اهداف قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن کریم]] خود در [[آیات]] فراوانی، هدف از نزول خود را بیان کرده است؛ مانند [[هدایت]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، [[تفکر]] و [[توسعه]] معرفت<ref>حشر، ص۲۱.</ref> و [[تعقل]] و [[تدبر]]<ref>ص، ۲۹؛ یوسف، ۲.</ref>. [[مفسران]] و قرآن پژوهان نیز به این بحث توجه کرده و در آثار خویش به این موضوع پرداخته‌اند<ref>مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۵، ص۱۲۹؛ فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۱، ص۱۵۶.</ref>. آغاز بحث [[عالمان]] از اهداف قرآن را می‌توان از [[قرن دوم هجری]] دانست که مفسرانی، مانند [[مقاتل بن سلیمان بلخی]] در تفسیر خویش، این اهداف را تصحیح [[اعتقاد]]، [[تهذیب اخلاق]]، [[تشریع احکام]] و [[تعلیم]] [[مسلمانان]] برشمرده‌اند<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۲۹.</ref>. در قرن‌های بعد، اندیشمندانی چون غزالی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۱ -۲۱.</ref>، فخررازی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۱۵۶ و ج۲۶، ص۳۲۱.</ref>، [[کاشفی]]<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۴۲۴.</ref>، [[ملاصدرا]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۰، ۴۹ – ۵۲.</ref>و همچنین بسیاری از متأخران، مطالبی درباره اهداف قرآن بازگفته‌اند و به منظور تبیین اهداف قرآن با تعابیر مختلف، بر جنبه [[تربیت]] [[انسان]]، [[هدایت]] و نزدیک شدن او به [[خداوند]] و سامان‌مندی [[زندگی]] [[بشر]] تأکید کرده‌اند<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۸۳؛ ج۳، ص۷۵ و ج۲۰، ص۳۳۲.</ref>.

[[امام خمینی]] مقصدشناسی [[قرآن]] را با اهمیت می‌داند و یکی از ویژگی‌های این [[کتاب آسمانی]] را هدف‌دار بودن آن می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ - ۱۸۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ حدیث جنود، ص۱۱.</ref>. ایشان [[تفسیر قرآن]] را چیزی جز [[فهم]] مقصد قرآن نمی‌داند و [[باور]] دارد مفسری می‌تواند [[تفسیر]] [[واقعی]] قرآن را به دست دهد که مقاصد قرآن را [[درک]] کرده باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ -۱۹۳.</ref> و [[هدف]] از تفسیر به هدف [[نزول قرآن]] بر می‌گردد. ایشان بر این باور است که تاکنون [[تفسیری]] جامع بر [[قرآن کریم]] ننوشته‌اند که بیان کننده تمامی مقاصد قرآن بوده و جنبه [[هدایت‌گری]] آن – همان‌گونه که در [[آیه]] ۲ [[سوره بقره]] ذکر شده است - کاملاً رعایت شده باشد<ref>تفسیر حمد، ص۹۱-۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲؛ صحیفه، ج۸، ص۱۹.</ref>. همچنین بر [[مفسر]] لازم است در تفسیر [[حقیقی]] قرآن، آن [[معارف]] و حکمت‌های دریافتی را در قالب مقاصد قرآن به [[متعلم]] تفهیم کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲- ۱۹۳.</ref> و در بیان این مقاصد بکوشد؛ زیرا [[غفلت]] از این روش، موجب [[محرومیت]] از [[آموزه‌های قرآنی]] و بستن [[راه هدایت]] به روی [[مردم]] می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان در آثار خویش از اهداف قرآن و رابطه آن با تفسیر و [[تأویل]] بحث می‌کند و با دو شیوه [[عقلی]] و [[نقلی]] [[اهداف]] نزول قرآن را بر می‌شمرد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ – ۱۹۳.</ref> و از اهداف گوناگون قرآن سخن می‌گوید که غالباً بر محور [[هدایت]] و [[تعلیم]] دور می‌زند، اما بیشتر تأکید ایشان در بیان مقاصد قرآن، بر توجه به [[سیر و سلوک]]، [[راهنمایی]] به معایب و [[اخلاق]] [[رذیله]] و توجه به [[کمالات انسانی]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۲- ۲۶۳؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۹۱.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref>

[[امام خمینی]] نیز در به دست آوردن مقصود و اهداف قرآن به دو شیوه برون متنی ([[عقلی]]) و درون متنی که در آن از خود قرآن برای دستیابی به اهداف کمک گرفته می‌شود، استفاده کرده و [[معتقد]] است گذشته از جهات عقلی و برهانی که مقصد از [[تنزیل]] را می‌فهماند، باید مقصود و [[هدف]] قرآن را از خود کتاب و قرآن برگرفت؛ زیرا مصنف کتاب، مقصد خود را بهتر می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان برای [[درک]] [[منطق]] و [[کشف]] مقصد قرآن [[تدبر]] و [[تفکر]] در [[آیات شریفه]] را مهم بر می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳؛ صحیفه، ج۳، ص۳۴۸- ۳۴۹.</ref>. از این رو لازم است [[قاری]]، نظر [[تعلیم و تعلم]] قرآن داشته باشد که این کلید درهای معارف و حکمت‌های قرآن است<ref>امام خمینی، صحیفه ج۳، ص۱۹۲.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۶.</ref>

برخی [[اندیشمندان اسلامی]] ویژگی اهداف قرآن را [[جامعیت]] آن می‌دانند که منحصر به [[احکام تکلیفی]] نیست<ref>آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۱۵، ص۴۸۵.</ref> و همه [[مردم]] را در همه زمان‌ها شامل می‌شود<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۲۹ -۳۰.</ref> و سه بعد [[بینش]]، [[گرایش]] و عمل را دربر می‌گیرد، اما بعد بینش و [[فکر]] [[انسان]] مانند [[غفلت‌زدایی]]، بعد گرایش مانند [[انذار]] و پنددادن و بعد عمل مانند [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]] است<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، ج۲، ص۲۳ -۴۳.</ref>. همچنین به [[باور]] برخی [[مفسران]]، برای ایجاد [[نشاط]] و [[انگیزه]] در خواننده [[قرآن]]، مقاصد مختلف در یک [[سوره]]، پراکنده بیان شده است<ref>مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج۱۱، ص۵۸.</ref>. [[امام خمینی]] نیز برای اهداف قرآن ویژگی‌هایی برشمرده است؛ از جمله:

#مراتب داشتن اهداف قرآن: مقاصد [[قرآن]] مراتب متعددی دارد و همه افراد در سطح‌های مختلف می‌توانند از آن بهره برند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۵ – ۱۸۶.</ref>. قرآن همانند سفره گسترده [[الهی]] برای تمامی [[بشر]] است که هرکس به فراخور ظرفیتش از آن بهره‌مند می‌شود<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ص۱۷۰؛ امام خمینی، صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۸.</ref>