رفاعة بن شداد بجلی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نام او [[رفاعه]]<ref>العلل، احمد بن حنبل، ج۲، ص۳۱۴ و ج۱، ص۲۶۷؛ التاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۳۲۲ ـ ۳۲۳؛ الجرح والتعدیل، ابن حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰ و مشاهیر علماء الأمصار، ابن حبان، ص۱۷۲. مزی نام و فتیان بن ثعلبة بن زید بن الغوث بن انمار بن إراش بن عمرو بن الغوث بن بنت مالک. (تهذیب الکمال، ج۹، ص۲۰۴) ابن حجر نام وی را عامر بن شداد دانسته، اما در ادامه نوشته است، صحیح آن، رفاعه بن شداد است. (لسان المیزان، ج۷، ص۲۵۴) و نیز ر. ک: میزان الاعتدال، ذهبی، ج۲، ص۳۵۹. ابن حجر در جای دیگری وی را با عنوان شداد بن الحکم معرفی کرده است. (تهذیب التهذیب، ج۳، ص۲۳۴) ابن ابی حاتم رازی وی را رفاعة بن عامر نیز نامیده است. (الجرح و التعدیل ج۳، ص۴۹۳) زبیدی رفاعه را ابوعاصم ربیعه معرفی کرده اما نوشته است، صحیح آن رفاعه بن شداد بن عبدالله قیس بن حیال بن بدا ابن فتیان فتیانی است. (تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲۰، ص۳۹).</ref> بن [[شداد]] [[بجلی]]<ref>التاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۳۲۲ - ۳۲۳؛ الأعلام، زرکلی، ج۳، ص۲۹؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷؛ معجم رجال الحدیث، خوئی، ص۸ و موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۳۴۸. </ref>، [[کوفی]]<ref>الأعلام، زرکلی، ج۳، ص۲۹؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ تقریب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۳۰۲؛ الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰؛ الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸.</ref>، فتیانی<ref>فتیان گروهی از بجیله بودند؛ ر. ک: التاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۳۲۲ - ۳۲۳؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ الجرح و التعدیل، ابن ابی حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰؛ مشاهیر علماء الأمصار، ابن حبان، ص۱۷۲؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۹، ص۲۰۴ - ۲۰۷؛ الأنساب، سمعانی، ج۱۰، ص۱۴۷ و تاج العروس من جواهر القاموس، زبیدی، ج۲۰، ص۳۹.</ref> و قتبانی<ref>اسد الغابة، ابن اثیر، ج۳، ص۷۱۴؛ تقریب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۳۰۲ و الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷.</ref> خولانی<ref>تنها کسی که با این عنوان از رفاعه یاد می‌کند، ابن اعثم کوفی است (الفتوح، ج۲، ص۴۴۰).</ref> و کنیه‌اش [[ابوعاصم]]<ref>العلل، احمد بن حنبل، ج۲، ص۳۱۴ و ج۱، ص۲۶۷؛ التاریخ الکبیر، بخاری، ج۳، ص۳۲۲ - ۳۲۳؛ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳؛ تقریب التهذیب، ابن حجر، ج۱، ص۳۰۲؛ الجرح و التعدیل، ابن أبی حاتم رازی، ج۳، ص۴۹۳؛ الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۲۴۰؛ مشاهیر علماء الأمصار، ابن حبان، ص۱۷۲؛ تهذیب الکمال، مزی ج۹، ص۲۰۴ – ۲۰۷؛ الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، ذهبی، ج۱، ص۳۹۷؛ الأنساب، سمعانی، ج۱۰، ص۱۴۷ و ۹ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸.</ref> نقل شده است<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۲۹-۳۳۱.</ref>.

== [[رفاعه]] در مراسم خاک‌سپاری [[ابوذر]] ==

[[مرحوم کشی]] [[روایت]] زیر را به نقل از [[حلام بن ذر غفاری]] روایت می‌کند: ابوذر تا [[زمان]] [[مرگ]] در "رَبَذَه" بود؛ پس او هنگام مرگ به زنش گفت: "یکی از گوسفندانت را بکش و گوشت آن را بپز؛ زمانی که گوشت آن پخته شد، بر سر راه بنشین و اوّل قافله‌ای را که دیدی، بگو: ای [[بندگان]] [[مسلمان]] [[خدا]]! این، ابوذر، [[صحابی]] [[رسول]] خداست؛ درگذشته و به [[ملاقات]] پروردگارش رفته است؛ به من برای [[دفن]] او [[یاری]] رسانید. [[رسول خدا]]{{صل}} به من خبر داد که در [[سرزمین]] [[غربت]] می‌میرم و مردمانی [[صالح]] از [[امت]] آن [[حضرت]]، [[غسل]] و دفن و [[نماز]] من را عهده‌دار می‌شوند"<ref>رجال الکشی، ص۶۵.</ref>.

او در ادامه درباره [[زندگی]] [[مالک اشتر]] می‌نویسد: [[محمد بن علقمه بن اسود نخعی]] گفته است: "با گروهی به قصد انجام [[حج]] بیرون آمدم که در میان آنها [[مالک بن حارث اشتر]]، [[عبدالله بن فضل تیمی]] و [[رفاعه بن شداد بجلی]] نیز حضور داشتند؛ وقتی به [[رَبَذه]] رسیدیم، ناگهان زنی را دیدیم که بر سر راه ایستاده و می‌گوید: "ای [[بندگان]] [[مسلمان]] [[خدا]]، این، [[ابوذر]]، [[صحابی]] [[رسول]] خداست که در [[غربت]] از [[دنیا]] رفت و کسی نیست که مرا برای [[دفن]] او [[یاری]] کند!" پس به یکدیگر نگریستیم و خدا را بر اینکه ما را در این مسیر سوق داد، ستودیم و برای آن [[مصیبت]] {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> بر زبان آوردیم؛ سپس با آن [[زن]] به راه افتادیم و به [[آماده‌سازی]] ابوذر پرداختیم و در [[کفن]] کردن او بر هم [[سبقت]] می‌جستیم و سپس برای [[غسل]] او به هم کمک کردیم تا اینکه از آن فارغ شدیم. سپس [[مالک اشتر]] را پیش انداختیم و او با ما بر او [[نماز]] گزارد و سرانجام ابوذر را دفن کردیم؛ پس مالک اشتر بر کنار [[قبر]] او ایستاد و گفت: "پروردگارا! این، ابوذر، صحابی رسول خداست؛ تو را در میان [[عابدان]] پرستید و در راه تو با [[مشرکان]] جنگید و دگرگونی در او راه نیافت، لکن منکر را دید و به زبان و [[قلب]] آن را [[تغییر]] داد تا اینکه به [[جفا]] و [[تبعید]] و [[حرمان]] و [[بی‌احترامی]] گرفتار آمد، سپس تنها و غریبانه درگذشت. خدایا! کسی که او را [[محروم]] ساخت، درهم کوب و او را از [[شهر]] [[هجرت]] ابوذر و [[حرم]] پیامبرت، دور گردان!" پس ما دست‌هامان را بلند کردیم و همه با هم آمین گفتیم. سپس آن زن، گوسفندی را که پخته بود، آورد و گفت: "ابوذر شما را قسم داده که تا این [[غذا]] را نخورید از اینجا نروید". ما هم آن غذا را خوردیم و سپس رهسپار شدیم"<ref>رجال الکشی، ص۶۶ و موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۴، ص۳۸۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۳۲-۳۳۳.</ref>

== [[رفاعه]] در [[زمان]] امیرالمؤمنین علی{{ع}} ==

=== [[بیعت]] با [[امام]]{{ع}} ===

[[ابن اعثم کوفی]] می‌نویسد: (پس از [[کشته شدن عثمان]]) [[هاشم بن عتبه بن أبی وقاص]] به [[ابوموسی شعری]] گفت: "دیگر [[منتظری]] چه خبری برسد؟ [[عثمان]] را کشتند و [[مهاجر]] و [[انصار]] و خاصّ و عام با [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} بیعت کردند؛ از آن می‌ترسی که اگر با علی{{ع}} بیعت کنی، عثمان از آن [[جهان]] باز گردد؟" هاشم بن عتبه بن أبی وقاص این سخن را گفت و با دست راست خویش دست چپش را گرفت و گفت: "دست چپ، از آن من است و دست راست من از آن امیرالمؤمنین علی{{ع}} است؛ پس با او بیعت کردم و به [[خلافت]] او [[راضی]] شدم". چون هاشم بن عتبه بن أبی وقاص با این جمله بیعت کرد، [[ابوموسی]] هیچ عذری نداشت، برخاست و بیعت کرد و به دنبال او همه بزرگان و [[سادات]] و [[مشایخ]] و [[معارف]] [[کوفه]] بیعت کردند. وقتی این خبر همه جا پیچید، [[اهل]] [[یمن]] نیز با میل و رغبت برای تهنیت گفتن به [[خدمت]] امیرالمؤمنین علی{{ع}} روی آوردند. اول کسی که از افراد شناخته شده یمن به [[مدینه]] رسید، [[رقایه بن وائل همدانی]] بود و بعد از او [[رویبه بن وبر بجلی]] با [[مردم]] خویش کوچ کرده، به سوی مدینه رفتند. چون این خبر به علی{{ع}} رسید، [[مالک اشتر]] را خواند و فرمود تا جماعتی از [[بزرگان مدینه]] به استقبال ایشان برود. اشتر با افرادی زیاد و [[تدارک]] [[نیکو]] از مدینه بیرون رفت و چون به ایشان رسید، به آنها خوش آمد گفت و آنها را [[نیک]] گرامی داشت و با ایشان آمد تا اینکه به مدینه رسیدند و گفت که ایشان را در جایگاهی خوب اسکان دهند. ایشان یک [[روز]] استراحت کردند و روز دیگر امیرالمؤمنین علی{{ع}} ایشان را خواند تا با ایشان [[ملاقات]] کند و سخن ایشان را بشنود. پس آن [[قوم]] حاضر شدند و نخست، [[فیاض بن جلیل الأزدیّ]] و سپس [[رقایه بن وایل همدانی]]، [[کیسوم بن سلمة جهنی]]، [[رویبه بن وبر بجلی]]، [[رفاعة بن شداد خولانی]]، [[هشام بن ابرهه نخعی]]، [[جمیع بن حشم کندی]]، [[احنف بن قیس کندی]]، [[عقبه بن نعمان تحمیدی]] و [[عبدالرحمان بن ملجم مرادی]] سخن گفتند؛ این ده نفر از بزرگان آن [[جماعت]] بودند<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، ج۲، ص۴۴۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۳۳-۳۳۴.</ref>

[[شیخ مفید]] می‌نویسد: در آن [[جنگ]]، چون فرستادگان علی{{ع}} از پیش [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[عایشه]] برگشتند و علی{{ع}} دانست که آنان در [[مخالفت]] خود [[اصرار]] می‌ورزند و بر [[پیمان‌شکنی]] خود باقی و آماده جنگ هستند و ریختن [[خون]] [[شیعیان علی]]{{ع}} را [[حلال]] می‌شمرند و پندپذیر نیستند و از [[تبهکاری]] دست برنمی‌دارند و هیچ وعد و وعیدی کارساز نیست، [[لشکر]] خود را برای جنگ آماده ساخت و [[ابن عباس]] را به [[فرماندهی]] جلوداران؛ هند مرادی جملی را بر ساقه لشکر؛ [[عمار بن یاسر]] را به فرماندهی سواران و [[محمد بن ابی بکر]] را به فرماندهی پیادگان گماشت و سپس [[پرچم‌ها]] را میان [[قبایل]] پخش کرد. [[امام]]{{ع}} [[هند جملی]] را بر سواران [[قبیله]] [[مذحج]]، و [[شریح بن هانی حارثی]] را بر پیادگان‌شان و [[سعید بن قیس]] را بر سواران قبیله [[همدان]] و [[زیاد بن کعب بن مره]] را بر پیادگان ایشان گماشت. همچنین [[حجر بن عدی]] را [[فرمانده]] سواران [[قبیله کنده]] و [[رفاعه بن شداد بجلی]] را فرمانده سواران و پیادگان قبیله [[بجیله]] قرار داد.... مجموع سواران و پیادگان که در آن [[روز]] در [[لشکرگاه]] علی{{ع}} بودند، شانزده هزار نفر بودند<ref>الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، ص۳۱۹-۳۲۰؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی ج۶، ص۱۱۴.</ref>.

 

[[ابن اعثم]] می‌نویسد: چون امیرالمؤمنین علی{{ع}} از [[آمادگی]] طلحه و زبیر و بیرون آمدن ایشان خبر یافت، به امرای [[سپاه]] و اشراف [[حجاز]] و اعیان [[کوفه]] و [[مصر]] فرمود: "[[طلحه]] و [[زبیر]] بیرون آمده‌اند و سپاه آراسته، آماده [[جنگ]] شده‌اند؛ شما چه [[مصلحت]] می‌بینید؟ جنگ کنیم یا به [[حکم]] ایشان تن دهیم؟" پیش از همه، [[رفاعة بن شداد بجلی]] گفت: "ای [[امیرالمؤمنین]]، ما همه دانسته‌ایم و می‌دانیم که [[مخالفان]] بر باطل‌اند و تو بر حقّی و تو بر راه راست هستی و [[دینداری]] و دین‌پروری خوی توست؛ اگر ایشان با تو [[نرمی]] کردند، هر آینه تو نیز با ایشان نرمی کن و اگر [[خیال]] جنگ دارند، با ایشان بجنگ و ما به مدد [[خداوند]] برای دفع ایشان آماده‌ایم و در این کار با تمام توان می‌کوشیم و کوتاهی نخواهیم کرد؛ زیرا که تو در این باره بر حقّی"<ref>الفتوح، ج۲، ص۴۶۲.</ref>. [[ابن شهر آشوب]] می‌نویسد: در گیر و دار [[نبرد]]، [[رفاعه بن شداد بجلی]] این اشعار را می‌خواند: "کسانی که وسیله را بُریدند و با علی{{ع}} در [[فضیلت]] در افتادند؛ در جنگ با او مانند میش [[شکمباره]] هستند"<ref>{{عربی|إِنَّ الَّذِينَ قَطَعُوا الْوَسِيلَةَ * وَ نَازَعُوا عَلَى عَلِيٍّ الْفَضِيلَةَ * فِي حَرْبِهِ كَالنَّعْجَةِ الْأَكِيلَة‌ِ}}؛ مناقب آل أبی طالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۱۶۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۳۴-۳۳۶.</ref>

[[نصر بن مزاحم]] می‌نویسد: وقتی علی{{ع}} و [[معاویه]] [[پرچم‌ها]] را بستند و [[فرماندهان]] را گماشتند و سپاه را برای [[جنگی]] آماده کردند، علی{{ع}}، [[عمار بن یاسر]] را به [[فرماندهی]] سواران؛ [[عبدالله بن بدیل بن ورقاء خزاعی]] را به فرماندهی پیادگان؛ [[هاشم بن عتبة بن ابی وقاص زهری]] را به [[پرچمداری]] سپاه؛ [[اشعث بن قیس]] را به سپهسالاری جناح راست سواره [[نظام]] سپاه، [[عبدالله بن عباس]] را به سپهسالاری [[جناح چپ]] سواره نظام سپاه؛ [[سلیمان بن صرد خزاعی]] را به سپهسالاری جناح راست پیاده نظام سپاه، و [[حارث بن مرّه عبدی]] را به سپهسالاری [[جناح چپ]] پیاده [[نظام]] گماشت، و [[مضریان]] [[کوفه]] و [[بصره]] را در میانه و [[قلب]] [[سپاه]]، و یمانیان را در جناح راست، و بنی [[ربیعه]] را در جناح چپ سپاه قرار داد، و پرچم‌های [[قبایل]] را بست و آنها را به سالاران و نامدارانشان سپرد، و ایشان را به سرداری و [[فرماندهی]] آنان گماشت؛ همچنین [[امام]]{{ع}} [[رفاعه بن شداد]] را به سرداری [[قبیله]] [[بجیله]] گماشت<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۲۰۵ - ۲۰۶؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۵، ص۱۲۸.</ref>.

 

پس از [[اختلاف]] قبائل بر ادامه [[جنگ]] یا [[سازش]] در گرماگرم [[جنگ صفین]]، امام{{ع}} نخست خطبه‌ای خواندند و سپس سران قبائل به صحبت پرداختند که [[رفاعه ابن شداد]] نیز چنین گفت: "ای [[مردم]]! ما از [[حقّ]] خود چیزی را از دست نداده‌ایم. آنان ما را در پایان کارمان به همان چیزی می‌خوانند که ما، از آغاز ایشان را بدان می‌خواندیم (یعنی [[حکم]] [[قرآن]]) و اینک ناخودآگاه همان را پذیرفته‌اند. اگر کار چنان که ما می‌خواهیم، انجام یابد، [[فتنه]] و [[کشتار]] پایان خواهد یافت وگرنه ما آن را از سر خواهیم گرفت و همان [[سخت‌کوشی]] پیشین را به کار خواهیم برد"<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۳۶-۳۳۷.</ref>.

 

=== [[رفاعه]] و مسند [[قضاوت]] ===

[[ابن حیون]] می‌نویسد: روزی علی{{ع}} نامه‌ای به رفاعة بن شداد که [[قاضی]] علی{{ع}} در [[اهواز]] بود، نوشت<ref>دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۱۷۶.</ref>، این [[نامه]] چنین آمده است: "[[خون‌ها]] به هدر نرود و حدود تعطیل نشود"<ref>{{متن حدیث|لَا تُطَلُّ الدِّمَاءُ وَ لَا تُعَطَّلُ الْحُدُودُ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۴۰۴.</ref>؛ حدود را در حقّ [[خویشاوندان]] و [[نزدیکان]] [[اجرا]] کن؛ افراد دورتر از انجام [[جنایت]] می‌پرهیزند<ref>{{متن حدیث|أَقِمِ الْحُدُودَ فِي الْقَرِيبِ يَجْتَنِبْهَا الْبَعِيدُ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۴۴۲.</ref>؛

 

تا می‌توانی حد را از [[مؤمن]] برطرف ساز؛ چراکه پشت او قُرقگاه خداست و جانِ [[مؤمن]] در پیشگاه [[خدا]] و پیامبرش، [[عزیز]] است، و [[پاداش الهی]] برای اوست و کسی که بر وی [[ستم]] ورزد، [[دشمن]] خداست؛ پس بکوش که خدا دشمنت نشود<ref>{{متن حدیث|دَارِئْ عَنِ الْمُؤْمِنِ مَا اسْتَطَعْتَ فَإِنَ ظَهْرَهُ حِمَى اللَّهِ وَ نَفْسَهُ كَرِيمَةٌ عَلَى اللَّهِ وَ لَهُ أَنْ يَكُونَ ثَوَابُ اللَّهِ وَ ظَالِمَهُ خَصْمُ اللَّهِ فَلَا يَكُونَ خَصْمُكَ اللَّهَ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۴۴۵.</ref>؛

در حال [[عصبانیت]] و [[خشم]] و [[خواب]] [[آلودگی]] [[قضاوت]] نکن!<ref>{{متن حدیث|لَا تَقْضِ وَ أَنْتَ غَضْبَانٌ وَ لَا مِنَ النَّوْمِ سَكْرَانٌ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۵۳۷.</ref>؛  بدان ای [[رفاعه]] که این [[ولایت]]، [[امانت]] است؛ پس هرکه در آن [[خیانت]] کند، [[لعنت خدا]] بر اوست و هرکس خائنی را به کار گیرد، [[حضرت محمد]]{{صل}} در [[دنیا]] و [[آخرت]] از او بیزار است<ref>{{متن حدیث|اعْلَمْ يَا رِفَاعَةُ أَنَّ هَذِهِ الْإِمَارَةَ أَمَانَةٌ فَمَنْ جَعَلَهَا خِيَانَةً فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ مَنِ اسْتَعْمَلَ خَائِناً فَإِنَّ مُحَمَّداً{{صل}} بَرِي‌ءٌ مِنْهُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۵۳۱.</ref>؛

طمع‌ها را واگذار و با [[هوای نفس]] [[مخالفت]] کن! با راه و روش [[شایسته]] علمت را [[زینت]] بده! [[صبر]]، مددکار خوبی برای [[آدمی]] است و اگر صبر، به صورت آدمی در می‌آمد، [[انسان]] صالحی بود. از [[سرزنش]] بپرهیز؛ زیرا [[تباهی]] و [[فساد]] به بار می‌آورد در مجلس خود کسانی را که با تو شباهت ندارند، حاضر نساز! بر اساس ظاهر [[حکم]] کن و [[باطن]] را به خدا واگذار! با شخص [[سفیه]]، [[مجادله]] و با [[فقیه]] [[جدال]] نکن؛ چراکه فقیه تو را از خیرش [[محروم]] می‌سازد و سفیه، شرّش را به تو می‌رساند. با [[اهل کتاب]] جز به آن‌چه [[نیکو]] و پسندیده‌تر است، مجادله نکن! خود را به [[خنده]] [[عادت]] نده! چراکه این کار [[ارزش انسان]] را از بین می‌برد و دو طرف دعوا را بر [[تجاوزگری]] [[جری]] می‌سازد؛ مبادا که هدیه‌های دو طرف دعوا را بپذیری! هر کس به زنی [[اعتماد]] کند، اَبله است؛ و هرکه با زنی [[مشورت]] کند و نظر او را بپذیرد، پشیمان می‌شود؛ از اَشک [[مؤمن]] بپرهیز!؛ چراکه [[اشک]] مؤمن کسی را که آن را در آورد، درهم می‌شکند و دعای مؤمن، [[آتش دوزخ]] را خاموش می‌سازد. از دو طرف دعوا، ملول و بی‌قرار نشو! گدا را از خود نران! غیر [[فقیه]] را در جایگاه [[قضاوت]] ننشان! در [[فتوا]] مشورت نکن، مشورت ـ تنها ـ در [[جنگ]] و [[مصالح]] موقت است و [[دین]] به [[رأی]] نیست؛ همانا دین به [[پیروی]] کردن است؛ مبادا فریضه‌ها را ضایع‌سازی و به نافله‌ها اعتماد کنی! به هر که به تو [[بدی]] کرد، خوبی کن! از کسی که به تو [[ظلم]] کرد، در گذر! برای هر کسی که تو را [[یاری]] کرد [[دعا]] کن! از شخصی که چیزی به ارزانی داشت، تشکر کن! در پیشگاه [[خدا]]، که تو را مبتلایت ساخت، [[فروتن]] باش! و خدا را بر نعمت‌هایی که به تو داده، بستای!<ref>{{متن حدیث|ذَرِ الْمَطَامِعَ وَ خَالِفِ الْهَوَى وَ زَيِّنِ الْعِلْمَ بِسَمْتٍ صَالِحٍ نِعْمَ عَوْنُ الدِّينِ الصَّبْرُ لَوْ كَانَ الصَّبْرُ رَجُلًا لَكَانَ رَجُلًا صَالِحاً وَ إِيَّاكَ وَ الْمَلَالَةَ فَإِنَّهَا مِنَ السُّخْفِ وَ النَّذَالَةِ لَا تُحْضِرْ مَجْلِسَكَ مَنْ لَا يُشْبِهُكَ وَ تَخَيَّرْ لِوِرْدِكَ اقْضِ بِالظَّاهِرِ وَ فَوِّضْ إِلَى الْعَالِمِ الْبَاطِنَ دَعْ عَنْكَ أَظُنُّ وَ أَحْسَبُ وَ أَرَى لَيْسَ فِي الدِّينِ إِشْكَالٌ لَا تُمَارِ سَفِيهًا وَ لَا فَقِيهاً أَمَّا الْفَقِيهُ فَيَحْرِمُكَ خَيْرَهُ وَ أَمَّا السَّفِيهُ فَيَحْزُنُكَ شَرُّهُ لَا تُجَادِلْ أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ لَا تُعَوِّدْ نَفْسَكَ الضِّحْكَ فَإِنَّهُ يَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ يُجْرِي الْخُصُومَ عَلَى الِاعْتِدَاءِ إِيَّاكَ وَ قَبُولَ التُّحَفِ مِنَ الْخُصُومِ وَ حَاذِرِ الدُّخْلَةَ مَنِ ائْتَمَنَ امْرَأَةً حَمْقَاءَ وَ مَنْ شَاوَرَهَا فَقَبِلَ مِنْهَا نَدِمَ احْذَرْ مِنْ دَمْعَةِ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهَا تَقْصِفُ مَنْ دَمَّعَهَا وَ تُطْفِئُ بُحُورَ النِّيرَانِ عَنْ صَاحِبِهَا لَا تَنْبُزِ الْخُصُومَ وَ لَا تَنْهَرِ السَّائِلَ وَ لَا تُجَالِسْ فِي مَجْلِسِ الْقَضَاءِ غَيْرَ فَقِيهٍ وَ لَا تُشَاوِرْ فِي الْفُتْيَا فَإِنَّمَا الْمَشُورَةُ فِي الْحَرْبِ وَ مَصَالِحِ الْعَاجِلِ وَ الدِّينُ لَيْسَ هُوَ بِالرَّأْيِ إِنَّمَا هُوَ الِاتِّبَاعُ لَا تُضَيِّعِ الْفَرَائِضَ وَ تَتَّكِلْ عَلَى النَّوَافِلِ أَحْسِنْ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ ادْعُ لِمَنْ نَصَرَكَ وَ أَعْطِ مَنْ حَرَمَكَ وَ تَوَاضَعْ لِمَنْ أَعْطَاكَ وَ اشْكُرِ اللَّهَ عَلَى مَا أَوْلَاكَ وَ احْمَدْهُ عَلَى مَا أَبْلَاكَ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۵۳۴-۵۳۵.</ref>؛

همچنین وقتی علی{{ع}} از [[خیانت]] [[ابن هرمه]] در بازار [[اهواز]] خبر یافت، به [[رفاعه]] چنین نوشت: هنگامی که نامه‌ام را خواندی، ابن هرمه را از کار در بازار برکنار ساز و او را مقابل [[مردم]] نگه دار و درباره او خبررسانی کن و او را به [[زندان]] بیفکن! و به کارگزارانت بنویس و آنها را از این دستورم درباره وی با خبر ساز! مبادا درباره ابن هرَمه [[غفلت]] یا کوتاهی کنی که نزد [[خدا]] هلاک می‌شوی! و من به بدترین شیوه تو را [[عزل]] کنم که از این کار به خدا [[پناه]] می‌برم؛ هرگاه [[روز جمعه]] فرا رسید، ابن هرمه را از زندان در آور و ۳۵ تازیانه بر او بزن و او را در بازارها بگردان! هرکس [[شهادت]] داد، افزون بر شهادت، او را [[سوگند]] بده و از [[مال]] ابن هرمه به او بپرداز و دستور بده که او را به [[زشتی]] و به حالت شخص صلیب‌زده شده به زندان ببرند. پس با طنابی پاهایش را ببند و وقت [[نماز]] او را بیرون بیاور! میان او و کسی که برایش خوراکی و [[آشامیدنی]] می‌آورد، مانع نشو و نگذار کسانی که نزدش می‌آیند، [[کینه‌توزی]] را به او تلقین کنند و او را به [[رهایی]] [[امیدوار]] سازند. اگر برایت ثابت شد که کسی به او چیزی یاد داده که به [[مسلمانی]] [[آزار]] می‌رساند، او را تازیانه بزن و [[حبس]] کن تا [[توبه]] کند. [[زندانیان]] را شب هنگام به [[صحن]] زندان بیاور مگر ابن هرمه را و هر گاه- پس از سی [[روز]] - بهبود یافت، ۳۵ ضربه شلّاق دیگر به او بزن!<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْ عَلِيٍّ{{ع}} إِلَى رِفَاعَةَ إِذَا قَرَأْتَ كِتَابِي فَنَحِّ ابْنَ هَرْمَةَ عَنِ السُّوقِ وَ أَوْقِفْهُ لِلنَّاسِ وَ اسْجُنْهُ وَ نَادِ عَلَيْهِ وَ اكْتُبْ إِلَى أَهْلِ عَمَلِكَ تُعْلِمُهُمْ رَأْيِي فِيهِ وَ لَا تَأْخُذْكَ فِيهِ غَفْلَةٌ وَ لَا تَفْرِيطٌ فَتَهْلِكَ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَعْزِلُكَ أَخْبَثَ عُزْلَةٍ وَ أُعِيذُكَ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِكَ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ فَأَخْرِجْهُ مِنَ السِّجْنِ وَ اضْرِبْهُ خَمْسَةً وَ ثَلَاثِينَ سَوْطاً وَ طُفْ بِهِ إِلَى الْأَسْوَاقِ فَمَنْ أَتَى عَلَيْهِ بِشَاهِدٍ فَحَلِّفْهُ مَعَ شَاهَدِهِ وَ ادْفَعْ إِلَيْهِ مِنْ مَكْسَبِهِ مَا شُهِدَ بِهِ عَلَيْهِ وَ مُرْ بِهِ إِلَى السِّجْنِ مُهَانًا مَقْبُوحاً مَنْبُوحاً وَ احْزِمْ رِجْلَيْهِ بِحِزَامٍ وَ أَخْرِجْهُ وَقْتَ الصَّلَاةِ وَ لَا تَحُلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مَنْ يَأْتِيهِ بِمَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ أَوْ مَلْبَسٍ أَوْ مَفْرَشٍ وَ لَا تَدَعْ أَحَداً يَدْخُلُ إِلَيْهِ مِمَّنْ يُلَقِّنُهُ اللَّدَدَ وَ يُرَجِّيهِ الْخُلُوصَ فَإِنْ صَحَّ عِنْدَكَ أَنَّ أَحَداً لَقَّنَهُ مَا يَضُرُّ بِهِ مُسْلِماً فَاضْرِبْهُ بِالدِّرَّةِ فَاحْبِسْهُ حَتَّى يَتُوبَ وَ مُرْ بِإِخْرَاجِ أَهْلِ السِّجْنِ فِي اللَّيْلِ إِلَى صَحْنِ السِّجْنِ لِيَتَفَرَّجُوا غَيْرَ ابْنِ هَرْمَةَ إِلَّا أَنْ تَخَافَ مَوْتَهُ فَتُخْرِجَهُ مَعَ أَهْلِ السِّجْنِ إِلَى الصَّحْنِ فَإِنْ رَأَيْتَ بِهِ طَاقَةً أَوِ اسْتِطَاعَةً فَاضْرِبْهُ بَعْدَ ثَلَاثِينَ يَوْماً خَمْسَةً وَ ثَلَاثِينَ سَوْطاً بَعْدَ الْخَمْسَةِ وَ الثَّلَاثِينَ الْأُولَى وَ اكْتُبْ إِلَيَّ بِمَا فَعَلْتَ فِي السُّوقِ وَ مَنِ اخْتَرْتَ بَعْدَ الْخَائِنِ وَ اقْطَعْ عَنِ الْخَائِنِ رِزْقَهُ}}؛ دعائم الإسلام، ابن حیون، ج۲، ص۵۳۲- ۵۳۳. برای بررسی بیشتر، ر. ک: مکاتیب الأئمة،، احمدی میانجی، ج۱، ص۴۵۹ -۴۵۵ و نامه امام علی{{ع}} به قاضی اهواز که سید محمدرضا حسینی جلالی گرد آورده است.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۳۸-۳۴۲.</ref>

== [[رفاعه]] در [[زمان]] [[امام حسین]]{{ع}} ==

یعقوبی می‌نویسد: پس از [[وفات]] [[حسن بن علی]]{{ع}} [[معاویه]] با پسرش، [[یزید]] به ولی ‌عهدی [[بیعت]] کرد و فقط چهار نفر از بیعت [[تخلف]] کردند: [[حسین بن علی]]{{عم}}؛ [[عبدالله بن عمر]]، [[عبدالرحمان بن ابی‌بکر]] و [[عبدالله بن زبیر]]، [[مغیره بن شعبه]] در سال ۵۱ [[هجری]] مُرد و [[معاویه]] زیاد را [[والی کوفه]] و آن [[شهر]] را به [[بصره]] ضمیمه کرد و زیاد، نخستین کس بود که بر هر دو شهر [[حکومت]] یافت؛ پس زیاد به معاویه نوشت که من دست چپ خویش را به [[عراق]] مشغول ساخته‌ام و دست راستم بی‌کار مانده است و اگر [[امیرالمؤمنین]] [[مصلحت]] بداند مرا [[امیر]] حاجّ گرداند؛ پس معاویه [[فرمان]] حکومت [[حجاز]] و گفته شده است، فرمان [[امارت]] حاجّ را برای وی نوشت. [[حجر بن عدی کندی]] و [[عمرو بن حمق خزاعی]] و همراهان آن دو از [[شیعیان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} هر گاه می‌شنیدند که [[مغیره]] و برخی [[یاران]] معاویه علی{{ع}} را روی [[منبر]] [[لعن]] می‌کنند، به پا می‌خواستند و لعن را به خودشان باز می‌گفتند. پس چون زیاد به [[کوفه]] آمد، در [[سخنرانی]] مشهور خود [[خدا]] را در آن ستود و بر محمد{{صل}} [[درود]] فرستاد و [[بیم]] داد و [[تهدید]] کرد، و به هر کس که خواست سخن بگوید، [[اجازه]] [[سخن گفتن]] نداد و آنان را ترسانید و لرزانید.

 

سپس خبر یافت که آنها جمع می‌شوند و سخن می‌گویند و علیه او و معاویه نقشه می‌کشند و بدی‌های آن دو را یادآوری و [[مردم]] را تحریک می‌کنند. پس [[رئیس]] پلیس را نزد ایشان فرستاد و گروهی از ایشان را دستگیر کرد و آنها به دستور او کشته شدند و عمرو بن حمق خزاعی و چند نفر همراه وی به [[موصل]] گریختند و [[ابن زیاد]] حجر بن عدی کندی و سیزده مرد از همراهانش را گرفت و آنها را نزد معاویه فرستاد. پس [[عبدالرحمان بن ام‌حکم]] که عامل معاویه در موصل بود، از جای عمرو بن حمق خزاعی و [[رفاعه بن شداد]] خبر یافت و در تعقیب آن دو فرستاد؛ پس آن دو گریزان از آنجا بیرون آمدند و [[عمرو بن حمق]] را که سخت رنجور بود، در میان راه ماری گزید؛ پس او گفت: "[[الله اکبر]]! [[پیامبر خدا]] به من گفت: "ای [[عمرو]]، [[پریان]] و [[آدمیان]] در کشتن تو شرکت می‌کنند"<ref>{{متن حدیث|يا عمرو، أَنْ يَشْتَرِكَ فِي دَمِكَ فَسَقَةٌ مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ}}</ref>.

 

سپس به [[رفاعه]] گفت: "به راهت ادامه بده که من دستگیر و کشته می‌شوم"<ref>طبری می‌نویسد: اما رفاعة بن شداد که جوانی نیرومند بود، بر اسب اصیل خویش جست و به حجر گفت: "برای دفاع از تو می‌‌جنگم"؛ او گفت: "جنگیدن تو برای من سودی ندارد؛ اگر می‌توانی خودت را نجات بده". پس رفاعه به آنها حمله برد که آنها راه را گشودند و او از آنجا بیرون رفت و اسبش او را می‌برد و سواران نیز از پی او روان شدند. اما وی تیرانداز ماهری بود و به سوی هر سواری که به او می‌رسید، تیری می‌انداخت که زخمی می‌شد. یا از پای در می‌آمد؛ پس آنها هم از تعقیب او چشم پوشیدند. (تاریخ الطبری، ج۵، ص۲۶۵).</ref>. سپس فرستادگان [[عبدالرحمان ابن ام حکم]] به او رسیدند و او را دستگیرش کردند و گردن او را زدند و سر او را بر نیزه‌ای زده گرداندند، و سر او نخستین سری بود که در [[زمان]] [[اسلام]]، گردانده شد. چون سر عمرو را نزد [[معاویه]] آوردند، معاویه که [[زن]] عمرو را در [[دمشق]] [[زندانی]] کرده بود، آن را فرستاد تا در دامن زنش نهادند؛ پس آن زن به فرستاده گفت: "آن‌چه را می‌گویم به معاویه برسان! [[خدا]] خونش را از او خواهد خواست و او را با عقوبت‌های خود به زودی هلاک خواهد ساخت؛ به [[راستی]] کاری شگفت کرد و نکوکار پاکیزه‌ای را کشت". او اول زنی بود که به [[گناهان]] مردان، زندانی شد<ref>تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۲۸ - ۲۳۲ (با تلخیص) و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۱۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۴۲-۳۴۳.</ref>

 

 

 

 

 

 

[[سلیمان]] گفت: "بگو بیایند". آن‌گاه به [[رفاعه بن شداد بجلی]] گفت: "برخیز و افراد را بیارای که این دو مرد چنان و چنان پیغام داده‌اند". آن‌گاه سران [[اصحاب]] خویش را خواست که اطراف وی نشستند و چیزی نگذشت که عبدالله بن یزید با بزرگان [[کوفه]] و [[نگهبانان]] و بسیاری از جنگاوران آمد. ابراهیم بن محمد نیز با جمعی از [[یاران]] خویش آمد. پس عبدالله بن یزید به هر کسی که معلوم بود در ریختن [[خون حسین]]{{ع}} شرکت داشته، گفت: "همراه من نیا!" زیرا که [[بیم]] داشت او را ببیند و بر او بتازند. پس از رد و بدل شدن سخنانی بین ایشان و سلیمان؛ ابراهیم بن محمد و عبدالله بن یزید سوی کوفه بازگشتند و آن [[قوم]] مصمم شدند که حرکت کنند و به مقابله [[ابن زیاد]] روند و چون نگاه کردند یارانشان از [[مردم بصره]] و نیز [[مردم]] [[مداین]] به وعده‌گاه نیامده بودند؛ پس کسانی از یاران سلیمان آنها را ملامت کردند، اما سلیمان گفت: "آنها را ملامت نکنید که به نظر من وقتی از کار شما و وقت حرکتتان خبر یابند، با [[شتاب]] خواهند آمد و می‌پندارم به آن دلیل جا مانده‌اند که خرجی و لوازم کافی نداشته‌اند و مانده‌اند تا فراهم کنند و لوازم بردارند و تا وقتی به شما می‌رسند، نیرومند باشند؛ پس از دنبال شما به شتاب می‌رسند". پس حرکت کردند و حرکتشان در شامگاه [[جمعه]] پنج [[روز]] رفته از ماه ربیع الاخر سال ۶۵ [[هجرت]] بود. وقتی [[سلیمان]] و یارانش از [[نخیله]] در آمدند، سلیمان، به [[حکیم]] بن [[منقذ]] گفت که میان [[مردم]] بانگ زند و بگوید: "هیچ‌کس شبانگاه، این سوی دیر [[اعور]] نماند" و مردم شب را در دیر اعور به سر بردند و بسیاری به جا مانده بودند. پس از آن، سلیمان رفت تا در [[اقساس]] مالک بر [[ساحل]] [[فرات]] [[منزل]] کرد و در آنجا از افرادش سان دید؛ آن‌گاه شبانه از منزلگاه بیرون آمد و صبحگاه نزد [[قبر حسین]]{{ع}} بودند و یک شب و یک روز آنجا ماندند و به وی [[درود]] می‌فرستادند و برای وی [[غفران]] می‌خواستند. وقتی آنها به قبر حسین{{ع}} رسیدند، یکباره بانگ بر آوردند و بگریستند. و در هیچ روز دیگری مردم، بیشتر از آن گریان دیده نشده بودند<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۵۹۴ - ۵۹۶ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۱۶ - ۳۱۹ (با تلخیص).</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۴۶-۳۴۸.</ref>

پس [[سلیمان بن صرد]] گروه‌ها را بیاراست و رفت تا اینکه به عین الورده رسید و در [[مغرب]] در آنجا فرود آمد و او از آن [[قوم]] [[دشمن]] زودتر رسیده بود. پس در آنجا [[اردو]] زدند و پنج روز ماندند و حرکت نکردند و استراحت کردند و آرام گرفتند و به اسبان خویش استراحت دادند. [[عبدالله بن غزیه]] گوید: "مردم [[شام]] هم آمدند و به مقدار یک روز و شب راه از عین الورده فاصله داشتند. سپس [[سلیمان]] میان ما ایستاد و [[خدا]] را [[حمد]] گفت و ستود. آن‌گاه از [[آسمان]] و [[زمین]] و کوه‌ها و دریاها و آیت‌ها که در آن هست، سخن گفت و از عطیه‌ها و [[نعمت‌های خدا]] یاد کرد؛ پس، از [[دنیا]] سخن گفت و آن را [[تحقیر]] کرد و از [[آخرت]] سخن گفت و ما را بدان [[ترغیب]] کرد و در این باره چندان سخن گفت که من نتوانستم به خاطر بسپرم؛ سپس گفت: "اما بعد: خدا [[دشمن]] را که روزها و شب‌ها سوی او رهسپار بودید و از این کار چنانچه نشان می‌دهید، [[توبه]] خالصانه و عذرجویی در پیشگاه خدا منظور دارید، سوی شما آورده است؛ آنها سوی شما آمده‌اند، بلکه شما در [[خانه]] و جایگاهشان سوی آنها آمده‌اید. وقتی با آنها مقابل شدید، صمیمانه بکوشید و [[صبوری]] کنید که خدا [[یار]] [[صابران]] است. هیچ کس به آنها پشت نکند مگر اینکه برای [[جنگ]] باشد یا سوی گروهی دیگر رود. افراد فراری و زخمدار را نکشید [[اسیر]] [[مسلمان]] را نکشید مگر اینکه پس از اسیر شدن با شما بجنگد، یا از کشندگان [[برادران]] شما به [[دشت]] [[طف]] باشد، که [[رحمت خدا]] بر آنها باد! روش [[امیرمؤمنان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} درباره [[مسلمانان]] چنین بود".

 

آن‌گاه سلیمان گفت: "اگر من کشته شدم، سالار افراد، [[مسیب بن نجبه]] است؛ اگر مسیب کشته شد، سالار افراد، [[عبدالله بن وال]] است و اگر عبدالله بن وال کشته شد، سالار افراد، [[رفاعة بن شداد]] است. خدا [[رحمت]] کند کسی را که به [[پیمان]] خدا [[وفا]] کند!"<ref>تاریخ الطبری، ج۵، ص۵۹۶ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۲۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۴۸-۳۴۹.</ref>

 

 

 

 

رفاعه، [[ابوالجویریه عبدی]] را با هفتاد سوار پشت سر گذاشته بود که [[پوشش]] افراد باشند... رفاعه و همراهان او در راه به [[قرقیسیا]] رسیدند و [[زفر]] همانند نوبت قبل برای آنها آذوقه و علوفه و نیز طبیبانی فرستاد و به آنها گفت: "هر مدت که می‌خواهید پیش ما بمانید که [[حرمت]] و [[یاری]] می‌بینید". آنها سه [[روز]] ماندند و هر کدامشان از آذوقه و علوفه هر چه خواستند، توشه گرفتند. [[سعد بن حذیفه]] نیز آمد تا به [[هیت]] رسید و بدویان نزد وی رفتند و آن‌چه را بر سر [[قوم]] آمده بود، به وی گفتند؛ او هم بازگشت و در صندودا به [[مثنی بن مخربه عبدی]] رسید و قصه را به وی گفت و آنها آنجا ماندند تا خبر آمد که رفاعه نزدیک شده است و چون او نزدیک دهکده رسید، آنها بیرون رفتند و از او استقبال کردند. آنها یک روز و یک شب آنجا بودند و سپس مردم [[مداین]] سوی مداین و [[مردم بصره]] سوی [[بصره]] و [[مردم کوفه]] به سوی [[کوفه]] رفتند و فهمیدند که [[مختار ثقفی|مختار]] در [[زندان]] بوده است"<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۶۰۵ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۴۹-۳۵۱.</ref>

== [[نامه]] [[مختار]] به رفاعه ==

وقتی [[رفاعه بن شداد]] از [[عین الورده]] بازگشت، [[مختار ثقفی|مختار]] که در [[زندان]] بود، به او چنین نوشت: اما بعد: آفرین به گروهی که وقتی رفتند، [[خدا]] پاداششان را بزرگ کرد و وقتی آمدند، از بازگشتشان [[خشنود]] شد. [[قسم به پروردگار]] [[کعبه]]! هیچ کس از شما قدمی برنداشت و گامی نگذاشت مگر [اینکه] [[ثواب]] خدای در مقابل آن از [[ملک]] [[دنیا]] بزرگ‌تر بود. [[سلیمان]]، [[تکلیف]] خویش را انجام داد و خدایش او را برد و [[روح]] وی را با [[ارواح]] [[پیامبران]] و [[راستی]] پیشگان و [[شهیدان]] [[پارسا]] قرین کرد؛ وی کسی نبود که به کمک وی [[ظفر]] یابید، [[امیر]]، [[فرمان]] یافته و [[امانتدار]] مؤتمن و سالار [[سپاه]] و [[قاتل]] [[ستمگران]] و انتقام‌گیرنده از [[دشمنان]] و [[قصاص]] گیرنده از [[قاتلان]] منم؛ آماده و خوشدل باشید و به شما [[بشارت]] می‌دهم که شما را به [[کتاب خدا]] و [[سنت پیامبر]] وی و [[خون‌خواهی]] [[اهل بیت]] و [[دفاع]] از [[ضعیفان]] و [[نبرد]] [[منحرفان]] [[دعوت]] می‌کنم. و [[السلام]]<ref>تاریخ الطبری، ج۵، ص۶۰۶ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۳۵-۳۳۷.</ref>.

[[سیحان بن عمرو]] از [[مردم]] [[قبیله عبدالقیس]] این [[نامه]] را که در کلاه خویش پنهان کرده بود، آورد و نزد [[رفاعه بن شداد]]، [[مثنی بن مخربه عبدی]]، [[سعد بن حذیفه]]، [[یزید بن انس]]، [[احمر بن شمیط احمسی]]، [[عبدالله بن شداد بجلی]] و [[عبدالله بن کامل]] برد و نامه را برای آنها خواند. پس آنها ابن کامل را سوی مختار ثقفی|مختار فرستادند و گفتند: "به او بگو ما نامه را خواندیم و چنانیم که تو می‌خواهی؛ اگر می‌خواهی، بیاییم و تو را از زندان بیرون بیاوریم، چنین می‌کنیم". ابن کامل رفت و در زندان پیغام را به مختار ثقفی|مختار گفت و مختار ثقفی|مختار، از اینکه [[شیعیان]] گرد او جمع شده‌اند، [[خرسند]] شد و به آنها گفت: "چنین نکنید که من همین روزها بیرون می‌آیم"<ref>تاریخ الطبری، ج۶، ص۶- ۸ و موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۳۸. استاد یوسفی غروی می‌نویسد: تاریخ طبری مصدر اصلی اکثر اخبار توابین به نقل از کتاب "أخبار التوابین بعین الوردة" ابی مخنف است و مسعودی در چهار صفحه آن را نقل و به نقل از چنین کتابی تصریح کرده است (ر. ک: مروج الذهب، ج۳، ص۹۳-۹۶)، و ابن نمای حلّی (ق۷ه) در رساله‌اش: ذوب النضّار فی شرح أخذ الثار اکثراً از تاریخ طبری نقل کرده و علامه مجلسی نیز در بحارالانوار (ج۴۵، ص۳۴۶-۳۸۶) این مطلب را آورده است، ولی آن با مطالب دیگری آمیخته است.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۵۱-۳۵۲.</ref>

ابوجناب کلبی گوید: [[شبث بن ربعی]] پسر خویش، عبدالمؤمن را پیش [[مختار ثقفی|مختار]] فرستاد و گفت: "ما [[عشیره]] تو و [[کف دست]] راست توایم؛ به [[خدا]] با تو [[جنگ]] نمی‌کنیم؛ از این جهت به ما [[اطمینان]] داشته باش"؛ وی سر جنگ داشت اما با مختار ثقفی [[خدعه]] کرد. چون [[مردم]] [[یمنی]] در میدان [[سبیع]] جمع شدند، به وقت [[نماز]] هیچ‌یک از سران مردم یمنی خوش نداشتند که دیگری بر او پیشی گیرد. پس [[عبدالرحمن بن مخنف]] گفت: "این، آغاز [[اختلاف]] است؛ کسی را که همه به آن [[رضایت]] دارند، پیش بیندازید که [[سرور]] [[قاریان]] مردم [[شهر]] از عشیره شماست؛ باید [[رفاعة بن شداد فتیانی بجلی]] پیش‌نمازتان شود". پس چنین کردند و رفاعه همچنان با مردم نماز می‌خواند تا وقتی که جنگ رخ داد. [[ابراهیم بن اشتر]] در راه با شبث بن ربعی روبه‌رو شد که بسیاری از مردم [[مضر]] و [[حسان بن فاید عبسی]] با وی بودند؛ پس [[ابراهیم]] به آنها گفت: "وای بر شما! بروید که به خدا [[دوست]] ندارم یکی از مضر به دست من هلاک شود؛ خودتان را به [[هلاکت]] نیندازید!" اما آنها نپذیرفتند و با وی جنگیدند که ابراهیم آنها را [[شکست]] داد. پس ابراهیم برای مختار [[پیام]] داد که [[مضریان]] شکست خوردند. [[مختار ثقفی|مختار]] این خبر خوش را برای [[احمر بن شمیط]] و [[ابن کامل]] فرستاد و چون آنها به میدان [[سبیع]] رسیدند و به میدان وارد شدند، فریاد می‌زدند: {{متن حدیث|يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ‌{{ع}}}} و [[یاران]] [[ابن شمیط]] در پاسخشان می‌گفتند: {{متن حدیث|يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ‌{{ع}}}}. وقتی [[یزید بن عمیر بن ذی مران]] از [[مردم]] [[همدان]] صدایشان را شنید و گفت: {{عربی|يا لثارات عثمان}}! [[رفاعة بن شداد]] به او گفت: "ما را با [[عثمان]] چه کار؟ من به همراه کسانی که [[خون عثمان]] را می‌خواهند [[نبرد]] نمی‌کنم"؛ پس افرادی از قومش به او گفتند: "ما را به [[جنگ]] آوردی و ما از او [[اطاعت]] تو کردیم و چون دیدی که [[شمشیر]] در [[قوم]] ما به کار افتاد، می‌گویی: بروید و آنها را واگذارید؟" پس [[رفاعه]] به سوی آنها رفت و جنگید تا اینکه کشته شد. [[یزید بن عمیر]] و نیز [[نعمان بن صهبان جرمی راسبی]] که مردی [[عابد]] بود، با [[رفاعه بن شداد فتیانی]] که او نیز مردی عابد بود، به نزد حمام مهبذان در شوره‌زار کشته شدند و [[فرات بن زحر جعفی]] نیز کشته شد و [[زحر بن قیس]] زخمی شد و [[عبدالرحمن بن سعید]] هم کشته شد<ref>تاریخ الطبری، ج۶، ص۴۶ ـ ۵۰؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۸۴- ۳۸۶ (با تلخیص).</ref>.

 

[[خلیفه بن خیاط]] می‌نویسد: در [[سال ۶۶]] [[هجری]] [[مختار بن ابی عبید]] بر [[کوفه]] [[غلبه]] پیدا کرد و رفاعة بن شداد، [[حبیب بن صهبان]] و [[عبدالله بن سعد بن قیس]] در میدان سبع، کشته شدند<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ابن خیاط، ص۱۶۴.</ref>.

 

[[زرکلی]] می‌نویسد: رفاعه همراه [[مختار ثقفی|مختار]] جنگید تا کشته شد<ref>الأعلام، خیرالدین زرکلی، ج۳، ص۲۹.</ref>.

 

[[ابن حجر]] [[سال]] کشته شدن رفاعه را ۶۶ هجری دانسته و کشنده رفاعه را مختار ثقفی|مختار معرفی کرده است!<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۳، ص۲۴۳.</ref>

 

مرحوم [[مامقانی]] می‌نویسد: [[حیات]] رفاعه با [[شهادت]] پایان یافت، در حالی که پس از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} در [[زمان ظهور]] مختار ثقفی|مختار در [[کوفه]] به دنبال [[خون‌خواهی]] آن [[حضرت]] بود<ref>تنقیح المقال، ج۲۷، ص۳۱۹.</ref>.

[[سید محسن امین]] می‌نویسد: [[رفاعه]]، در [[سال ۶۶]] [[هجری]] به همراه [[مختار ثقفی|مختار]] کشته شد، در حالی که در [[طلب]] [[خون امام حسین]]{{ع}} برآمده بود<ref>أعیان الشیعة، ج۱، ص۱۶۸ و ج۷، ص۳۱. استاد سبحانی نیز همین نظر را دارد، رک: موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۴۹.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[رفاعه بن شداد بجلی (مقاله)|مقاله «رفاعه بن شداد بجلی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص۳۵۳-۳۵۴.</ref>