مسئولیت عقلی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «مسئولیت انسان در حوزه باورها» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[مسئولیت انسان در | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = مسئولیت | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
[[آدمی]] در برابر [[دانایی]] و [[نادانی]] یا دانستن و ندانستن [[مسئول]] است و در [[حقیقت]] نخستین مسئولیتی که [[انسان]] در [[زندگی]] خویش در برابر آن قرار می‌گیرد [[مسئولیت]] دانستن است. این [[مسئولیت]]، [[مسئولیت]] نخستین [[آدمی]] در حوزۀ باورهاست، که از آن به [[مسئولیت]] پیش‌باور تعبیر می‌کنیم. | |||
بر مبنای [[مسئولیت]] [[دانایی]]، [[آدمی]] از نظر [[عقل]] موظف است برای به‌دست آوردن [[دانش]] و دانستن آنچه را احتمال می‌دهد در [[سعادت]] و [[خوشبختی]] حال و آیندۀ او مؤثر است تلاش کند و اگر [[دانش]] مستقیم دربارۀ یک رشته از مسائل برای او میسّر نیست، با سؤال و [[پرسش]] از دانایان آن رشته به [[دانایی]] مورد [[نیاز]] خود دست یابد. | |||
[[مسئولیت]] دیگری که بر عهدۀ [[آدمی]] در حوزۀ [[باور]] قرار می‌گیرد، [[مسئولیت]] پساباور است. [[مسئولیت]] پساباور مسئولیتی است که پس از [[تصدیق]] و [[باور]] به صحت یک گزاره بر [[انسان]] بار می‌شود، نخستین [[مسئولیت]] پساباور [[آدمی]] [[مسئولیت]] [[تسلیم]] [[قلبی]] در برابر [[باور]] صحیح و [[درستی]] است که [[برهان]] و [[دلیل]] بر صحت آن [[گواهی]] داده است. | |||
پس از آنکه [[آدمی]] با پرسوجو و [[پژوهش]] و استفهام و [[تحقیق]] از طریق [[دلیل]] و [[برهان]] کافی به باوری دست یافت مسئولیتی در برابر این [[باور]] و [[تصدیق]] و [[معرفتی]] که برای او به‌دست آمده است پیدا می‌کند و آن [[مسئولیت]] "[[ایمان]]" به آن [[باور]] یعنی رام‌سازی [[قلب]] خویش - که مرکز تصمیم‌گیری و ارادۀ اوست - برای آن [[باور]] و به عبارتی دیگر: [[تسلیم]] مملکت وجود خویش به [[حاکمیت]] و [[مدیریت]] آن [[باور]] است. | |||
باوری که [[دلیل]] و [[برهان]]، [[حقانیت]] و صحت آن را [[اثبات]] کرده است، حقّی دارد. یعنی [[مسئولیت]] و تعهّدی بر عهدۀ دارندۀ آن [[باور]] ایجاد می‌کند. این [[مسئولیت]] بنیادی‌ترین [[مسئولیت]] [[رفتاری]] در [[شخصیت]] [[آدمی]] است که کلّیۀ مسئولیت‌های [[رفتاری]] دیگر از آن ناشی می‌شوند. این مسئولیتِ بنیادین همان [[مسئولیت]] [[خضوع]] و [[تسلیم]] [[قلب]] در برابر آن [[باور]] است که منشأ پیدایش رفتارهای منسجم و هماهنگ با آن [[باور]] خواهد بود. از آنچه تاکنون گفتیم نتیجه می‌گیریم که مسئولیت [[انسان]] در برابر [[دانایی]] بر دو نوعِ اصلی است: | |||
== نوع اول: [[مسئولیت]] پیش‌باور == | |||
نخستین [[مسئولیت]] پیش‌باور، مسئولیتی است که [[انسان]] را به تحصیل [[دانش]] و پرسوجو و سؤال و [[آموختن]] وا می‌دارد. همان مسئولیتی که در [[روایت]] فوق، با [[پرسش]] {{عربی|أَفَلا تَعَلَّمْتَ}} به آن اشاره شده است. | |||
از [[مسئولیت]] پیش‌باور [[مسئولیت]] دیگر برمی‌خیزد و آن [[مسئولیت]] اطمینان‌یابی از درست بودن یا نادرست بودن [[باور]] و دانشی است که [[آدمی]] به‌دست می‌آورد. | |||
توضیح اینکه: [[مسئولیت]] پیش‌باور همان مسئولیتی است که عذر بودن [[نادانی]] را نفی می‌کند، و [[مسئولیت]] [[تحقیق]] و [[پرسش]] و سؤال و [[پژوهش]] و یافتن [[دانش]] را بر عهدۀ [[آدمی]] می‌گذارد. | |||
[[مسئولیت]] پیش‌باور در نقطۀ دریافت پاسخ پایان نمی‌پذیرد بلکه این [[مسئولیت]] همچنان ادامه دارد تا به پاسخ صحیح و درست دست یابد، بنابراین [[مسئولیت]] [[پرسش]] و جستجو تنها به معنای سؤال محض نیست، بلکه سؤال همراه با ارزیابی و [[آزمون]] صحت است. | |||
بنابراین [[مسئولیت]] پیش‌باور [[انسان]] به دو نوع [[مسئولیت]] باز می‌گردد: | |||
# [[مسئولیت]] پرسوجو و سؤال و استفهام؛ | |||
# [[مسئولیت]] [[آزمون]] و سنجش [[درستی]] و صحت پاسخ. | |||
پاسخی را که [[آدمی]] در برابر سؤال و [[پرسش]] خود دریافت می‌کند باید مورد [[آزمون]] و سنجش صحت قرار دهد، [[آزمون]] و سنجش صحت پاسخ، از دو راه اصلی امکان‌پذیر است: | |||
# [[برهان]] و [[دلیل]] مستقیم؛ | |||
# [[برهان]] و [[دلیل]] غیر مستقیم. | |||
راه اصلی سنجش و [[آزمون]] صحت یک گزاره، راه [[برهان]] و [[دلیل]] مستقیم است لکن پیمودن این راه در بسیاری موارد وقت و تلاش بسیاری می‌طلبد که تمام وقت [[انسان]] جستجوگر را می‌گیرد به‌نحوی که فرصتی برای پرداختن به کارهای دیگر برای او باقی نمی‌ماند و به عبارتی دیگر: سنجش مستقیم و [[آزمون]] بلاواسطه صحت گزاره‌ها غالباً [[نیازمند]] تخصص است، و معمولاً تخصص در یک رشته فرصتی برای پرداختن به دیگر نیازهای [[زندگی اجتماعی]] باقی نمی‌گذارد، و با توجه به تنوع نیازمندی‌های فردی و [[اجتماعی]] [[انسان]] و [[ضرورت]] تقسیم کار در بین افراد [[جامعه]] جهت تأمین مجموعۀ نیازمندی‌های فردی و [[اجتماعی]]، توزیع مسئولیت‌های [[اجتماعی]] و به دنبال آن [[لزوم]] توزیع و تقسیم تلاش‌های تخصصی به‌عنوان یک [[ضرورت اجتماعی]] نمایان می‌شود. | |||
روشن است که معمولاً بلکه دائماً به‌دست آوردن همه تخصص‌ها برای یک فرد در همۀ زمینه‌های مورد [[نیاز انسان]] [[اجتماعی]] ممکن نیست. به همین [[دلیل]] تقسیم و توزیع تلاش‌های تخصصی یک [[ضرورت اجتماعی]] است. | |||
بر این اساس به‌دست آوردن توان سنجش و [[آزمون]] مستقیم و متخصصانه دربارۀ یک گزارۀ نقش آفرین و [[تعیین]] کننده دربارۀ [[سرنوشت]] [[آدمی]] برای همگان غیر ممکن است. لذا ناگزیر باید از راه غیر مستقیم سنجش و [[آزمون]] صحت یک گزارۀ حیاتی و ضروری بهره جست. | |||
راه غیر مستقیم سنجش و [[آزمون]] صحت یک گزاره [[پرسش]] از دانایان و متخصصان مورد [[اعتماد]] است. | |||
== نوع دوم: [[مسئولیت]] پساباور == | |||
[[مسئولیت]] پساباور یا بعد التصدیق یک گزاره نیز، به دو [[مسئولیت]] باز می‌گردد: | |||
# [[مسئولیت]] [[تسلیم]] قلبی؛ | |||
# [[مسئولیت]] عمل. | |||
پس از آنکه [[دانایی]] مورد [[نیاز]] دربارۀ یک گزارۀ سرنوشت‌ساز، از راه [[برهان]] مستقیم یا غیر مستقیم به‌دست آمد نخستین مسئولیتی که [[عقل]] متوجه [[انسان]] می‌کند [[مسئولیت]] پذیرش قلبی گزاره‌ای است که [[برهان]] صحت آن را [[تأیید]] کرده است. عدم پذیرش و [[تسلیم]] قلبی در برابر [[حجت]] و [[برهان]] تخلف از [[وظیفه]] و مسئولیتی است که [[عقل]] سلیم بر آن [[گواهی]] می‌دهد. [[عقل]] سلیم هر [[انسان]] برخوردار از [[سلامتی]] [[ادراک]]، [[گواه]] بر این است که [[آدمی]] [[وظیفه]] دارد که در برابر آنچه [[برهان]] و [[دلیل]]، صحت آن را [[تأیید]] کرده و بر آن [[گواهی]] داده است [[تسلیم]] باشد، [[سرپیچی]] از این [[وظیفه]] و [[مسئولیت]] به معنای استحقاق [[تحمل]] پیامدهای منفی ناشی از این [[سرپیچی]] است. | |||
[[مسئولیت]] پساباور دیگر: عمل به گزاره‌ای است که [[برهان]]، صحت آن را [[تأیید]] کرده است، یا به عبارتی دیگر: از [[آزمون]] صحت با موفقیت برون آمده است. | |||
با [[ایمان]] و [[تسلیم]] قلبی صرف نسبت به یک گزارۀ سرنوشت‌ساز، [[مسئولیت]] [[آدمی]] در برابر آن گزاره به پایان نمی‌رسد، بلکه [[عقل]] سلیم، [[آدمی]] را در برابر عمل به آن گزاره، و اجرای آن در محیط [[زندگی]] [[مسئول]] می‌داند، و او را در صورت تخلف عملی، مستحق [[تحمل]] عواقب منفی تخلف از عمل به آن گزارۀ سرنوشت‌ساز می‌داند. | |||
بنابر آنچه [[گذشت]] [[آدمی]] در برابر هر گزاره‌های مربوط به [[سرنوشت]] خویش در مجموع چهار [[مسئولیت]] اساسی دارد: | |||
# [[مسئولیت]] پرسوجو و تحقیق؛ | |||
# [[مسئولیت]] سنجش و [[آزمون]] صحت (این دو [[مسئولیت]]، دو [[مسئولیت]] پیش‌باور یا ما قبل التصدیق‌اند). | |||
# [[مسئولیت]] [[تسلیم]] و پذیرش قلبی گزاره‌ای که صحت آن با [[برهان]] به اثبات رسیده است؛ | |||
# [[مسئولیت]] عمل به گزاره‌ای که [[برهان]] صحت آن را [[تأیید]] کرده است (این دو [[مسئولیت]]، دو [[مسئولیت]] پساباور یا ما بعد التصدیق‌اند)<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، درس خارج [[فقه نظام فرهنگی اسلام]]</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[مسئولیت‌پذیری]] | |||
* [[مسئولیت در برابر خانواده]] | |||
* [[مسئولیت در برابر والدین]] | |||
* [[مسئولیت والدین]] | |||
* [[مسئولیت فردی]] | |||
* [[مسئولیت اجتماعی]] | |||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، درس خارج [[فقه نظام فرهنگی اسلام]] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:مسئولیت]] | |||