیاسی]] [[آینده]] مطرح کرده است، مبتنی بر نوعی انحصارزدایی از [[قدرت]] است؛ چنان که ایشان در مصاحبه‌های مختلف خود از نظامی با [[آزادی]] کامل مبتنی بر آزادی مطبوعات، [[احزاب]] و گروه‌ها و [[حقوق]] [[اقلیت‌ها]] سخن گفته است که [[مقید]] به [[اسلام]] و [[شئون جامعه]] [[ایرانی]] است<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۴، ص۳، ۳۵۹ و ۴۳۵.</ref>. ایشان در این راستا [[حکومت]] آینده را متکی بر [[آرای مردم]] و تحت [[نظارت]] و [[انتقاد]] عمومی می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۴، ص۱۶۰.</ref> و یکی از جلوه‌های انحصارزدایی در [[حکومت اسلامی]] را [[تساوی حقوق]] در اسلام، میان بالاترین فرد حکومت با [[شهروندان]] عادی تعریف می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۴، ص۱۹۸.</ref>. ایشان اعلام کرد به دنبال قدرت شخصی برای خویش نیست و نوع حکومت و [[حاکم]] آینده را خود [[مردم]] تعیین می‌کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۴، ص۲۴۷ - ۲۵۰ و ۳۶۲.</ref>. ایشان هدف [[نهضت]] را نه [[کسب قدرت]]، بلکه برقراری [[جمهوری اسلامی]] و تحصیل آزادی و [[استقلال]] برای مردم اعلام کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۴، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[اسماعیل رضوانی‌فر|رضوانی‌فر، اسماعیل]]، [[انحصار‌طلبی - رضوانی‌فر (مقاله)| مقاله «انحصارطلبی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۳۵۶.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۷۳٬۳۸۶

ویرایش