بنی‌کلب در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== نسب قبیله ==

== منازل قبیله ==

با انتشار قبائل نزار بن معد و خروج آنان از تهامه، کلبیانی که در [[کوه]] حضن و اطراف آن [[منزل]] کرده بودند، به «[[ربذه]]» و سرزمین‌های سفلای آن تا [[کوه]] «طَمِیّه» در نجد اقامت گزیدند. تا این که [[قبایل]] کلب دچار [[جنگ‌های داخلی]] شدند. [[نزاع]] با قبایل دیگر، [[فقر]] منابع طبیعی و برقراری [[روابط]] [[تجاری]] با حکومت‌های شمالی، کلبیان را مجبور به [[هجرت]] به مناطق شمالی‌تر کرد از این رو به همراه برخی از قبایل [[قضاعه]] مثل «بَهراء» و «بَلّی» و... به سمت نواحی داخلی [[عراق]] و [[شام]] ([[سوریه]] و [[اردن]] امروزی) حرکت کردند.<ref> اوپنهام، البدو، ج۲، ۴۷۶.</ref> برخی از این [[طوایف]] مانند قبائل [[عامر بن عوف]] به اطراف شام و ناحیة «تَیْماء» رفتند و با سکونت در سرحد مرزهای شام با [[حکومت]] غَسانیان [[ارتباط]] برقرار نموده بودند<ref>بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۵۰.</ref> تیره [[کِنانه]] کلب و متحدانش نیز، به «دُومَةِ الجندل» و نواحی اطرافش رفتند و تا نزدیک کوه‌های [[قبیله طی]] و جاده [[تیماء]] [[منزل]] گزیدند. کلبیان در پی روابط تجاری با حکومت‌های شمالی، فقر منابع طبیعی و نزاع با قبایل دیگر مجبور به هجرت به مناطق شمالی‌تر شدند و به همراه برخی از قبایل قضاعه مثل بَهرا ء و بَلّی و... به سمت نواحی داخلی عراق و شام(سوریه و اردن امروزی) حرکت کردند.<ref> اوبنهام، البدو، ج۲، ص۴۷۶.</ref>.  

بنابراین آنها مقارن با [[طلوع اسلام]] مالک سرزمین‌های وسیع در شام بودند و همپیمان [[حکومت اموی]] گردیدند لکن در [[قرن دوم هجری]] پس از [[ضعف]] [[بنی امیه]] به شمال [[آفریقا]]، خلیج [[قسطنطنیه]] و بلاد [[مصر]] کوچ کردند.<ref> فصلنامه علمی مطالعات تاریخی جنگ، مقاله «بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبش‌های اعتقادی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی دوره اموی، تألیف [[میثم حبیبی کیان]]؛ [[مهران اسماعیلی]]، ص۷۷-۷۸.</ref> عقدة الجوف، الشریه، قراقر و نیز سواحل خلیج قسطنطنیه را از مواطن و آبادی‌های کلبی‌ها گفته‌اند<ref> عمر کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۹۹۱.</ref> ضمن این که «المِزّه» از قرای ایشان بود و از این جهت به «مِزّةِ کلب» [[شهرت]] داشت. همچنین بسیاری از آنان در بِقاع لُبنان اقامت گزیدند و از این جهت به نام «بِقاع کلب» شناخته می‌‌شد. گروهی از [[بنی عامر الأکبر]] هم در «حُوّارین» نزدیک «القریتَیْن» و در «تدمر» و حوالی آن ساکن گردیدند. از دیگر [[شهرها]] و آبادی‌هایی که در آن بطون کلب اقامت داشتند می‌‌توان به «سَلَمْیه»، [[حمص]]، «حماه»، «شَیْزَر»، «مَـنْبِج» و «حومه حلب» اشاره کرد. برخی نیز در مَنْفَلُوط در [[صعید]] مصر و الدَّقَهْلیّه و الشرقیّه [[منزل]] گزیدند.<ref> الموسوعه العربیه، مقاله «کَلْبُ بْنُ وَبْره»، محمد شفیق البیطار.</ref> ضمن این که بسیاری از ایشان پس از [[فتوحات]] [[اندلس]]، به این [[سرزمین]] رفتند و علاوه بر عهده داری [[منصب]] [[امارت]] در این سرزمین از سوی برخی از آنان، فرزندانشان نیز در شهرهایی نظیر اشبیلیه جایگاهی داشتند<ref> ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۵۷.</ref>.

این قبیله دارای مردان [[جنگجو]] و [[بی‌باک]] بسیاری بود، به طوری که زهیر بن جناب در [[طول عمر]] دویست و پنجاه و به [[نقلی]] چهارصد و پنجاه ساله خود،<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۰۲-۵۰۳.</ref> بالغ بر دویست [[جنگ]] را [[تجربه]] کرده و از جسورترین آنها بود.<ref> بغدادی، المحبر، ص۲۵۰.</ref> از جمله این [[جنگ‌ها]]، [[نبرد]] کلبیان به [[فرماندهی]] زهیر بن جناب با [[قبیله غطفان]] بر سر ساختن مکانی [[مقدسی]]-همانند [[کعبه]]- توسط غطفانی‌ها بود. این جنگ نفس گیر و طولانی، سرانجام با [[پیروزی]] کلبی‌ها و نابودی این مکان خاتمه یافت.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۰۳.</ref> از دیگر جنگ‌های او می‌‌توان به [[ستیز]] او با قبایل بکر و [[تغلب]] اشاره کرد. زهیر بن جناب با ورود [[ابرهه]] و سپاهیانش به نجد به استقبال وی شتافت و با او [[دیدار]] نمود. ابرهه نیز مقدم او را گرامی داشت و قبیله‌اش را بر دیگر قبایلی که به نزدش آمدند، [[برتری]] داد و زهیر را بر قبایل بکر وتغلب فرمانروایی داد. با سخت گرفتن کلبی‌ها در ستاندن [[خراج]] از این دو قبیله، آنان بر علیه او شوریدند اما [[شکست]] خوردند.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵.</ref> کلبیان همچنین به [[فرماندهی]] [[زهیر]] به مقابله با [[لشکر]] بزرگ بنی القین پرداختند و پس از [[مقاومت]] و [[پایداری]] بسیار به [[پیروزی]] رسیدند<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۰۵-۵۰۶.</ref>.

کلبیان همچنین، به همراه اقوامی دیگر، از "محلّون" در [[جاهلیت]] به شمار می‌‌رفتند. "محلون" کسانی بودند که در بازارهای [[جاهلی]] حاضر می‌‌شدند و [[ستمگری]] روا می‌‌داشتند و از این رو به آنان "محلون" یعنی "[[حلال]] شمارندگان" می‌‌گفتند<ref> یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۷۱.</ref>.

در اواخر [[عصر جاهلی]]، [[آیین نصرانیت]] به مانند اکثر قبائل [[عرب]] ساکن در [[شام]] و [[عراق]] و مناطق اطراف آنان به [[قبیله کلب]] وارد شد. از جمله کسانی که [[دین]] [[نصرانی]] برگزیده بودند، [[بنی عدسه]] بودند که در [[حیره]] ساکن بودند. پسر دایی‌های آنها [[بنی مدره]] هم از دیگر [[اقوام]] کلب بودند که به [[آیین مسیحیت]] گرویده بودند. به گفته [[ابن کلبی]] [[پس از ظهور اسلام]]، تمامی [[طوایف]] کلب [[اسلام]] پذیرفته بودند جز [[طایفه]] بنی مدره که همچنان بر آیین مسیحیت باقی مانده بودند. در منابع از بزرگانی از این [[قوم]] نام برده شده که بر [[آیین نصرانی]] بودند که جمله آنان [[فَرَافِصة بن أحوص]] است. از دیگر افراد بنام این قوم که با [[ظهور اسلام]]، در جرگه [[مسلمین]] در آمدند می‌‌توان از مُدْرِکٌ و [[نائله]] [[همسر]] [[عثمان بن عفان]] و [[امرؤ القیس بن عدیّ]] که در [[زمان]] [[خلافت عمر]] اسلام آورد و دخترانش را به [[عقد]] علی{{ع}} و [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} در آورد، نام برد<ref> الموسوعه العربیه، مقاله «کَلْبُ بْنُ وَبْره»، محمد شفیق البیطار.</ref>.

== ورود به اسلام و نقش تاریخی قبیله ==

=== نقش‌آفرینی در حوادث صدر اسلام ===

پس از [[رحلت نبی اکرم]]{{صل}} بسیاری از [[قبایل عرب]] شبه [[جزیره عربستان]] به [[دلایل]] مختلف علیه [[حکومت]] مرکزی [[مدینه]] به [[مخالفت]] برخاسته تعدادی از ایشان هم سر به [[شورش]] نهادند. در این حادثه که در [[تاریخ]] به [[واقعه رده]] موسوم است برخی از کلبیان [[بحرین]] قدیم نیز حضور داشتند. [[عکرمة بن ابوجهل]] به [[فرمان]] [[عمرو بن عاص]] –عامل [[خلیفه اول]]- به مقابله با آنان رفت و آنان را [[سرکوب]] و منقاد [[حکومت مدینه]] کرد.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۳، ص۳۰۵.</ref> البته در این واقعه کسانی از [[قوم]] کلب هم [[ثبات قدم]] ورزیدند و ضمن [[وفاداری به حکومت]] مدینه، با کسانی که بر [[پیمان]] خود [[ثابت قدم]] مانده بودند به مقابله با [[اهل]] رده پرداخت<ref> ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۱۰۵.</ref>.

در [[سال دوازدهم هجری]]، [[خالد بن ولید]] همراه با [[سپاهیان]] خود در آغازین روزهای [[فتوحات اسلامی]] به [[دومة الجندل]] تاخت و در مصاف با مردمی از [[قبایل]] کلب و بهراء و [[غسان]] و... به [[رهبری]] [[ودیعه]] کلبی و دیگران بر آنان [[شکست]] [[سختی]] وارد کرد و بسیاری از ایشان از جمله ودیعه کلبی –فرمانده کلبیان منطقه- را به [[اسارت]] گرفت. ودیعه با [[امان]] [[عاصم بن عمرو]] و [[اقرع بن حابس]] و [[تمیمیان]] از کشته شدن [[نجات]] یافت<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۳، ص۳۷۸.</ref>.

بودند در ایام [[حکومت علی]]{{ع}} و در پی وقوع [[جنگ صفین]]، کلبیان از جمله برخی چهره‌های مشهور آنان همچون [[اسامة بن زید]]<ref> ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۱، ص۷۷.</ref> و نیز کلبیان ساکن دُومةِ الجندل از دو طرف [[جنگ]] کناره گرفتند و ضمن عدم همراهی با [[امام علی]]{{ع}}، از [[معاویه]] نیز حمایتی به عمل نیاوردند؛<ref> الموسوعه العربیه، مقاله «کَلْبُ بْنُ وَبْره»، محمد شفیق البیطار.</ref> برای همین در جریان حادثه [[حکمیت]]، [[دومة الجندل]] محلی برای گفتگوهای [[صلح]] بین این دو گروه [[متخاصم]] شد.

گروه دیگر نیز [[گرایش]] به [[خلفای نخستین]] داشتند و ضمن [[اعتراض]] به تبدیل [[خلافت]] به سلطنت و [[موروثی کردن خلافت]]، مخالف این سبک از [[حکمرانی]] بوده و آن را خارج از سنت‌های [[اسلامی]] می‌‌پنداشتند. در مقابل این دو گروه طرفداران [[حکومت اموی]] و همپیمانان آنها بودند که نه تنها از سلطنت [[اموی]] ناراضی نبودند بلکه در تقویت آن می‌‌کوشیدند<ref> طقوش، دولت امویان، ص۳۳.</ref> [[معاویه]] در مواجهه با هر سه گروه رویکرد خاصی داشت، لکن برای به‌دست آوردن [[حمایت]] [[قبایل]] همسو با خویش، [[تفاخر]] [[عربی]] و قبیله‌گرایی را جایگزین [[تقوا]]، [[برادری]] و [[برابری]] نمود<ref> وکیلی، خلافت امویان و بررسی مبانی مشروعیت آن»، ص۹۱.</ref> در پی [[قتل عثمان]]، با [[اقدام]] به موقعِ [[نائله]]، [[همسر]] کلبی [[خلیفه]] مقتول، [[فرصت]] بی‌نظیری پدید آمد. او با فرستادن پیراهن خونین خلیفه و انگشتان قطع شده اش<ref> اصفهانی، الاغانی، ج۱۶، ص۴۸۵؛ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۶۷.</ref> به [[شام]] زمینه بهره برداری معاویه را ایجاد کرد، به طوری که حدود پنجاه هزار نفر، [[سوگند]] یاد کردند با [[قاتلان عثمان]] در خشکی و دریا در کنار معاویه بجنگند <ref> ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۴۰.</ref> درواقع معاویه با معرفی خود به عنوان [[خونخواه]] خلیفه، [[اعتقادی]] را رقم زد که [[مردم]] شام او را [[جانشین]] خلیفه مقتول می‌‌دانستند،<ref> منقری، وقعة صفین، ص۳۲؛ ولهاوزن، تاریخ الدولة العربیة من ظهور الاسلام الی نهایة الدولة الأمویه، ص۷۰ و ۱۲۹.</ref> از این‌رو [[مشروعیت]] دولتش را پذیرفتند و عملاً [[عثمانی مذهب]] محسوب شدند<ref> عثمانیه (عثمانی مذهبان) افرادی بودند که در محبت عثمان غلو کرده و برای امیرالمؤمنین{{ع}} قائل به نقص‌اند.(عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، ج۷، ص۱۶) طبری می‌‌نویسد هنگامی که عثمان کشته شد، انصار با علی بیعت کردند مگر تعداد کمی از آنها که عثمانی بودند». (محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۴، ص۴۲۹) اکثر این افراد به شا م رفته و با معاویه هم پیما ن شدند لذا بنی امیه را بر بنی هاشم مقدم داشته و شام را برتر از مدینه می‌‌دانستند. (اصفهانی، الاغانی، ج۱۶، ص۴۲۰) جاحظ نیز عثمانیه را هواداران عایشه، طلحه، زبیر و اهل شام نام می‌‌برد که با گرایش به معاویه از بیعت با علی{{ع}} سرباز زدند. (جاحظ، العثمانیه، ص۱۲) [البته باید در نظر داشت که جاحظ از نزدیکان دستگاه عباسی بود و احتمال دارد که عثمانیه را ضدّامویان نگاشته باشد [شاید بتوان گفت این فرقه که رنگ وبوی سیاسی داشت، ساخته دستگاه بنی امیه برای مشروعیت بخشی به خلافتشان بود که با ارائه نظریه واجب الاتباع بودن علی)ع)بعنوان خلیفه چهارم از سوی احمد بن حنبل برچیده شد. (میرشریفی،» عثمانیه جاحظ ونقدهای آن»، ص۱۳)؛ فصلنامه علمی مطالعات تاریخی جنگ، مقاله «بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبش‌های اعتقادی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی دوره اموی(۴۱-۱۳۲ هجری)، تألیف میثم حبیبی کیان؛ مهران اسماعیلی، ص۷۹.</ref>.

گزارش‌های موجود ضمن تأکید براین مسئله، حاکی از [[جانفشانی]] و [[وفاداری]] بیشتر کلبیان نسبت به دیگر [[قبایل]] است<ref> ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ۲۱۷۹.</ref> به طوری که [[جانبازی]]، [[شجاعت]] و [[ایستادگی]] آنها در قالب اشعار و خاطرات منعکس شده است. در این [[کارزار]] شعراء و [[فرماندهان]] کلب در رجزهای خود، افرادشان را به [[دفاع]] از [[ناموس]] در برابر [[عراقی‌ها]] فرا خوانده<ref> منقری، وقعة صفین، ص۳۷۵.</ref> طرفداران علی{{ع}} را با [[ترابی]] خواندن [[تحقیر]] کرده<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ۴۶۶.</ref> و با اعتقاد [[راسخ]] به ناحق بودن علی{{ع}} به [[نکوهش]] و هجو عراقی‌ها پرداختند.<ref> بنی نزار که سر به فرمان ابوتراب سپردند، گمراه شدند. (منقری، وقعة صفین، ص۳۷۵)</ref> البته می‌‌توان دلیل این [[حمایت]] سرسختانه کلب و سایر قبایل شام برای ثبوت [[دولت]] [[امویان]] را در پیشینه [[تاریخی]] آنها جست چراکه دو [[سرزمین شام]] و [[عراق]] از دوران کهن حلقه وصل دو [[امپراتوری]] بزرگ [[روم]] و [[فارس]] بوده و همواره باهم در [[رقابت]] بودند بدین گونه که [[شامیان]] بیشتر تحت [[سلطه]] [[رومیان]] بوده مانند [[حکومت]] [[غسانیان]] و عراقی‌ها مانند مناذره بیشتر دست نشاندهی فارس بودند؛ لذا این [[حس]] رقابت [[اجازه]] نمی‌داد که قبایل مستقر در این دو منطقه استراتژیک در عرصه‌های [[سیاسی]] زیر [[پرچم]] یکدیگر قرار گیرند. پس می‌‌بینیم که قبایل شامی سیاست‌های [[ضد]] [[عراقی]] [[بنی امیه]] را می‌‌پسندیدند و بر اساس سابقه [[ذهنی]] از شیوه [[پادشاهی]] روم، با [[منش]] [[سلطنت]] گونه [[معاویه]] سازگارتر بودند.  

اشعاری هم در [[حمایت]] یزید از سوی شعرای کلب سروده شده است که نشان از علاقه کلبیان و حمایت همه جانبه از اوست<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۵۷-۵۵۸؛ بغدادی، المنمق فی اخبار قریش، ص۳۴۹. </ref> البته مقایسه بین عملکرد [[قبیله]] در مواجهه با [[خلافت]] معاویه و یزید بیانگر آن است که [[مردم]] کلب با [[باور]] بر [[حقانیت معاویه]] در چارچوب [[خلافت اسلامی]] از او حمایت کردند.

== عملکرد قبیله در دفع قیام‌های ضد اموی ==

مقابله با مختار نیز دیگر عرصه حضور حامیان کلبی [[بنی امیه]] بود هرچند که [[خیانت]] [[عمیر بن حباب]] (فرماندهی قیسی [[سپاه شام]]) سبب [[شکست]] [[سپاه]] [[عبیدالله بن زیاد]] شد.<ref> ابن أثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۶۱.</ref> در این واقعه با خالی کردن میدان از سوی [[قبایل]] قیس، بیشتر افراد [[سپاه شام]] را قبایل کلب تشکیل می‌‌دادند که در کنار سالار خود [[حُمید بن حریث بن بحدل]]، جنگیدند و کشته‌های زیادی دادند لکن نسبت به [[امویان]] [[ثابت قدم]] ماندند و [[پایداری]] نمودند.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۸۶.</ref> در زمانی که فتنه‌هایی [[سیاسی]] در [[شام]] با کمک کلبیان فرو نشست و امویان [[حاکمان]] بلامنازع آن [[دیار]] شدند، اوضاع آشفته [[عراق]] هنوز به نفع آنان نبود. این مسئله پس از [[شکست]] مختار ثقفی از [[مصعب بن زبیر]] و [[تسلط]] زبیریان بر عراق نمود بیشتری پیدا کرد. ازاین رو [[عبدالملک مروان]] در مواجهه با [[سپاه]] زبیریان سعی داشت از راه [[مصالحه]]، مصعب بن زبیر را از [[نبرد]] منصرف کند، پس مردی از کلب را برای [[رایزنی]] نزد وی فرستاد و به او گفت: خواهرزاده‌ات را از [[دعوت]] برای برادرش منصرف کن،<ref> رباب دختر اُنیْف از عشیره بن یعُلیمِ قبیله کلب، همسر زبیر بن عوام و مادر مصعب و حمزه بود.(ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۴۰-۱۴۲)</ref> امّا [[مصعب]] بر [[قتال]] پافشاری کرد.<ref> ابن أثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰۲.</ref> [[رویارویی]] این دو سپاه در اواخر ۷۲ هجری در مَسکِن رقم خورد و [[عبدالملک]] به [[همّت]] [[مردمان]] کلبی توانست بر زبیریان چیره گردد و با کشتن مصعب و [[ابراهیم بن مالک اشتر]] به [[سلطه]] زبیریان در عراق خاتمه دهد.<ref> مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۰۹.</ref> نکته این گزارش تکیه امویان بر [[قدرت سیاسی]] کلب است؛ به طوری که در صورت نیاز از [[نفوذ]] و [[روابط خانوادگی]] کلب در جهت دفع [[فتنه‌ها]] استفاده می‌‌کردند.

در ادامه بحث جنبش‌های اعتقادی، از [[خوارج]] نباید [[غافل]] ماند هرچند علت اصلی خروج آنها بر امویان مقاصد [[دینی]] و مذهبی بود ولی گاهی با پیوستن [[اهل ذمه]]، انگیزه‌های [[اقتصادی]] و سیاسی هم پیدا می‌‌کردند.<ref> ولهاوزن، تاریخ الدولة العربیة من ظهور الاسلام الی نهایة الدولة الأمویه، ص۳۳۱؛ فصلنامه علمی مطالعات تاریخی جنگ، مقاله «بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبشهای اعتقادی و چالشهای سیاسی و اقتصادی دوره اموی(۴۱-۱۳۲ هجری)، تألیف میثم حبیبی کیان؛ مهران اسماعیلی، ص۸۲-۸۳.</ref> این گروه که سرسختانه با امویان [[دشمنی]] داشتند، [[خلافت بنی امیه]] را غاصبانه می‌‌دانستند، ازاین رو در اقصی نقاط جهان اسلام حکومت تشکیل داده و هزینه زیادی را برای [[دولت اموی]] ایجاد کردند. در ادامه به سه [[قیام]] بزرگ خوارج اشاره می‌‌شود که در همه آنها، کار امویان با حضور جنگجویان کلبی [[قوّت]] گرفت. در اولین مواجهه، خوارج صُفر ی با [[فرماندهی]] [[شبیب بن یزید خارجی]] در ۷۶ [[هجری]] وارد [[کوفه]] شدند<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۳۶</ref> که [[عبدالملک مروان]] برای دفع [[شورش]] آنها، [[سفیان بن ابرد کلبی]] را با چهارهزار نفر از [[مردم]] [[شام]] برای [[یاری]] [[حجاج بن یوسف]] گسیل داشت.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۸۵.</ref> سفیان به محض رسیدن به منطقه، شبیب را به سوی کرمان فراری داد<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۱۰۲.</ref> و با تعقیب [[خوارج]]، [[قطری بن فجاءة خارجی]] را در [[طبرستان]] به [[قتل]] رساند.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۳۰۹.</ref> [[فروة بن ریان کلبی]]، «غزاله»، [[زن]] [[شبیب خارجی]] را در سبخة به قتل رساند<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۸۰.</ref> و بدین ترتیب اولین [[فتنه]] خوارج با [[شجاعت]] [[جنگ]] آوران کلبی به [[سود]] [[امویان]] پایان پذیرفت.

قیام دیگر خوارج همزمان با شروع [[خلافت]] [[مروان]] دوم در [[عراق]] رخداد. در این واقعه [[ضحاک بن قیس شیبانی]] پس از [[برگزیده شدن]] به [[رهبری]] [[خوارج]]، با [[آگاهی]] از [[آشفتگی]] عراق به سبب [[اختلاف]] بین [[مضریان]] به رهبری [[نضر بن سعید]] [[حاکم]] جدید عراق و یمنیان به رهبری [[عبدالله بن عمر بن عبدالعزیز]] حاکم سابق عراق<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۴۱؛ فصلنامه علمی مطالعات تاریخی جنگ، مقاله «بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبش‌های اعتقادی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی دوره اموی، تألیف میثم حبیبی کیان؛ مهران اسماعیلی، ص۸۴-۸۵.</ref> در ۱۲۷ هجری به سمت [[کوفه]] حرکت کرد. در این [[زمان]] نضر و عبدالله اختلاف را کنارگذاشته، با یکدیگر [[متحد]] شدند. [[عبدالله بن عمر]]، [[منصور بن جمهور کلبی]] را با سیصد سوار کلبی به مقابله خارجیان فرستاد که با آنها نبردی سخت کردند.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۷، ص۳۱۷.</ref> در این دوره اگرچه [[مردم]] کلب از سیاست‌های مروان دوم که جانب قیسی‌ها (رقیب کلبیان) را گرفته بود ناخشنود بودند لکن باز هم با جانبداری از عبدالله در نقش حامیان [[حکومت اموی]] ظاهر شدند. بنابر این می‌‌توان نتیجه گرفت که در اواخر [[حکومت بنی امیه]]، کلبیان علیرغم اختلاف نظر با [[امویان]] هنوز رگه‌هایی از عِرق به حکومت اموی را داشتند که حاضر به [[جانفشانی]] بودند. در مواجهه با [[پیروان اهل بیت]]{{عم}} نیز کلبیان می‌داندار بودند و برای مقاصد امویان در قالب [[قتل]] و [[سرکوب]] کوشیدند؛ ازجمله اینکه [[أَبوالجَهْم بن کنانةَ کلبی به دستور [[حجاج]] بن یوسف، [[کمیل بن زیاد]]، [[یار]] [[امام علی]])ع)را به طرز فجیعی]] به قتل رساند.<ref> سمعانی، الانساب، ج۸، ص۳۵۱.</ref> در میدان [[نبرد]] نیز مهمترین عرصه حضور کلب در برابر [[شیعیان]]، [[قیام زید بن علی]] در ۱۲۲ هجری است چراکه [[اصبغ بن ذواله کلبی]] در رأس گروهی از طرف [[والی]] [[حیره]]، [[مأمور]] سرکوب [[قیام]] شده بود.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۶۰۶.</ref> از گزارش‌های مربوط به این ماجرا می‌‌توان نحوه نگرش کلبیان [[شام]] نسبت به منتسبین به [[پیامبر]]{{صل}} را هم کاوید به طوری که در جهت ابراز [[وفاداری]] خود نسبت به [[امویان]] از هیچ عملی [[پروا]] نداشتند و برخی از آنها به [[سبّ]] و شتم اهلبیت [[رسول خدا]]{{صل}} [[اقدام]] کردند<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۳۶؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۷، ص۱۷۱</ref>.

=== رویارویی یا چالش‌های سیاسی و اقتصادی ===

[[کناره‌گیری]] [[معاویة بن یزید]] از [[خلافت]] پس از [[مرگ]] پدرش، [[بیعت]] برخی از شهرهای [[شام]] با [[عبدالله بن زبیر]]،<ref> ضحاک بن قیس فهری به عنوان نماینده ی ابن زبیر در شام، از برخی مردم این منطقه بیعت گرفت. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۴۷.</ref> [[رقابت]] دو گروه قیسی و [[یمنی]] و [[دودستگی]] [[مردم]] در امر [[بیعت با خلیفه]] بعدی، [[دولت]] نوپای [[امویان]] را با چالش جدّی روبرو کرد. در این [[زمان]] حساس، [[حسان بن مالک]]، [[زعیم]] [[قبیله]] کلب مهمترین چهره سیاسی شام بود که توانست [[بحران]] [[جانشینی]] امویان را [[مدیریت]] کند و به طور موقت اداره [[حکومت]] را به‌دست گیرد<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۴، ص۱۴۷.</ref> تا اینکه سرانجام بزرگان [[بنی امیه]] برای [[انتخاب خلیفه]] در [[جابیه]] به [[شور]] نشستند. [[رئیس]] [[کنگره]] [[حسان بن مالک کلبی]] بود و برخلافت [[خالد بن یزید]] [[برادر]] [[خلیفه]] مستعفی [[اموی]] پافشاری می‌‌کرد ولی [[مروان بن حکم]] به دلیل [[تجربه]] از اقبال بیشتری برخوردار بود و با [[پذیرفتن]] اصلی‌ترین شرط کلبیان مبنی بر [[ولی‌عهدی]] خالد بن یزید به عنوان [[رئیس حکومت]] [[انتخاب]] شد.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۶۱۰.</ref> در نتیجه این [[حمایت]] سیاسی بزرگان کلب، بقای دولت بنی امیه تضمین شد، اگرچه [[قدرت]] از شاخه [[سفیانی]] به [[مروانی]] منتقل گردید.

با تثبیت جایگاه سیاسی کلبیان در [[جابیه]]، [[کارشکنی]] و مخالفت قیسی‌ها شدت گرفت و آنها را به طور کامل در مقابل [[امویان]] [[قرارداد]] که نقطه اوج آن [[نبرد]] [[مرج]] راهط بود، جایی که قیسی‌ها به [[رهبری]] [[ضحاک بن قیس]] به مصاف [[سپاه]] امویان رفتند. در این نبرد، طایفه‌های [[غسان]]، کلب و سکسکی‌ها که دارای مردان فراوان بودند، [[دعوت]] مروان را لبیک گفتند<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۵۳۷.</ref> و بر قیسی‌ها چیره گشتند.<ref> مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۲۶۹-۲۸۰.</ref> کلبی‌ها زیر [[پرچم]] خیثم کلبی<ref> بلاذری، انساب الأشراف، ج۵، ص۱۳۹.</ref> [[شمشیر]] زده و بزرگترین [[لشکر]] که بالغ بر پنج تا هفت هزار نفر بود را تشکیل می‌‌دادند.<ref> اصفهانی، الاغانی، ج۱۹، ص۱۹۶.</ref> [[فرمانده]] سوارکاران، حسّان بن مالک بود<ref> بلاذری، انساب الأشراف، ج۵، ص۱۳۸.</ref> و [[زُحنة بن عبدالله کلبی]] کسی بود که ضحاک بن قیس را به [[قتل]] رساند<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۵۳۸-۵۴۳.</ref>.

[[نجات]] [[مروان بن حکم]] از [[مرگ]] توسط [[حُزیب بن مسعود]] و [[مُحرّز بن حزیب کلبی]]<ref> بلاذری، انساب الأشراف، ج۶، ص۲۷۷.</ref> هم، از جانفشانی‌های آنها در [[مرج]] راهط بود.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۷۶.</ref> در این [[جنگ]] علاوه بر [[مردم]] عادی [[قبیله]] کلب، بزرگانی از آنها نیز کُشته و یا مجروح شدند؛ مالک بن زید از کشته شدگان کلب<ref> ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲۴، ص۴۵.</ref> و [[عمرو بن مخلاة]]، <ref> ابن بکار، الأخبار الموفقیات، ص۵۰۹.</ref> [[حُرَاق بن حُصَیْن]] و [[وازغ بن ذوالة کلبی]] از مجروحان بودند.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۶۲.</ref> در این [[کارزار]] رجزهائی از سوی کلبیان خوانده شد که حاکی از تنش [[سیاسی]] و عمق [[دشمنی]] کلب با قیس بود به گونه‌ای که به ذکر سابقه [[جاهلی]] هر قبیله کشیده شد.<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۵۴۲.</ref> [[جَوّاس بن قَعْطَل]] در [[حمایت]] از [[مروان]] و قبیله‌اش جواب رجزهای [[زُفَر بن حارث کلابی]] را در قالب [[شعر]] داد و بر [[پایمردی]] مردان کلب تأکید کرد. <ref> اصفهانی، الاغانی، ج۱۹، ص۱۳۱.</ref> عمرو بن مخلاة هم که چشمش آسیب دید در زمینه [[تفاخر]] یمنی‌ها بر [[نزاری‌ها]] و نقش کلب در تثبیت [[خلافت]] مروان [[شعر]] سرود<ref> محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۴، ص۴۱۹؛ مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۲۶۷؛ ابن بکار، الأخبار الموفقیات، ص۵۰۹.</ref> و [[ثُمامة بن قِیس کلبی]]، [[ضحاک]] را [[پیشوایی]] [[دروغگو]] و مروان را [[امام هدایت]] و [[راستگویی]] خواند.<ref> ابن أعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۷۱.</ref> این [[پیروزی]] تا سال‌ها مایه  [[غرور]] کلب و یادآور رشادت‌های قبیله بود، آن چنانکه [[اَبوالْخطّار کلب]]<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۷۲.</ref> در ضمن شعری با اشاره به [[وفاداری]] قبیله‌اش در مرج راهط، روزی که [[مروانیان]] [[یاوری]] جز کلب نداشتند، به [[حکومت]] [[اندلس]] رسید<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref>.

بررسی تحرکات کلبیان در این دوره از جنگ‌های پراکنده، علاوه بر رقابت‌های سیاسی حاکی از انگیزهای بالاتر، در قالب تعصب قبیلگی و [[پیروی]] از [[سنت]] [[خونخواهی]] (ثأر) است. در [[حقیقت]] این سنّتِ مبتنی بر [[تعصبات جاهلی]]، باوجود [[جایگزینی]] [[قصاص]] به جای آن {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! قصاص کشتگان بر شما مقرّر شده است: آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن، و اگر به کسی از جانب برادر (دینی) اش (یعنی ولیّ دم) گذشتی شود، (بر ولیّ دم است) که شایسته پیگیری کند و (بر قاتل است که) خون‌بها را به نیکی به او بپردازد، این آسانگیری و بخشایشی از سوی پروردگار شماست و هر که پس از آن از اندازه درگذرد عذابی دردناک خواهد داشت» سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref> همچنان در میان قبایل رواج داشت به گونه‌ای که کشته شدن یک نفر از [[قبیله]] یا تعرض به عشیره‌ای برابر با [[تجاوز]] به کل قبیله بود و [[انتقام]] از آن، دیگر جنبه فردی نداشت. با این بیان می‌‌توان نبردهای کلب و قیس را در قالب این [[سنت]] نیز برشمرد به طوری که بیشترین آسیب را [[قبایل]] [[بدوی]] کلب دیدند چراکه هجمه به آنها از سوی انتقام جویان قیسی، به مراتب آسانتر از کلبیان مستقر در [[شهرها]] بود.

# [[رقابت]] دیرینه با [[قبایل]] عراق و [[ترس]] از [[تسلط]] عراقیان بر شام؛

# [[پایبندی]] به [[سنت جاهلی]] ثأر و [[خونخواهی]]، به‌ویژه نسبت به [[قتل عثمان]] و تعرض به [[زن]] کلبی او و دیگر کشته شدگان کلبی.

همچنین مردانی از این [[قوم]] به سمت [[فرماندهی]] ایشان دست یافتند که [[حسان بن مالک بن بَحْدل]] عامل [[بنی امیه]] در [[فلسطین]] و [[اردن]] که پایه‌های [[حکومت]] مروان بن حکم را محکم کرد، [[حُمَید بن حُرَیث بن بحدل]] [[فرمانده]] شرطه‌های [[یزید]]، [[سفیان بن أبرد]] از [[فرماندهان]] بزرگ بنی امیه در [[قتال]] با [[خوارج]]، [[بشر بن صفوان]] عامل [[یزید بن عبد الملک]] بر [[مصر]] سپس افریقا و برادرش [[حنظلة بن صفوان]] [[والی مصر]]، [[ابو الخطّار حسام بن ضرار]] [[والی]] أندلس که بعضی از شهرهای آن را به نام شهرهای [[شام]] نامگذاری کرد، [[ابرش سعید بن ولید]] از نزدیکترین [[یاران]] [[هشام بن عبد الملک]]، [[حکم بن عَوَانه]] از بزرگترین [[عالمان]] به [[انساب]] و [[اخبار]] عرب و [[فرماندار]] هشام در [[خراسان]] و سپس سند، که سرانجام به همراه ۴۰۰ تن از کلبیان در آنجا کشته شد، از جمله آنان بودند. همچنین گفته شده زمانی که [[اعراب]] صقلّیه را فتح کردند معظم أمرای آن را مردان [[قبیله کلب بن وبره]] تشکیل داده بودند. به علاوه این که مردانی نیز از این [[قوم]] در [[علم]] و [[فرمانداری]] مناطق مختلف به [[شهرت]] رسیدند که من باب نمونه می‌‌توان از [[محمد بن سائب کلبیّ]] [[مفسّر]] و [[محدث]] بزرگ و پسرش هشام أبو منذر "شیخ النَّسَّابین العرب"، [[عَوانة بن حکم بن عوانه]] -از [[فقها]] و [[محدثین]]- [[أسامة بن منقذ کنانیّ کلبیّ]] -از امرا و شعرای [[عرب]]- [[ابراهیم الغزّی]] [[شاعر]]، المزّی -از بزرگان [[اهل سنت]] و مؤلف آثاری چون "[[تهذیب الکمال]]"- [[ابن عطیه]] و [[ابن جُزَیّ]] -از [[مفسران]] بنام اهل سنت- و جمع بسیار دیگر یاد کرد<ref> الموسوعه العربیه، مقاله «کَلْبُ بْنُ وَبْره»، محمد شفیق البیطار. نیز ر. ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۵۶-۴۵۸.</ref>.

از شاخه کلبیان ساکن در [[عراق]] بسیاری از ایشان در جرگه [[اصحاب]] و روات [[ائمه اطهار]]{{ع}} در آمدند که از جمله آنان می‌‌توان از [[محمد بن مروان کلبی]]،<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۱۴۴.</ref> [[محمد بن سائب کلبی]]<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۴۵.</ref> از اصحاب [[امام محمد باقر]]{{ع}} نام برد. از اصحاب و [[راویان]] بسیار [[امام جعفر صادق]]{{ع}} نیز می‌‌توان از شخصیت‌های بزرگی چون [[عمر بن ابان کلبی]]،<ref> نجاشی، رجال، ص۲۸۵؛ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۲۰.</ref> [[حسین بن علوان کلبی]]،<ref> نجاشی، رجال، ص۵۲.</ref> [[یحیی بن علیم کلبی،<ref> نجاشی، رجال، ص۴۴۱.</ref> [[انس بن اسود کلبی کوفی]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۶۵.</ref> [[حفص بن حبیب کلبی کوفی]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۸۹.</ref> [[رزین بن انس کلبی]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۲۰۶.</ref> [[عبدالرحمن بن سوید کوفی]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۲۳۷.</ref> [[غالب بن سهل کلبی کوفی]]<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۲۶۷.</ref> و.... یاد کرد.

«[[دروزیه]]» در [[اعتقاد]] خود به «الحاکم بامر [[الله]]» -که به عقیده دیگران کشته شده است- متوقف گشته بر این اعتقادند که وی [[غیبت]] کرده و به [[آسمان]] بالا رفته و دوباره به میان [[مردم]] باز خواهد گشت<ref> مجتبی السادة، کتاب شش ماه پایانی (الفجر المقدس المهدی{{ع}} و ارهاصات الیوم الموعود)، ص۱۲۳ و ۱۲۴.</ref>.

== منابع ==