استرداد اموال نامشروع: تفاوت میان نسخه‌ها
←مقدمه
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} ==مقدمه== استرداد به معنای واخواستن، بازستاندن، واستادن، واپس گرفتن و پس گرفتن است<ref>فرهنگ فارسی معین، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و منظور از استرداد اموال نامشروع فرآیند واپس‌گیری و ب...» ایجاد کرد) |
(←مقدمه) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
استرداد به معنای واخواستن، بازستاندن، واستادن، واپس گرفتن و پس گرفتن است<ref>فرهنگ فارسی معین، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و منظور از استرداد اموال نامشروع فرآیند واپس‌گیری و بازستاندن اموالی است که به شیوه‌های نامشروع به دست آمده‌اند. | استرداد به معنای واخواستن، بازستاندن، واستادن، واپس گرفتن و پس گرفتن است<ref>فرهنگ فارسی معین، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و منظور از [[استرداد اموال نامشروع]] فرآیند واپس‌گیری و بازستاندن اموالی است که به شیوه‌های [[نامشروع]] به دست آمده‌اند. | ||
اموال نامشروع را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد: | [[اموال]] نامشروع را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد: | ||
#تمامی درآمدهایی که از راه عملیات تجاری و استیجاری خلاف شرع و اعمال خلاف قانون دولت اسلامی به دست می‌آید. این نوع درآمدها در فقه تحت عنوان مکاسب محرمه مورد بحث قرار می‌گیرد<ref>مکاسب محرمه (شیخ انصاری).</ref>؛ | #تمامی درآمدهایی که از راه عملیات [[تجاری]] و استیجاری [[خلاف شرع]] و [[اعمال]] خلاف [[قانون دولت اسلامی]] به دست می‌آید. این نوع درآمدها در [[فقه]] تحت عنوان [[مکاسب]] محرمه مورد بحث قرار می‌گیرد<ref>مکاسب محرمه (شیخ انصاری).</ref>؛ | ||
#درآمدهای حاصل از ربا که به صورت ربای قرضی و یا معاملات ربوی در اسلام مورد تحریم قرار گرفته است و از آن به جنگ با خدا تعبیر شده است {{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ}}<ref>«و اگر (رها) نکردید پس، از پیکاری از سوی خداوند و فرستاده وی (با خویش) آگاه باشید» سوره بقره، آیه ۲۷۹.</ref>؛ | #درآمدهای حاصل از [[ربا]] که به صورت ربای قرضی و یا [[معاملات]] ربوی در [[اسلام]] مورد [[تحریم]] قرار گرفته است و از آن به [[جنگ]] با [[خدا]] تعبیر شده است {{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ}}<ref>«و اگر (رها) نکردید پس، از پیکاری از سوی خداوند و فرستاده وی (با خویش) آگاه باشید» سوره بقره، آیه ۲۷۹.</ref>؛ | ||
#اموال غصبی و درآمدهای ناشی از تصرفات عدوانی در اموال دیگران و تملک اموال مردم. بدون رضایت صاحبان آنها و هر گونه حیف و میل بی‌جهت و باطل {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ}}<ref>«ای مؤمنان! دارایی‌های یکدیگر را میان خود به نادرستی نخورید» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref>؛ اصل احترام به مالکیت که مفاد دلایلی چون {{عربی|لا یحل لمسلم أن یأخذ مال اخیه بغیر حق}}<ref>کنزالعمال، ج۱۰، ص۴۲۱.</ref> و {{متن حدیث|حُرْمَةُ مَالِ الْمُسْلِمِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ}} <ref>مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۴۵.</ref> است، اساس نامشروع بودن این نوع درآمدها محسوب می‌شود؛ | # اموال غصبی و درآمدهای ناشی از تصرفات عدوانی در اموال دیگران و تملک اموال [[مردم]]. بدون [[رضایت]] صاحبان آنها و هر گونه [[حیف]] و میل بی‌جهت و [[باطل]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ}}<ref>«ای مؤمنان! دارایی‌های یکدیگر را میان خود به نادرستی نخورید» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref>؛ اصل [[احترام]] به [[مالکیت]] که مفاد دلایلی چون {{عربی|لا یحل لمسلم أن یأخذ مال اخیه بغیر حق}}<ref>کنزالعمال، ج۱۰، ص۴۲۱.</ref> و {{متن حدیث|حُرْمَةُ مَالِ الْمُسْلِمِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ}} <ref>مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۴۵.</ref> است، اساس نامشروع بودن این نوع درآمدها محسوب می‌شود؛ | ||
#رشوه که برای پایمال کردن حقی و یا احیای باطلی در دستگاه قضایی توسط قاضی گرفته می‌شود و در روایات اسلامی از آن به مثابه کفر یاد شده است<ref>سفینة البحار، ج۲، ص۵۲۳.</ref>. و نیز اموالی که کارکنان دولتی برای انجام وظایف و یا هر نوع عمل خلاف قانون دریافت می‌کنند؛ | # [[رشوه]] که برای پایمال کردن حقی و یا احیای باطلی در [[دستگاه قضایی]] توسط [[قاضی]] گرفته می‌شود و در [[روایات اسلامی]] از آن به مثابه [[کفر]] یاد شده است<ref>سفینة البحار، ج۲، ص۵۲۳.</ref>. و نیز اموالی که کارکنان دولتی برای انجام [[وظایف]] و یا هر نوع عمل خلاف [[قانون]] دریافت می‌کنند؛ | ||
#سوءاستفاده از اموال دولتی و حیف و میل | #سوءاستفاده از [[اموال دولتی]] و حیف و میل آنکه [[اختلاس]] و [[خیانت]] محسوب می‌شود {{متن حدیث|وَ إِنَّ أَعْظَمَ الْخِيَانَةِ خِيَانَةُ الْأُمَّةِ}} <ref>نهج البلاغه، نامه ۲۶.</ref>؛ | ||
#اموال مسروقه و درآمدهایی که از طریق سرقت اموال به دست می‌آید و اسلام برای مرتکبین به این جرم مجازات سنگینی (حد سرقت) مقرر کرده است؛ | # [[اموال]] مسروقه و درآمدهایی که از طریق [[سرقت]] اموال به دست می‌آید و [[اسلام]] برای مرتکبین به این [[جرم]] [[مجازات]] سنگینی (حد سرقت) مقرر کرده است؛ | ||
#سوءاستفاده و تصرف اعیان موقوفه و درآمدهای حاصل از این تصرفات نامشروع و همچنین سوءاستفاده از طرف متولی و یا کسانی که مشمول وقف هستند و هر نوع بهره‌گیری از موقوفات بدون توجه به وقف و شرایط آن حرام بوده و از جمله اموالی محسوب می‌شود که باید توسط دولت از متعدّیان گرفته شده و به مصارف صحیح برسد؛ | #سوءاستفاده و [[تصرف]] اعیان موقوفه و درآمدهای حاصل از این تصرفات [[نامشروع]] و همچنین سوءاستفاده از طرف متولی و یا کسانی که مشمول [[وقف]] هستند و هر نوع بهره‌گیری از [[موقوفات]] بدون توجه به وقف و شرایط آن [[حرام]] بوده و از جمله اموالی محسوب می‌شود که باید توسط [[دولت]] از متعدّیان گرفته شده و به مصارف صحیح برسد؛ | ||
#درآمدهای به دست آمده از سوءاستفاده از مقاطعه کاری‌ها و معاملات دولتی به نحوی که برخلاف قوانین کشور و مقررات مربوطه دولتی انجام و یا در خدمت منافع شخص و یا گروه خاصی قرار گیرد؛ | #درآمدهای به دست آمده از سوءاستفاده از [[مقاطعه]] کاری‌ها و [[معاملات]] دولتی به نحوی که برخلاف [[قوانین]] [[کشور]] و مقررات مربوطه دولتی انجام و یا در [[خدمت]] [[منافع]] شخص و یا گروه خاصی قرار گیرد؛ | ||
#سوءاستفاده و تصاحب زمین‌ها و فروش آنها بر خلاف موازین شرع و | #سوءاستفاده و تصاحب [[زمین‌ها]] و فروش آنها بر خلاف [[موازین شرع]] و [[قانون]]، اعم از [[اراضی]] آباد طبیعی، [[اراضی موات]] اصلی، اراضی مواتی که آباد شده، اراضی آباد رها شده و اراضی مواتی که در گذشته آباد بوده است. همچنین زمین‌های عمومی که متعلق به همه [[مسلمانان]] است و شامل زمین‌هایی است که [[سپاه اسلام]] با [[جنگ]] به دست آورده و زمین‌هایی که بر حسب [[قرارداد صلح]] [[مالکیت]] آنها به مسلمانان واگذار شده؛ [[حق]] [[اولویت]] ناشی از قاعده {{عربی|من احیی ارضا فهی له}} تا زمانی است که حیازت کننده، [[زمین]] را آباد نگاهداشته است و از این‌رو با زمین‌های عمومی که در [[اجاره]] افراد قرار می‌گیرد، فرق پیدا می‌کند؛ زیرا زمین‌های عمومی با انقضای مدت [[قرارداد]]، به [[دولت اسلامی]] باز می‌گردد<ref>بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۵۸.</ref>. {{متن حدیث|إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ تَعَالَى جَعَلَهَا وَقْفاً عَلَى عِبَادِهِ فَمَنْ عَطَّلَ أَرْضاً ثَلَاثَ سِنِينَ مُتَوَالِيَةً لِغَيْرِ مَا عِلَّةٍ أُخِذَتْ مِنْ يَدِهِ وَ دُفِعَتْ إِلَى غَيْرِهِ}} <ref>وسائل‌الشیعه، ج۱۷، ص۳۴۵، حدیث ۱.</ref>. [[سنت جاهلی]] «[[حمی]]» نوعی [[احتکار]] زمین محسوب می‌شد که با [[شریعت اسلام]] [[منسوخ]] شد: {{متن حدیث|لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ ُوَ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ}} <ref>سنن بیهقی، ج۶، ص۱۴۶.</ref>، و قاعده حیازت به منظور احیای زمین‌های موات جایگزین آن گردید<ref>جواهر الکلام، ج۳۸، ص۶۲.</ref>؛ | ||
#درآمدهای حاصله از اماکن فساد مانند اماکن | #درآمدهای حاصله از اماکن [[فساد]] مانند اماکن [[فحشا]]، و قمار و نظایر آنکه به منظور انجام [[اعمال]] خلاف و فسادانگیز دایر می‌شود. این نوع درآمدها هرچند در بند اول نیز جای می‌گیرد اما به دلیل مورد [[ابتلا]] بودن حائز اهمیت است و صرف نظر از [[حرام]] بودن نفس عمل، درآمد آن نیز حرام و تملک این نوع درآمدها [[نامشروع]] خواهد بود. | ||
تمامی مراحل تحقیق و مصادره و استرداد اموال به صاحبان اصلی و یا به | تمامی مراحل تحقیق و [[مصادره]] و استرداد [[اموال]] به صاحبان اصلی و یا به [[بیت‌المال]]، باید به وسیله محاکم دولتی و [[مسئولان]] مربوطه آن انجام شود<ref>فقه سیاسی، ج۷، ص۶۲۱ و ۶۲۳.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص۱۴۹.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||