عصمت پیامبران در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[عصمت پیامبران]]

[[عصمت]] در لغت به معنای [[پرهیز]]، [[حفظ]] کردن و نگه‌داشتن است و در اصطلاح مقصود از [[عصمت پیامبران]] این است که [[پیامبران]] به وسیلۀ [[قوه]] یا ملکه‌ای که [[خداوند]] در وجوشان نهادینه کرده از صدور هرگونه [[گناه]]، [[خطا]] و اشتباهی مصون هستند<ref>ر. ک: الهی راد، صفدر، انسان‌شناسی، ص ۱۲۸. </ref>.

== عدم تضاد بین [[اختیار]] و [[عصمت پیامبران]] ==

برخی [[گمان]] کرده‌اند [[عصمت پیامبران]] با [[اختیار]] آنان منافات دارد، چنانکه عده ای از [[متکلمین]] [[عدلیه]] معتقدند [[عصمت پیامبر]] عبارت است از لطفی که [[خداوند]] در مورد [[بنده]] خود انجام می‌دهد و به واسطۀ آن، [[انسان]] از [[فعل قبیح]] [[امتناع]] می‌‌کند. به [[عقیده]] [[معتزله]]، با توجه به [[لطف خدا]] به [[معصوم]] [[داعی]] بر ترک [[واجب]] و فعل [[معصیت]] در [[پیامبران]] وجود ندارد.

عده ای دیگر از [[متکلمین]] بدون اینکه اشاره ای به نیروی تاثیر گذار [[عصمت]] بکنند، [[عصمت پیامبران]] را فقط [[لطف الهی]] می‌‌دانند<ref>شیخ مفید و سید مرتضی، آدرس؟؟ </ref>؛ همین امر سبب شد برخی قائل شوند که [[عصمت پیامبران]] با [[اختیار]] آنان منافات دارد، زیرا وقتی مصون بودن [[پیامبران]] از هر گناهی و خطایی به سبب ملکه یا قوۀ خدادای باشد می‌‌توان نتیجه گرفت آنان مجبورند در برابر [[گناه]] و [[اشتباه]]، [[معصوم]] یا مصون بمانند چراکه در برابر این ملکه و قوۀ [[الهی]] فرض [[اختیار]]، فرض بی موردی است. این عده بر همین مبنا [[مدح]] کردن [[پیامبران]] برای دوری از گناهانشان را امری [[بیهوده]] و لغو دانسته و معتقدند [[پیامبران]] در [[روز قیامت]] در برابر [[پرهیز]] از گناهانشان مستحق هیچگونه جزای خیری نیستند. ریشه این اشکال به عدم [[تبیین]] درست ملکه و قوۀ [[نفسانی]] است<ref>ر. ک: ربانی گلپایگانی، علی، کلام تطبیقی ج۲، ص ۹۰-۹۲. </ref>.

اما عده ای منظور از ملکۀ [[نفسانی]] را [[علم]] داشتن [[پیامبر]] به تمام موضوعات [[دینی]] از جمله دریافت و [[ابلاغ]] [[کلام]] [[وحی]] می‌‌دانند و دلیلشان بر [[آگاهی]] [[پیامبران]] نسبت به مسائل [[دینی]] که مقدمۀ [[عصمت]] است اینکه اگر [[پیامبران]] نسبت به دریافت و [[ابلاغ وحی]] دچار [[خطا]] و [[اشتباه]] شوند، [[نقض غرض]] و مایۀ [[انحراف]] [[انسان‌ها]] خواهد شد، چراکه معنا ندارد [[خدای حکیم]] راه [[سعادت]] و [[هدایت]] [[انسان‌ها]] را در [[اختیار]] کسی قرار دهد که اطمینانی برای دریافت و [[ابلاغ وحی]] را در وجود او نمی‌بیند. بنابراین عصمتی که زاییدۀ [[علم]] و [[آگاهی]] باشد نمی‌تواند منافاتی با مقولۀ [[اختیار]] داشته باشد، زیرا [[پیامبر]] باید از اراده‌ای [[قوی]] برخوردار باشد تا در انتقال [[پیام الهی]] تحت تأثیر [[هوای نفس]] و [[شیطان]] قرار نگیرد<ref>انسان‌شناسی، ص ۱۲۸. </ref>. علاوه براین، [[آیات قرآن]] هم [[اختیار]] داشتن [[پیامبران]] در برابر [[گناه]] را [[تأیید]] می‌‌کنند، چنانکه در [[آیات قرآن]] صراحتا آمده است که [[پیامبران]] مانند تمامی [[انسان‌ها]] [[خلق]] شده اند: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‏ إِلَيَّ}}<ref>سوره کهف، آیه ۱۱۰</ref>. یعنی تمام قوایی که برای [[انسان‌ها]] از جمله [[اختیار]] وجود دارد برای انجام دادن و یا ندادن [[گناه]] و [[تباهی]]، چنین اختیاری برای [[پیامبران]] هم لحاظ شده است، چنانکه درباره [[حضرت یوسف]] آمده است که ایشان مانند انسان‌های دیگر دارای [[نفس اماره]] برای [[وسوسه]] به [[گناه]] بوده است<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص ۱۳۴-۱۳۶. </ref>.

== [[عصمت پیامبران]] مرکب از موهبت و اکتساب ==

باید توجه داشت [[عصمت پیامبران]] مرکب از امر اکتسابی و امر موهبتی است؛ موهبتی است به این [[دلیل]] که [[حکما]] و [[فلاسفه]] [[عصمت پیامبر]] را چنین [[تفسیر]] کردند، ملکه [[عصمت]] محصول صفای [[فطرت]] و [[علم ویژه]] [[پیامبر]] به [[صفات خداوند]] و پیامدهای [[اعمال]] است که هرگز [[میل به گناه]] در او پدیدار نخواهد شد. با توجه به این نگاه بخش موهبتی [[عصمت پیامبران]] یعنی [[علم]] و [[فطرت]] در تعریف [[عصمت پیامبر]] نشان داده می‌‌شود؛ اما بخش دیگر [[عصمت پیامبران]] [[امر]] اکتسابی است، چرا که وقتی [[پیامبران]] با توجه به علمشان، نزدیک به [[گناه]] و [[خطا]] نمی‌شوند، به خاطر امر اکتسابی یعنی [[اراده]] و اختیارشان برای مقابله با [[گناه]] است.

حتی می‌‌توان گفت چنین فرضی تنها مخصوص [[پیامبران]] نیست، زیرا زمانی که انسان‌های عادی به [[عظمت]] [[گناه]] [[علم]] داشته باشند به هیچ وجه سمت آن نخواهد رفت، چنانکه بسیاری از [[انسان‌ها]] از گناهی مثل [[قتل]] و [[کشتار]] دوری می‌‌کنند و حتی خیلی از اوقات به این موضوع [[فکر]] هم نمی‌کنند، [[دلیل]] این [[پرهیز]] از چنین گناهی، [[علم]] داشتن آنها به [[عظمت]] آن است و همین [[علم]] داشت سبب می‌‌شود چنین گناهانی توسط انسان‌های عادی انجام نشود. درواقع [[گناه]] نکردن [[پیامبران]] [[امر]] پیچده ای نیست بلکه [[علم]] آنان به عواقب [[گناه]] سبب دوری آنان از [[گناه]] می‌‌شود که اگر این [[علم]] برای انسان‌های عادی هم بود آنان هم از [[گناه]] دوری می‌‌کردند<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص ۱۳۷. </ref>.  

البته برخی هم قایل شده‌اند [[عصمت]] ترکیبی از عناصر چهارگانه است:

# در نفس یا [[بدن]] خاصیت و ملکه‌ای است که [[مانع]] [[گناه]] شود.

# [[علم]] به [[بدی]] و [[زشتی]] [[گناه]] [[مانع]] از [[گناه]] شود.

# این [[علوم]] از طریق [[وحی به معصوم]] می‌رسد.

# [[معصوم]] در ترک اولی یا [[نسیان]]، [[عقاب]] می‌شود. اجتماع این عوامل چهارگانه، [[صدور گناه]] از [[معصوم]] را معدوم و محال می‌‌کند<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص ۱۳۴-۱۳۶. </ref>.

== تقسیم‌بندی [[عصمت پیامبران]] ==

این نوع [[عصمت]] به گفته [[متکلمان]] مقتضای [[معجزه]] است زیرا مقتضای آن، [[راستگو]] بودن [[پیامبر]] در این مدعاست که از جانب [[خداوند]] [[مأمور]] به [[ابلاغ]] [[احکام الهی]] است. خطای [[پیامبر]] در دریافت و یا [[ابلاغ وحی]] سبب ناتمام ماندن [[رسالت]] آنان و [[نقض غرض]] [[هدف بعثت]] خواهد شد<ref>آموزش کلام اسلامی، ج ۲، ص ۷۹ و ۸۰. </ref>.

== [[عصمت پیامبران]] از نگاه [[قرآن]] ==

== [[شبهه]] در رابطه با [[عصمت پیامبران]] ==

در رابطه با [[عصمت پیامبران]] شبهاتی دربارۀ [[عصمت]] برخی از [[انبیاء]] مطرح شده است که به بررسی و پاسخ آنها می‌‌پردازیم:

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت آدم]]: عده‌ای خوردن میوۀ درخت ممنوعه توسط [[حضرت آدم]] را براساس آیۀ {{متن قرآن|وَ عَصى‏ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى}}<ref>«آدم در پروردگار خويش عاصى شد و راه گم كرد.» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref>‏ [[گناه]] ایشان می‌‌دانند.. منتها باید دانست [[نهی]] [[آدم]] از خوردن میوه، [[نهی]] کراهتی بوده نه [[نهی]] ترحیمی لذا انجام این فعل توسط [[حضرت آدم]] ترک اولی بود نه [[گناه]]. البته باید توجه داشت اعتراف [[حضرت آدم]] به [[ظلم]] کردن دلالت بر [[معصیت]] [[حضرت]] نمی‌شود چراکه [[ظلم]] اعم از [[گناه]] است و به معنای کار غیرعادلانه نیز است<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۴. </ref>. اما اینکه چرا [[نهی]]، تحریمی نبوده است دلایلی برای آن ذکر شده است:

## [[تکلیف]] و [[نهی]] ترحیمی از زمان [[هبوط]] [[آدم]] {{ع}} به [[زمین]] شروع شد، چنانکه آیۀ {{متن قرآن|قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَى}}<ref>«فرمود: هر دو با هم از آن (بهشت فرازین) فرود آیید- (که) برخی دشمن برخی دیگر (خواهید بود)- آنگاه چون از من رهنمودی به شما رسد، هر که از رهنمود من پیروی کند نه گمراه می‌گردد و نه در رنج می‌افتد» سوره طه، آیه ۱۲۳.</ref>‏ [[اثبات]] کنندۀ این مطلب است. در این [[آیه]] [[اوامر]] [[مولوی]] از جمله [[نهی]] تحریمی بعد از [[هبوط]] [[حضرت آدم]] شروع شد<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۴. </ref>.

## [[توبه]] [[آدم]] به معنای [[رجوع]] از [[نهی]] ارشادی خداست، چراکه او به سرعت متوجۀ خطایش شد و به سمت [[خداوند]] [[رجوع]] کرد. علاوه بر این [[پیامبران]]، کوچک‌ترین ترک اولایی را [[گناه]] می‌شمردند گرچه آن فعل از ارتکاب [[ضرر]] [[دنیوی]] حکایت کند<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۴. </ref>.

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت ابراهیم]]: سه نوع [[شبهه]] به [[عصمت]] [[حضرت ابراهیم]] وارد شده است.

## [[حضرت ابراهیم]] در جایی به ظاهر اظهار [[بت‌پرستی]] و خورشیدپرستی کرده است، اما روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} پاسخگوی این [[شبهه]] است چراکه ایشان فرمودند: «[[حضرت ابراهیم]]، جمله {{متن قرآن|هَذَا رَبِّي}}<ref>«این پروردگار من است» سوره انعام، آیه ۷۶.</ref> را در [[مقام]] جست‌وجوی پروردگارش گفته، لذا موجب [[شرک]] او نمی‌شود»<ref>آدرس روایت؟؟ ؟ </ref>.<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۶ ـ ۲۱۷. </ref>

## [[حضرت ابراهیم]] عامل [[شکستن بت‌ها]] را [[بت]] بزرگ معرفی کرد. به این [[شبهه]] چهار جواب داده شده است:

### [[حضرت ابراهیم]] با این عمل می‌‌خواستند عجز و [[ناتوانی]] [[بت‌ها]] را به [[مردم]] [[شهر]] نشان دهند که در این امر موفق هم بودند.

### [[حضرت ابراهیم]] ادعای خود مبنی بر شکستن بتها توسط [[بت]] بزرگ را به یک شرط منوط کرد: {{متن قرآن|فَسْئَلُوهُمْ إِنْ كانُوا يَنْطِقُونَ}}<ref>«اگر سخن مى ‏گويند از آنها بپرسيد» سوره انبیاء، آیه ۶۳.</ref> به تعبیر دیگر، [[حضرت]] فرمود اگر [[بت‌ها]] جواب شما را دادند، [[شکستن بت‌ها]] کار [[بت]] بزرگ است.

### [[دروغ]] در بعض موارد حکمش از [[حرمت]] تبدیل به [[وجوب]] می‌‌شود، مانند جایی که [[دروغ]] سبب [[نجات]] [[جان انسان]] بی‌گناه شود، در این فرض نیز ادعای [[حضرت ابراهیم]] حتی اگر [[دروغ]] هم باشد، چون موجب [[بیداری]] [[فطرت]] [[بت پرستان]] شد هیچگونه حرمتی متوجه سخنش نخواهد شد<ref>ر. ک: قدردان قراملکی، محمد حسن، دین و نبوت، ص ۲۹۳-۲۹۶. </ref>.

## [[حضرت ابراهیم]] در پاسخ درخواست [[مردم]] برای [[خروج]] از [[شهر]] گفت من بیمارم «إِنِّی سَقیمٌ» در حالی که [[بیمار]] نبود. سه پاسخ به این [[شبهه]] داده شده است:

### طبق تصریح اهل لغت، واژه سقیم، در ناراحتی‌های [[روحی]] نیز استعمال می‌‌شود.

### [[حضرت ابراهیم]] به گونه ای از [[بیماری]] تب‌ [[مبتلا]] بود که گاهی دچار آن می‌شد.

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت]] [[یونس]]: [[یونس]] {{ع}} با درخواست [[نفرین]] از [[خداوند]]، منطقه [[مأموریت]] خویش را خودسرانه ترک و در شکم ماهی اعتراف کرد که مرتکب [[ظلم و ستم]] شده است: {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>. در جواب باید گفت اصل درخواست [[عذاب]] و [[نفرین]]، امری معقول، پذیرفتنی و سازگار با [[عصمت]] است، زیرا بعد از [[اتمام حجت]] با [[قوم]] خود و عدم [[پذیرش]] آنان، چنین درخواستی صورت گرفت. بنابراین زمانی که اصل درخواست [[نفرین]]، توسط [[یونس]] جایز شد، منطقی است که ماندن در منطقه [[عذاب]] نیز جایز نباشد<ref>ر. ک: قدردان قراملکی، محمد حسن، دین و نبوت، ص ۲۹۶. </ref>. از طرفی [[خشم]] [[حضرت]] [[یونس]]، به خاطر [[دین]] [[خداوند]] بوده است نه به [[دلیل]] [[هوای نفس]] ایشان. اما اینکه [[حضرت]] [[یونس]] به خود نسبت [[ظلم]] داد به این [[دلیل]] بود که متوجه شد می‌توانست با [[تحمل]] اذیت‌ها و ادامۀ [[تبلیغ]]، بهتر از این عمل کرده و مقامش را ارتقا بخشد اما با ترک اولی، به خودش [[ظلم]] کرد.

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت یوسف]]: عده‌ای با [[توسل]] به ظاهر آیۀ {{متن قرآن|وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بهَِا لَوْ لَا أَن رَّءَا بُرْهَنَ رَبِّهِ}}<ref>«آن زن آهنگ او كرد. و اگر نه برهان پروردگارش را ديده بود، او نيز آهنگ آن زن مى‏ كرد.» سوره یوسف، آیه ۲۴.</ref>‏ به [[حضرت یوسف]] نسبت می‌دهند که ایشان قصد [[گناه]] با [[زلیخا]] را داشت. این عده با [[روایات]] مجعولی این مطلب را نیز [[تأیید]] می‌‌کنند. منتها باید دانست این برداشت مخالف [[ظاهر قرآن]] است، چراکه [[حضرت یوسف]] [[برهان]] پروردگارش را مشاهده کرد و به هیچ وجه قصد [[گناه]] نکردن نداشت، قبلا [[گذشت]] که پایۀ اصلی [[عصمت پیامبران]]، [[علم]] آنان به [[حقیقت]] [[گناه]] است و دیدن [[برهان]] [[خداوند]] توسط [[حضرت یوسف]]، یعنی عالم شدن آن [[حضرت]] به [[حقیقت]] [[گناه]]. بنابراین این موضوع نه تنها [[عصمت]] [[حضرت]] را [[انکار]] نمی‌کند بلکه سبب [[اثبات]] [[عصمت]] ایشان نیز می‌‌شود<ref>ر. ک: قدردان قراملکی، محمد حسن، دین و نبوت، ص ۳۰۳ ـ ۳۰۴. </ref>.

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت موسی]]: عده‌ای [[عصمت]] [[حضرت موسی]] را به [[دلیل]] [[قتل]] یکی از قبطیان رد کرده و آن را قبول ندارند. جواب این [[شبهه]] روشن است چراکه [[ظلم]] قبطیان به [[مردم]] [[بنی‌اسرائیل]] در آن زمان برای همه از جمله [[موسی]] {{ع}} آشکار بود. چنانکه عبارت {{متن قرآن|فَاسْتَغَاثَهُ}}<ref>«از وی یاری خواست» سوره قصص، آیه ۱۵.</ref> به معنای کمک خواستن فرد [[مظلوم]]، [[اثبات]] کنندۀ همین مطلب است. بنابراین دخالت [[حضرت موسی]] در این امر کاملا [[عقلی]] و [[شرعی]] بود. از طرفی دیگر ضربه [[حضرت موسی]] برای به [[قتل]] رساندن فرد قبطی نبود بلکه تنها برای [[تنبیه]] او بود که در این صورت چنین قتلی، [[قتل]] خطأیی محسوب شده و منافاتی با [[عصمت]] ندارد<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۹. </ref>. اما اینکه [[حضرت]] به واسطۀ این عمل گفت: {{متن قرآن|هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ}}<ref>«این از کار شیطان است» سوره قصص، آیه ۱۵.</ref>، منظور عمل خودش نبوده است بلکه «هذا» در این [[آیه]] یا ناظر به [[نزاع]] میان قبطی و آن شخص است و یا به معنای پیامدهای کشتن است و ربطی به کشتن ندارد<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۱۹. </ref>.

# [[شبهه]] [[عصمت]] [[حضرت سلیمان]]: عده‌ای درباره [[قضا]] شدن [[نماز]] [[حضرت سلیمان]]، آنگاه که مشغول سان دیدن اسب‌هایش شد ایراد گرفته و عصمتش را زیر سوال بردند؛ در جواب گفته شده این داستان با صفت بارز [[حضرت]] یعنی {{متن قرآن|أَوَّابٌ}}<ref> سوره ص، آیه ۳۰.</ref> (بسیاربازگشت کننده به سمت [[خدا]]) منافات دارد<ref>ر. ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۲۲۱ ـ ۲۲۲. </ref>.

## این دعوا واقعیت خارجی نداشته و برای [[امتحان]] [[حضرت داوود]] {{ع}} از سوی [[فرشتگان]] طراحی شده بود.

## [[حکم]] [[داوود]]، تعلیقی بوده است نه قطعی، به این بیان که [[حضرت]] در حکمش فرمود اگر چنین باشد که گفتی، برادرت [[ظلم]] کرده است.

# [[شبهه]] [[عصمت پیامبر]] خاتم: عده ای براساس آیۀ {{متن قرآن|لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ}}<ref>«تا خداوند گناه پیشین و پسین تو را بیامرزد» سوره فتح، آیه ۲.</ref> به [[عصمت پیامبر]] اشکال گرفته‌اند. منتها اشکال به [[عصمت پیامبر]] وارد نیست زیرا [[آیه]] درصدد بیان [[گناه]] [[پیامبر]] نیست، چراکه در [[آیه]] پیشین می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا}}<ref>«بی‌گمان ما به تو پیروزی آشکاری دادیم» سوره فتح، آیه ۱.</ref> و به فرموده [[امام رضا]] {{ع}}، [[آیه]] از زبان [[مشرکان]] [[مکه]] سخن می‌‌گوید، یعنی از نظر [[مشرکان]] [[مکه]]، [[پیامبر]] فردی [[گناهکار]] شمرده می‌شد. عده ای دیگر براساس آیۀ {{متن قرآن|وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى}}<ref>«و تو را گم‌گشته یافت و راه نمود» سوره ضحی، آیه ۷.</ref> می‌‌گویند [[پیامبر]] [[گمراه]] بود، ولی [[خداوند]] ایشان را [[هدایت]] کرد؛ اما باید دانست مراد از «[[ضال]]» در [[آیه]] این است که [[پیامبر]] در میان [[مردم]] ناشناخته بود و [[خداوند]] [[مردم]] را به سوی او [[راهنمایی]] کرد.  

در یک جواب کلی گناهانی که در [[آیات]] و [[روایات]] به [[پیامبران]] نسبت داده شده است، از قبیل [[گناه]] کردن انسان‌های عادی نیست، بلکه این [[گناهان]] به این معناست که ارتکاب کارهایی که برای افراد عادی مجاز شناخته شده، از [[انبیا]] مورد توقع نیست و به همین [[دلیل]] آنان در برابر [[خداوند]] اظهار [[قصور]] و [[تقصیر]] می‌کنند. چنانکه برخی خطای [[پیامبران]] را به این نحو توجیه کرده اند: نسبت [[خطا]] به [[راویان]]، آسان‌تر است از نسبت [[خطا]] به [[پیامبران]] است چراکه [[عصمت انبیا]] به [[تواتر]] ثابت شده است. بنابراین اگر ظاهرا خطایی از [[پیامبران]] بیان می‌‌شود یا آن [[خطا]] ترک اولی بوده و یا اینکه [[پیامبران]] با اعتراف به چنین خطایی خواسته‌اند در پیشگاه [[الهی]] [[شکسته نفسی]] کنند تا [[رحمت الهی]] را جلب کنند<ref>ر. ک: ربانی گلپایگانی، علی، کلام تطبیقی، ص ۱۰۱-۱۰۳. </ref>.

== [[ادله]] [[عصمت پیامبران]] ==

#{{عربی|لولم یکن النبیّ معصوماً لانتفی الوثوق بقوله، فلا یطاع ولا یقبل أحد منه قولاً ویصیرنصبه عبثاً ولغواً}}؛ "اگر [[پیامبر]] [[معصوم]] نباشد: ۱. [[اطمینان]] به [[گفتار]] او منتفی می‌شود؛ ۲. مورد [[اطاعت]] قرار نمی‌گیرد؛ ۳. و هیچ گفتاری از او مورد قبول واقع نمی‌شود، در این صورت [[نصب]] کردن او به [[پیامبری]] [[بیهوده]] و [[لغو]] خواهد بود".

# {{عربی|لو جاز علیه الخطأ خارجاً مع لزوم اتّباعه عقلاً، کان الأمر باتّباعه قبیحاً بحکم العقل، بل یلزم اجتماع الضدین فیه، لوجوب متابعته؛ لأنّه نبیّ مطاع و وجوب مخالفته؛ لأنّه أخطأ}}؛ "اگر [[خطا]] کردن پیامبر در [[افعال]] [[خارجی]] جایز باشد، با اینکه [[تبعیت]] از او عقلا لازم است، در این صورت [[دستور]] به تبعیت از او به [[حکم عقل]] [[قبیح]] است، بلکه لازمه آن [[اجتماع]] ضدین است به [[دلیل]] آنکه از طرفی تبیعت از او [[واجب]] است زیرا او پیامبر است که باید مورد اطاعت قرار بگیرد و از طرفی دیگر [[مخالفت]] با او واجب است زیرا خطا کرده است".

# {{عربی|لوجاز علی النبیّ الخطأ لاحتاج إلی مَن یسدّده، وذلک المسدِّد إمّا أن یکون معصوماً، فهو المطلوب؛ لأنّه هو النبیّ فی الحقیقة، وإمّا أن لایکون معصوماً، فیحتاج إلی مسدّد آخر، وهلّم جرّاً}}؛ "اگر بر پیامبر خطا کردن جایز باشد در این صورت به کسی احتیاج دارد که او را کمک کند و آن [[پشتیبان]] یا معصوم است که در این صورت مطلوب ماست زیرا او در [[حقیقت]] پیامبر است و یا اینکه آن پشتیبان معصوم نیست که در این صورت احتیاج به پشتیبان دیگری دارد و همین طور ادامه خواهد داشت که امری [[باطل]] است".

# {{عربی|إنّ من أغراض النبوّة إقامة العدل ومنع الظلم، فلو صدرت من النبیّ المعصیة لانتفی غرض النبوّة؛ لأنّ المعصیة ظلم}}؛ "همانا از [[اهداف نبوت]] به پا داشتن [[عدل]] و جلوگیری از [[ظلم]] است، پس اگر از پیامبر گناهی صادر شود، در این صورت [[هدف]] از [[نبوت]] منتفی می‌‌شود چراکه [[گناه]] نوعی [[ظلم]] است".

# {{عربی|إنّ النبیّ أُسوة وقدوة، فلو صدر منه الکذب والمعصیة لاقتدی به الناس وانتفت فائدة البعثة والنبوّة}}؛ "همانا [[پیامبر]] [[الگو]] مقتدای [[مردم]] است؛ لذا اگر از او [[دروغ]] و گناهی صادر شود در این صورت مردم به او [[اقتدا]] می‌‌کنند و نتیجه آن منتفی شدن فایده [[بعثت]] و [[نبوت]] است".

# {{عربی|النبیّ هادٍ وحافظ للشرع، وحجّة الله علی الخلق، فلو جاز علیه الکذب والخطأ لأدّی ذلک إلی التضلیل، فکان نصبه قبیحاً}}؛ "پیامبر [[هدایت کننده]] و [[حافظ شریعت]] و [[حجت خداوند]] بر مردم است، اگر دروغ و [[خطا]] بر او جایز باشد، در این صورت منجر به [[گمراهی]] می‌‌شود و [[نصب]] او به [[پیامبری]] [[قبیح]] خواهد بود".

# {{عربی|النبیّ راعٍ لأُمّته، ومسؤول عن رعیته، وصدور الذنب من الراعی أفحش من ذنب الرعیة، فیصیر بذلک أسوء حالاً من رعیته، ولا یلیق للرئاسة الشرعیة علیهم}}؛ "پیامبر چوپان [[امت]] خود است ـ نسبت به امت خویش [[مسئولیت]] دارد ـ و نسبت به امت خود مورد [[سؤال]] قرار می‌‌گیرد و صادر شدن [[گناه]] از چوپان (پیامبر) زشت‌تر است از گناه مردم که در این صورت حال پیامبر بدتر از مردم خود خواهد بود و [[لیاقت]] [[ریاست]] [[شرعی]] بر مردم خویش را ندارد".

# {{عربی|النبیّ أمین، والعاصی خائن، ولایؤتمن الخائن}}؛ "پیامبر [[امین]] است و [[گنهکار]] [[خائن]] و خائن مورد [[اعتماد]] قرار نمی‌گیرد".

# {{عربی|لولم یکن النبیّ مأموناً من الخطأ و الکذب، لزم أن یأمر بما لم یوح إله، أو یترک شیئاً ممّا أُوحی إلیه، وهو نقص للغرض، قبیح علی الحکیم تعالی}}؛ "اگر [[پیامبر]] ایمن از [[خطا]] و [[دروغ]] نباشد لازم می‌‌آید به چیزی امر کند که بر او [[وحی]] نشده است و یا اینکه چیزی که بر او وحی شده است را ترک کند که در این صورت [[هدف]] از [[نبوت]] نقض می‌‌شود که این بر [[خداوند حکیم]] [[قبیح]] است".

(در متون [[شیعی]]، قراینی هست که می‌توان با استفاده از آنها، نظریه‌ای را که [[اهل سنت]] درباره [[عصمت پیامبران]] به هشام نسبت می‌دهند رد کرد. [[هشام بن حکم]] در پاسخ به این [[پرسش]] که چرا [[امام علی]] {{ع}} به [[ابوبکر]] می‌فرمود: {{متن حدیث|يَا خَلِيفَةَ رَسُولِ اللَّهِ‌}}، می‌گوید: اولاً، چه دلیلی وجود دارد که [[حضرت]] این [[کلام]] را فرموده باشند؛

ثانیاً، اگر هم گفته باشند، مانند کلام [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} است که فرمود: {{متن حدیث|إِنِّي سَقِيمٌ‌}} و مثل کلام [[حضرت یوسف]] {{ع}} است که فرمود: {{متن حدیث|‌أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ}}<ref>محمد بن محمد بن نعمان مفید، الفصول المختارة، ج۱، ص۴۹؛ محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۲۷۴؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۲۹، ص۴۴۷.</ref>.

این پاسخ هشام بن حکم گویای [[اعتقاد]] وی به عصمت پیامبران است؛ زیرا برای تصحیح و توجیه [[کلام امام]] {{ع}}، متمسک به [[کلام پیامبر]] می‌شود، و این کار بیانگر [[معصوم]] دانستن [[پیامبر]] است؛ در غیر این صورت وجهی برای [[تمسک]] به فعل [[نبی]]، برای توجیه و تصحیح فعل [[امام]] وجود نداشت.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۱۹۱.</ref>

{{منابع}}