معجزه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

معجزه در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۴۲

۱۶٬۷۳۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۳۵: / خط ۳۵: @@
 #'''[[اعجاز]] در قانون‌گذاری:''' [[قوانین]] [[قرآن]] به گونه‌ای شگفت با [[فطرت]] [[انسان]] سازگار است<ref>{{متن قرآن|فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ}}؛ سوره روم، آیه ۳۰.</ref>. [[قرآن]]، برنامه‌های کلان [[زندگی مادی]] و [[معنوی]] [[انسان]] را ترسیم کرده است که هر یک از این برنامه‌ها، منشأ برنامه‌های فرعی دیگر است. [[دانشمندان]] [[علوم دینی]] تنها از [[آیه]] ۹۰ سوره نحل، شصت و نُه [[قانون]] بیرون کشیده‌اند<ref>وحی و نبوت در قرآن‌، ۳۳۵.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 420.</ref>.
+==معجزه در فرهنگ اصطلاحات علم کلام==
+*[[معجزه]]، از موضوعاتی است که بسیاری از [[اعتقادات]] اساسی دیگر بر آن مترتب است. [[معجزه]] آخرین راه [[الزام]] [[مردم]] به پذیرش [[دعوت]] [[حق]] است. به قول [[خواجه نصیر]] در کتاب تجرد الاعتقاد، [[راز]] پی بردن به [[صدق]] [[نبی]]، وجود [[معجزه]] بر دستان اوست<ref>حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۱۵۷.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۵-۱۷۶.</ref>.
+===معنای لغوی===
+*"[[معجزه]]"، از ماده "عجز"، یعنی [[ناتوانی]]. [[معجزه]]، یعنی کاری که دیگران در مقابل آن ناتوانند و غیر از [[پیامبر خدا]]، دیگری به انجام دادن آن توانا نیست. گاهی به جای [[معجزه]] کلمه "[[خرق عادت]]" استعمال می‌‌شود؛ ولی این، برداشتی است که [[اشاعره]] از معنای [[معجزه]] داشتند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۶.</ref>.
+===[[قرآن]] و لغت [[معجزه]]===
+*در [[قرآن کریم]]، نه کلمه [[معجزه]] استعمال شده و نه [[خرق عادت]] و این هر دو از اصطلاحات [[علمای اسلامی]] است.
+*کلمه [[معجزه]]، در اصطلاح عموم [[مسلمین]] رایج و از اصطلاحات [[متکلمین]] است؛ شاید در زمان [[ائمه اطهار]]{{عم}} هم به کار رفته باشد؛ ولی "[[خرق عادت]]" این‌چنین نیست، بلکه تنها [[اشاعره]] که معنای [[معجزه]] را کاری [[خارق‌العاده]] می‌‌پنداشتند، به کار برده‌اند.
+*[[قرآن]] به جای [[معجزه]] لفظ دیگری را به کار برده و آن کلمه "آیت" است، یعنی چیزی که نشانه [[صدق]] دعوی یک [[پیامبر]] باشد. به نظر می‌‌رسد اصطلاح آیت از دو کلمه [[معجزه]] و [[خرق عادت]] رساتر به مقصود است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۶.</ref>.
+===[[حقیقت]] [[اعجاز]]===
+*[[معجزه]]، بر این نکته دلالت می‌‌کند که وقتی [[پیامبر]] از جنبه [[علم]] و [[معرفت]]، اتصال با [[جهان]] دیگر را ادعا می‌‌کند، از جنبه [[قدرت]] هم بایستی نشانه‌ای از آن [[جهان]] بیاورد.
+*[[متکلمین]] از این، به [[معجزه]] تعبیر کرده‌اند؛ برای اینکه یکی از لوازم آیت بودن این است که مردمِ دیگر از آوردن مثل آن [[ناتوان]] و عاجزند و [[پیامبران]] هم [[مردم]] را به صورت تعجیز مخاطب قرار می‌‌دادند. بر این اساس، نام این عمل را [[معجزه]] گذاشتند، یعنی عملی که [[ناتوانی]] دیگران را [[آشکار]] می‌‌سازد؛ ولی معنای [[معجزه]] به [[ناتوانی]]، تا حدودی نارساست؛ زیرا اگر بر این نکته باشیم که هر چیزی که دیگران در مقابل آن [[ناتوان]] باشند، [[معجزه]] نام گیرد، مطلب با اشکال مواجه می‌‌شود، مثلاً شما [[قرآن]] را [[معجزه]] می‌‌دانید، به [[دلیل]] اینکه کسی مثل آن را نیاورده است. در هر رشته دیگر نیز که یک نفر متخصص باشد، دیگران نمی‌توانند آثاری مثل او خلق کنند. پس، این کلمه نارساست و باید [[معجزه]] و [[ناتوانی]] دیگران، این جهت را که کار از مرز [[قدرت]] بشری خارج است، برساند.
+*پس [[معجزه]] کار و اثری است که از [[پیغمبری]] به عنوان "[[تحدی]]" آورده شود و نشانه‌ای باشد از اینکه قدرتی ماورای بشری در ایجاد آن دخالت دارد و این عمل، فراتر از [[قدرت]] [[بشر]] است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۶-۱۷۷.</ref>.
+===تعریف‌های [[معجزه]]===
+#بعضی مانند مادی‌مسلکان و نیز آنان که قصد نفی [[معجزه]] را دارند، ممکن است [[معجزه]] را این طور تعریف کنند که [[معجزه]]، یعنی آنچه بدون [[علت]] روی می‌‌دهد. این تعریف [[نادرست]] است؛ زیرا اگر [[معجزه]] بدون [[علت]] رخ داده باشد، [[دلیل]] بر هیچ امری نخواهد بود.
+#ممکن است گروهی دیگر [[معتقد]] باشند که [[معجزه]] پیدایش چیزی بدون [[علت]] و نیز استثنای در [[قانون علیت]] نیست، بلکه [[معجزه]] به این معناست که به جای [[علت]] واقعی یک رویداد، [[علت]] دیگری [[جانشین]] آن می‌‌گردد. در [[حقیقت]]، در [[معجزه]] اصل علیت نفی نشده، بلکه [[جانشین]] [[علت]] دیگر گردیده است؛ مثلاً [[علت]] واقعی و [[حقیقی]] پیدایش [[انسان]]، آمیزش دو [[انسان]] است؛ حالا چنانچه این [[علت]] جای خود را به [[علت]] دیگری دهد و انسانی از غیر طریق آمیزش دو [[انسان]] پدید آید، آن [[معجزه]] است. این گفتار ناشی از عدم اطلاع بر [[علوم عقلی]] است؛ زیرا در عالم، [[نظام]] [[علت]] و معلول حکمفرماست. این [[نظام]]، [[نظامی]] قراردادی نیست که بتواند آن را تغییر و تبدیل نمود، بلکه بر اساس رابطه‌ای [[حقیقی]] و واقعی و تخلف‌ناپذیر است.
+#فرق است میان خرق [[قانون علیت]] و خرق [[ناموس]] [[طبیعت]]. [[معجزه]] آن نیست که چیزی از غیر راه [[علت]] اصلی پدید آمده باشد، بلکه آنچه از غیر مسیر و جریان عادی و طبیعی به وجود آمده باشد، [[معجزه]] نام دارد. به بیان بهتر: [[معجزه]] خارج شدن امری است از جریان عادی به نحوی که دخالت ماوراء الطبیعه در آن [[آشکار]] باشد.
+*[[معجزه]] بدین‌گونه توجیه می‌‌گردد: [[علل]] واقعی اشیا و پدیده‌ها برای [[بشر]] که می‌خواهد با [[علم]] و تجربه به [[حقیقت]] روابط آنها برسد، همواره مجهول است و تنها [[خداوند]] بر علت‌های واقعی اشیا و پدیده‌ها [[آگاه]] است و [[بشر]] به وسیله تجربه و [[آزمایش]] فقط به یک سلسله تقارنات و ارتباطات دسترسی پیدا می‌‌کند و آن را رابطه علیت می‌‌پندارد.
+*بر این اساس، [[معجزه]] به معنای به وقوع پیوستن حوادث و رویدادها از طریق روابط [[علمی]] و معلولی ناشناخته برای [[بشر]] است. در این چرخه هیچ علتی نفی نمی‌گردد، اما علت‌های ناشناخته جایگزین علت‌های تجربی و مألوف شده است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۷.</ref>.
+===چهار نظریه درباره [[معجزه]]===
+*در [[باب ]][[معجزه]] مجموعاً چهار نظریه وجود دارد:
+*۱. عده‌ای از اساس منکر [[معجزه]] و قهراً منکر [[نبوت]] هستند.
+*۲. اینان [[معجزه]] را قبول داشته؛ ولی آن را [[تأویل]] نموده‌اند، که این نیز در واقع [[انکار]] است؛ مثل نظریه [[سید]] [[احمد]] خان [[هندی]] که از [[علمای اسلامی]] است.
+*این دسته دو [[دلیل]] از خود [[قرآن]] بر این مطلب می‌‌آورند: یکی اینکه می‌‌گویند بر اساس برخی [[آیات قرآن]]، [[مردم]] از [[پیغمبران]] همین [[کارهای خارق‌العاده]] را مطالبه می‌‌کردند و [[پیغمبران]] هم اظهار می‌داشتند ما هم بشری هستیم، مانند دیگران و از این [[خواسته‌ها]] امتناع می‌‌کردند.
+*بر اساس یک سلسله [[آیات]] دیگر، [[نظام خلقت]] به عنوان [[سنن]] [[الهی]] است. از این [[آیه]] تصریح می‌‌کنند که [[سنن]] [[الهی]] تغییرناپذیر است: {{متن قرآن|لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>. "لن" برای نفی ابد است. پس، [[معجزه]] به معنی [[خرق عادت]] و تبدیل و تحویل [[سنت الهی]] نیست؛ زیرا [[سنت الهی]] هرگز تبدیل و تحویل نمی‌شود.
+*٣. این نظریه نقطه مقابل نظریه دوم است، یعنی اساساً میان [[معجزه]] و غیر [[معجزه]] کوچک‌ترین تفاوتی وجود ندارد.
+*ریشه این نظریه از علمای [[اشعری]] است. آنها می‌‌گویند: [[معجزه]] یک [[پیغمبر]] که از طرف [[خداوند]] به وسیله آن [[پیغمبر]] نمود می‌‌یابد، کار [[پیغمبر]] نیست، بلکه کار خداست و هرچه در عالم وجود دارد، [[معجزه]] و آیت خداست؛ ولی معجزه‌های [[پیغمبران]] که به صورت استثنایی صورت می‌‌گیرند، آیتی از طرف [[خداوند]] برای [[صدق]] [[نبوت]] [[پیغمبران]] می‌‌باشند.
+*اساساً [[معجزه]] رمز و [[رازی]] ندارد، بلکه خواست [[خداوند]] است. [[معجزات انبیا]] جریان‌هایی است برخلاف [[قوانین طبیعی]] که [[بشر]] وجود آنها را [[کشف]] نکرده است؛ برخلاف [[قوانین]] [[عقلی]] که [[عقل]] [[بشر]] [[ضرورت]] آنها و محال بودن خلاف آنها را [[کشف]] کرده است.
+*اگر بگوییم: [[قوانین طبیعی]] اگر ضروری نیست، چرا وجود دارد، می‌‌گویند: [[مشیت]] [[خداوند]] است. [[خدا]] که این‌گونه [[قوانین]] را وضع کرده است، [[اراده]] می‌‌کند که [[قانون]] خود را عوض کند و آن را عوض می‌‌کند.
+*آقای [[محمد تقی شریعتی]] در مقدمه "[[تفسیر]] نوین" و در کتاب "[[محمد]] خاتم [[پیامبران]]"، از کسانی هستند که این طرز [[فکر]] را قبول کرده‌اند.
+*۴. این نظریه در عین اینکه جنبه آیت بودن و خارج از مرز [[بشر]] بودن [[معجزه]] را قبول می‌‌کند، آن را با قوانینی که در [[جهان]] به عنوان [[قوانین]] قطعی و ضروری [[حاکم]] است؛ منافات نمی‌بیند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۸.</ref>.
+*خلاصه اینکه هیچ معجزه‌ای خارج از [[قانون]] واقعی [[طبیعت]] نیست؛ ولی [[توسل]] به آن [[قانون]] و [[کشف]] و استفاده کردن از آن [[قانون]] و تسلط بر آن به قدرتی غیبی و ماوراء الطبیعی مقرون است.
+*[[معجزه]] آن است که معجزه‌کننده، در واقع با [[روح]] کلی عالم، اتصالی پیدا می‌‌کند و از راه اتصال با [[روح]] کلی عالم، در [[قوانین]] این عالم [[تصرف]] می‌‌کند و تصرفش هم به معنای این نیست که [[قانون]] را نقض کند، بلکه بدان معناست که [[قانون]] را در [[اختیار]] می‌‌گیرد. وقتی [[قانون]] را در [[اختیار]] گرفت، جریانی که به وقوع می‌‌پیوندد ([[معجزه]]) بر خلاف جریان عادی است؛ اما برخلاف خود [[قانون]] نیست<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۸-۱۷۹.</ref>.
+===[[معجزه]] فعل [[خدا]] یا [[پیامبر]]===
+*این بحث از قدیم میان علمای [[اسلام]] مطرح بوده که آیا [[معجزه]] فعل مستقیم خداست، یا فعل [[پیغمبر]] و به [[اذن]] [[خدا]].
+*عده‌ای نظریه اول را پذیرفته‌اند و آن را کار خدایی دانسته‌اند. این عده در [[حقیقت]] نوعی تقسیم کار میان [[خدا]] و غیر [[خدا]] را قائل هستند و گفته‌اند: کارهای کوچک کارهای [[بنده]] است و کارهای بزرگ کار خداست.
+اینها مدعی هستند که اگر کسی بخواهد چنین کار بزرگی ([[معجزه]]) را به یک [[بنده]] نسبت بدهد، [[مشرک]] است؛ چون کار [[خدا]] را به [[بنده]] نسبت داده است.
+*دسته دوم می‌‌گویند: [[معجزه]] کار [[پیغمبران]] است؛ هم [[قرآن]] بر این نکته دلالت دارد و هم اعتبارات [[عقلی]] آن را ایجاب می‌‌کند.
+*آنها به [[آیات قرآن]] استناد می‌‌کنند و می‌‌گویند که [[قرآن]] هرچند خودش [[معجزات]] را به شخص [[پیغمبر]] نسبت می‌‌دهد؛ همواره بر این نکته تکیه می‌‌کند که [[معجزه]] با [[اذن الهی]] صورت می‌‌پذیرد؛ {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ}}<ref>«هیچ پیامبری نیست که جز با اذن خداوند آیه‌ای آورد» سوره غافر، آیه ۷۸.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۷۹.</ref>.
+===فرق [[معجزه]] و [[کرامت]]===
+*[[معجزه]]، یعنی بیّنه و آیت [[الهی]] که برای اثبات مأموریتی [[الهی]] صورت می‌‌گیرد و مقرون به [[تحدی]] است. *بنابراین، به شرایط خاصی محدود است؛ اما [[کرامت]] امری [[خارق‌العاده]] است که صرفاً اثر [[قوت]] روحی و [[قداست]] نفسانی یک [[انسان کامل]] یا نیمه کامل است و برای اثبات منظور [[الهی]] خاصی نیست. چنین امری فراوان رخ می‌‌دهد و حتی می‌‌توان گفت امری عادی است و به شرطی مشروط نمی‌باشد.
+*[[معجزه]] زبان خداست که شخصی را تأیید می‌‌کند، ولی [[کرامت]] چنین زبانی نیست<ref>مطهری، نبوت، ص۱۴۳ - ۱۰۰؛ همو، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ج۳، ص۷۰؛ همو، آشنایی با قرآن، ج۱ و ۲، ص۲۱۱ - ۲۰۴؛ همو، ولاءها و ولایت‌ها، ص۸۳.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۸۰.</ref>.
 ==منابع==
 * [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]