عصمت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←ماهیت عصمت
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۸: | ||
== ماهیت عصمت == | == ماهیت عصمت == | ||
در | «می‌توان در تبیین [[ماهیت عصمت]] و کیفیت حصول آن سه دیدگاه عمده را در میان متکلمان مسلمان برشمرد که هر یک می‌تواند تقریرهای مختلفی داشته باشند: | ||
# '''دیدگاه [[اشاعره]]''': [[خداوند]] [[معصوم]] را به گونه‌ای می‌آفریند که [[قدرت]] بر انجام [[گناه]] ندارد. حال یا در نفس و [[بدن]] وی [[خلقت]] ویژه‌ای را رعایت می‌کند که معصوم، معصوم می‌شود یا از نظر نفس و بدن مانند سایر افراد است، اما قدرت بر انجام گناه ندارد. | |||
# '''دیدگاه [[معتزله]]''': همان [[نظریه]]«[[لطف]] مطلق» است؛ یعنی [[عصمت]] «لطفی» است از طرف خداوند که به کمک آن، [[آدمی]] به [[اختیار]] خود گناه نمی‌کند و هیچ وابسته به این نیست که از طرف خود معصوم مقدماتی فراهم شده و قابلیتی برای پذیرش این لطف باشد. خداوند به هر وسیله‌ای اسبابی را فراهم می‌سازد که شخص به اختیار خود از گناه اجتناب ورزد. دو دیدگاه فوق هرگز نمی‌توانند تبیین [[عقلانی]] موجّهی از عصمت ارائه کنند و دچار اشکال، ابهام بوده، سؤال‌های متعددی را بدون پاسخ می‌گذارند؛ اما در [[مقام]] مقایسه این دو دیدگاه، می‌توان گفت دیدگاه اشاعره عقلانی‌تر است؛ چون مبتنی بر مبنای اشاعره در جبری بودن [[افعال]] و حالات [[انسان]] است؛ اما دیدگاه معتزله هیچ مبنای روشنی برای [[نزول]] چنین لطفی بر [[معصومان]] ذکر نکرده است. | |||
# '''دیدگاه [[امامیه]]''': عصمت یک حالت، صفت، نیرو یا [[ملکه نفسانی]] و [[روحی]] یا یک [[علم]] و [[شناخت]] ویژه‌ای است که انسان را از [[ارتکاب گناه]] باز می‌دارد یا از [[خطا]] و [[سهو]] مصون می‌دارد. این مصونیت درونی که از آن به عصمت تعبیر می‌شود، طی دوره‌های طولانی، تقریرهای گوناگونی از آن عرضه شده است. بیشتر تقریرها در اینکه این حالت، لطف و [[موهبت الهی]] و توفیقی است از سوی [[حق]]، با هم مشترک‌اند؛ اما در کیفیت علیت قابلی که موجب می‌شود معصوم مشمول این لطف و [[موهبت]] قرار گیرد، اختلافاتی با هم دارند. | |||
برخی مانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]]، [[اعتصام]] به حبل و [[عصمت الهی]] را ملاک پذیرش این [[لطف]] قرار داده‌اند و بعضی مانند [[شیخ طوسی]]، [[تهذیب]] و ترویض [[نفسانی]] را علیت قابلی دانسته‌اند؛ بعضی مقدمات چهارگانه یعنی [[ملکه]] [[عفت]] و [[تقوا]]، [[علم]] به عواقب [[گناه]]، تأکید این علم به وسیله [[وحی]] و [[الهام]] و [[تنبیه]] بر [[خطا]] و [[ترک اولی]] را زمینه پذیرش لطف و [[موهبت]] [[عصمت]] می‌دانند؛ عده‌ای نقش بیشتری برای ملکه قایل شده‌اند و بعضی دیگر بر علم و حالت [[کشف]] الغطایی آن تأکید ورزیده‌اند؛ بعضی عصمت را اعلا مراتب تقوا دانستند و بعضی دیگر [[عشق]] و [[محبت]] شدید [[معصوم]] به [[خداوند]] و تحت جذبه [[عرفانی]] [[حق]] واقع شدن را نکته [[عصمت انبیا]] و [[اولیا]] برشمردند؛ بعضی به وصف غریزی و [[فطری]] بودن آن و [[استعداد]] ویژه معصوم برای تأییدات ویژه [[الهی]] [[عنایت]] داشتند و دیدگاه‌های ترکیبی مختلفی نیز از نظرگاه‌های دیگر به عنوان تبیین [[حقیقت عصمت]] ارائه شده است. علت عرضه این ترکیب‌ها عدم تنافی و تخالف این نظرگاه‌ها با یکدیگر بوده است.»<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۱۳۴.</ref> | |||
متکلمان امامیه نیز در این باره چند قول دارند که در ادامه آنها را بیان و بررسی می‌نماییم. | |||
=== ملکه نفسانی و [[عقل]] بالا === | === ملکه نفسانی و [[عقل]] بالا === | ||