پرش به محتوا

دعا در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۳٬۳۶۶ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۰
خط ۲۰۲: خط ۲۰۲:
:*[[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "گاه [[بنده]] دعائی می‌کند امّا [[حضرت]] [[حق]] به آن دو فرشته‌ای که بر او گمارده شده‌اند، می‌فرماید: دعای او را پذیرفتم، امّا دعایش و [[اجابت]] آن را نگهدارید چرا که من [[دوست]] دارم که صدای او را بشنوم"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنِ الْإِمَامِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ الْعَبْدَ لَيَدْعُو فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَكَيْنِ قَدِ اسْتَجَبْتُ لَهُ وَ لَكِنِ احْبِسُوهُ بِحَاجَتِهِ فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَ صَوْتَهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۸۹.</ref>.
:*[[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "گاه [[بنده]] دعائی می‌کند امّا [[حضرت]] [[حق]] به آن دو فرشته‌ای که بر او گمارده شده‌اند، می‌فرماید: دعای او را پذیرفتم، امّا دعایش و [[اجابت]] آن را نگهدارید چرا که من [[دوست]] دارم که صدای او را بشنوم"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنِ الْإِمَامِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ الْعَبْدَ لَيَدْعُو فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَكَيْنِ قَدِ اسْتَجَبْتُ لَهُ وَ لَكِنِ احْبِسُوهُ بِحَاجَتِهِ فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَ صَوْتَهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۸۹.</ref>.
#نیز آن [[حضرت]]{{ع}} فرمودند: "[[مؤمن]] گاه به درگاه [[خداوند]] برای حاجتش [[دعا]] می‌کند، امّا [[خداوند]]- عزَّوجلّ!- می‌فرماید: [[اجابت]] دعای او را به تأخیر اندازید؛ این به جهت شوقی است که او به صدا و دعای بنده‌اش دارد. امّا چون [[روز قیامت]] فرا رسد، [[خداوند]] می‌فرماید: [[بنده]] من! به درگاه من [[دعا]] کردی امّا من [[اجابت]] تو را به تأخیر انداختم، اکنون [[ثواب]] تو فلان مقدار و فلان مقدار است، و تو مرا در فلان مطلب و فلان مطلب خواندی اما من [[اجابت]] تو را به تأخیر انداختم، و [[ثواب]] تو فلان مقدار و فلان مقدار است. آن [[حضرت]]{{ع}} ادامه دادند: در این هنگام [[مؤمن]] چون زیادی [[ثواب]] خود را مشاهده می‌کند، [[آرزو]] می‌کند که ای کاش هیچ دعائی از او در [[دنیا]] [[اجابت]] نمی‌شد!"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{ع}} إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي حَاجَتِهِ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَخِّرُوا إِجَابَتَهُ شَوْقاً إِلَى صَوْتِهِ وَ دُعَائِهِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدِي دَعَوْتَنِي فَأَخَّرْتُ إِجَابَتَكَ وَ ثَوَابُكَ كَذَا وَ كَذَا وَ دَعَوْتَنِي فِي كَذَا وَ كَذَا فَأَخَّرْتُ إِجَابَتَكَ وَ ثَوَابُكَ كَذَا وَ كَذَا قَالَ فَيَتَمَنَّى الْمُؤْمِنُ أَنَّهُ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا مِمَّا يَرَى مِنْ حُسْنِ الثَّوَابِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۹۰.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۳-۳۲۴.</ref>.
#نیز آن [[حضرت]]{{ع}} فرمودند: "[[مؤمن]] گاه به درگاه [[خداوند]] برای حاجتش [[دعا]] می‌کند، امّا [[خداوند]]- عزَّوجلّ!- می‌فرماید: [[اجابت]] دعای او را به تأخیر اندازید؛ این به جهت شوقی است که او به صدا و دعای بنده‌اش دارد. امّا چون [[روز قیامت]] فرا رسد، [[خداوند]] می‌فرماید: [[بنده]] من! به درگاه من [[دعا]] کردی امّا من [[اجابت]] تو را به تأخیر انداختم، اکنون [[ثواب]] تو فلان مقدار و فلان مقدار است، و تو مرا در فلان مطلب و فلان مطلب خواندی اما من [[اجابت]] تو را به تأخیر انداختم، و [[ثواب]] تو فلان مقدار و فلان مقدار است. آن [[حضرت]]{{ع}} ادامه دادند: در این هنگام [[مؤمن]] چون زیادی [[ثواب]] خود را مشاهده می‌کند، [[آرزو]] می‌کند که ای کاش هیچ دعائی از او در [[دنیا]] [[اجابت]] نمی‌شد!"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{ع}} إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي حَاجَتِهِ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَخِّرُوا إِجَابَتَهُ شَوْقاً إِلَى صَوْتِهِ وَ دُعَائِهِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدِي دَعَوْتَنِي فَأَخَّرْتُ إِجَابَتَكَ وَ ثَوَابُكَ كَذَا وَ كَذَا وَ دَعَوْتَنِي فِي كَذَا وَ كَذَا فَأَخَّرْتُ إِجَابَتَكَ وَ ثَوَابُكَ كَذَا وَ كَذَا قَالَ فَيَتَمَنَّى الْمُؤْمِنُ أَنَّهُ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا مِمَّا يَرَى مِنْ حُسْنِ الثَّوَابِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۹۰.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۳-۳۲۴.</ref>.
==شروط صحّت [[دعا]]==
*برخی از شرائط چنان است که بدون آن اصلاً ماهیّت [[دعا]] متحقّق نمی‌شود؛ عبارتند از:
===۱. [[معرفت]] [[الهی]]===
*این [[معرفت]] - که پیش از این درباره آن توضیحی ارائه کرده ایم-، هر اندازه بیشتر شود، [[دعا]] به [[اجابت]] نزدیک‌تر می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که گاه بین [[دعا]] و [[اجابت]] آن هیچ چیزی فاصله نمی‌اندازد. صاحبان این گونه از [[دعا]] "مُستجاب الدَّعوه" خوانده می‌شوند. این شرط در [[قرآن کریم]] این‌گونه مورد اشاره واقع شده است: {{متن قرآن|وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ}}<ref>«و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۵.</ref>.
===۲. آغاز نمودن با [[حمد]] و [[ستایش]] [[حضرت]] [[حق]]===
*در آغاز [[دعا]]، می‌بایست [[خداوند]] را به [[حمد]] و [[ستایش]] گرفت. گذشته از [[روایات]] ما، [[سیره اهل بیت]]{{عم}} نیز همین مطلب را نشان می‌دهد؛ چه هیچ دعائی از آنان [[نقل]] نشده مگر آنکه در دو سوی ابتدا و انتهای آن، [[ستایش]] و حمدی [[شایسته]] از [[حضرت]] [[حق]] صورت گرفته است. [[امام صادق]]{{ع}} در این زمینه می‌فرمایند: "هرگاه یکی از شما خواست که چیزی از حوائج [[دنیا]] و [[آخرت]] خود را از [[خداوند]] درخواست نماید، [[آگاه]] باشید که نخست با ثنای [[خداوند]] و [[مدح]] او و [[صلوات]] بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} آغاز کند، آنگاه از [[خداوند]] حوائج خود را درخواست نماید"<ref>{{متن حدیث|إِيَّاكُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَدْحِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ{{صل}} ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۸۴.</ref>.
*نیز آن [[حضرت]]{{ع}} می‌فرمایند: "در [[کتاب علی]]{{ع}} آمده است: [[مدح]] کردن پیش از درخواست کردن است. از این‌رو چون [[خداوند]] را خواندی، نخست او را [[تمجید]] نما و زان پس [[دعا]] کن"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{ع}} أَيضَاً: إِنَّ فِي كِتَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} إِنَّ الْمِدْحَةَ قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ فَإِذَا دَعَوْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَجِّدْهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۸۴.</ref>
*نظیر این دو [[روایت]] در کتب ما بسیار آمده است<ref>اصول کافی، ج۲، ص۴۸۴.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۶.</ref>.
===۳. [[یقین]] به [[اجابت]]===
*[[یقین]] به [[اجابت]] و دست‌کم [[گمان]] به آنکه این [[دعا]] به [[اجابت]] می‌رسد نیز، در شمار شرائط صحّت [[دعا]] است؛ چه [[خداوند]] - که هرگز [[وعده]] خود را تخلّف نمی‌نماید-، در [[آیات]] بسیاری [[وعده]] فرموده که دعاکننده را از خانه خویش [[تهی‌دست]] باز نمی‌گرداند:
:*{{متن قرآن|أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ}}<ref>«دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم» سوره بقره، آیه ۱۸۶.</ref>؛
:*{{متن قرآن|ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ}}<ref>«مرا بخوانید تا پاسختان دهم» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>.
*در این زمینه به این چند [[حدیث]] نیز بنگرید:
:*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: "هیچ بنده‌ای دست خود را به سوی [[خداوند]] [[عزیز]] [[جبّار]] دراز نکرد، مگر آنکه [[خداوند]] [[حیا]] می‌کند که آن را خالی بازگرداند، تا آنکه از [[رحمت]] خود هرآنچه خواهد در آن بنهد؛ از این‌رو هرگاه کسی از شما [[دعا]] کرد، دست خود را باز نگرداند مگر آنکه آن را بر صورت و سر خود بکشد"<ref>{{متن حدیث|عَنِ الْإِمَامِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: مَا أَبْرَزَ عَبْدٌ يَدَهُ إِلَى اللَّهِ الْعَزِيزِ الْجَبَّارِ إِلَّا اسْتَحْيَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَرُدَّهَا صِفْراً حَتَّى يَجْعَلَ فِيهَا مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ مَا يَشَاءُ فَإِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلَا يَرُدَّ يَدَهُ حَتَّى يَمْسَحَ عَلَى وَجْهِهِ وَ رَأْسِهِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۷۱.</ref>:
:*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: "چون [[خداوند]] را خواندی با قلبت متوجّه دعایت باش، آنگاه به [[اجابت]] آن [[یقین]] داشته باش"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{ع}} فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۷۳.</ref>.
:*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: "چون [[دعا]] کردی چنین بدان که حاجتت به تو بسیار نزدیک - و گویا کنار درب منزل- است"<ref>{{متن حدیث|وَ عَنْهُ{{ع}} أَيضَاً: إِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ وَ ظُنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۷۳.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۶-۳۲۷.</ref>.
===۴. [[توبه]] و [[اقرار]] به [[گناه]]===
*که در شمار مهمترین [[کارها]] و [[افضل]] آن است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمایند: "[[استغفار]] و بر زبان آوردن عبارت [[شریف]] [[لا اله الا الله]] [[بهترین]] [[عبادت]]‌ها است" <ref>{{متن حدیث| الِاسْتِغْفَارُ وَ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خَيْرُ الْعِبَادَةِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۵۰۵.</ref>.
*نیز در خبر است، که آن [[حضرت]] روزانه هفتاد مرتبه [[استغفار]] می‌فرمودند<ref>اصول کافی، ج۲، ص۵۰۵.</ref>.
*پیش از این اشاره کردیم که [[گناه]] در شمار [[علل]] به [[استجابت]] نرسیدن [[دعا]]، و بلکه مهمترین [[علت]] آن است؛ از این‌رو [[استغفار]] از [[گناه]] نیز در شمار مهمترین [[علل]] پذیرش آن می‌باشد. شماری از [[آیات]] و [[احادیث]] ما نیز بر همین مطلب دلالت می‌کند؛ نمونه را به دو [[آیه]] بنگرید:
:*{{متن قرآن|وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتَاعًا حَسَنًا}}<ref>«و اینکه از پروردگارتان آمرزش بخواهید سپس به پیشگاه او توبه کنید تا شما را تا زمانی معیّن از بهره‌ای نیکو بهره‌مند سازد و به هر کس که سزاوار بخششی است، بخشش شایسته او را عطا کند و اگر روی گردانید من به راستی از عذاب روزی بزرگ بر شما بیم دارم» سوره هود، آیه ۳.</ref>؛
:*{{متن قرآن|وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً}}<ref>«و ای قوم من! از پروردگارتان آمرزش بخواهید و آنگاه به سوی او توبه آورید تا از آسمان بر شما بارانی یکریز فرستد و شما را نیرو بر نیرو بیفزاید» سوره هود، آیه ۵۲.</ref>.
*در [[قرآن کریم]] در بیش از یکصد مورد، به [[زاری]] به درگاه [[الهی]] و [[تضرّع]] به سوی او اشاره شده؛ این موارد همگی با [[استغفار]] و [[توبه]] همراه است، و از این‌رو نشان می‌دهد که [[بنده]] می‌باید به هنگام [[دعا کردن]]، خود را از بار [[گناهان]] پیشینش رهائی بخشیده آنگاه دست به درخواست خویش دراز کند.
*[[شیخ کلینی]] و شماری از [[روایات]] این مطلب را در کتاب گرانقدر خویش نقل، و در بابی کنار هم آورده است <ref>اصول کافی، ج۲، ص۴۷۹.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۸.</ref>.
===۵. توسُّل به صاحبان [[عصمت]] کُبری{{ع}}===
*به این [[آیه شریفه]] که در این زمینه بسیار روشن است، بنگرید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید» سوره مائده، آیه ۳۵.</ref>.
*در ذیل همین [[آیه شریفه]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمایند: "ما وسیله به سوی [[خداوند]] هستیم" <ref>{{متن حدیث|وَ نَحْنُ الْوَسِيلَةُ إِلَى اللَّهِ‌}}؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۲۲.</ref>.
*نیز از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] شده که: "به [[خدا]] قسم ما اسماء زیبای [[الهی]] هستیم" <ref>{{متن حدیث|نَحْنُ وَ اللَّهِ أَسْمَاءِ الْحُسْنَى‌}}؛ اصول کافی، ج۱، ص۱۴۴.</ref>.
*باز در همین زمینه [[حضرت]] [[حق]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا}}<ref>«و اگر آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر برای آنان آمرزش می‌خواست خداوند را توبه‌پذیر بخشاینده می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۶۴.</ref>.
*از این [[آیه شریفه]] به روشنی استفاده می‌شود، که [[مغفرت الهی]] متوقّف بر [[توسّل]] بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[خاندان]] [[معصوم]] ایشان{{ع}} می‌باشد؛ بلکه دلالت بر این نیز می‌نماید، که [[دعا]] نزد [[قبور]] مطهّر آنان در پذیرش [[دعا]] نقشی انکارناپذیر دارد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۲۹.</ref>.
*[[شیخ کلینی]] در این باره، بابی تدوین و در آن بیش از بیست [[روایت]] [[نقل]] کرده است؛ در آن شمار است: "[[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: [[دعا]] همچنان از بارگاه [[الهی]] پوشیده می‌ماند، تا آنگاه که بر [[محمد]] و [[آل محمد]] [[صلوات]] فرستاده شود" <ref>{{متن حدیث|عَنِ الْإِمَامِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: لَا يَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۴۹۱.</ref>.
*اینها شرائط مهمی است، که [[دعا]] بدون آنها اصلاً تحقّق نمی‌یابد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۳۰.</ref>.
==شرائط مستحبّی [[دعا]]==
*که ماهیت درخواست بدون آنها متحقّق می‌شود، امّا [[اجابت دعا]] منوط به وجود آن‌هاست نیز، بسیار است. ما در اینجا به شماری از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم. این شرائط بر اساس آنچه در [[احادیث]] ما آمده است، به سه قسمت اصلی تقسیم می‌شود:
===۱. شرائط مربوط به [[دعا کننده]] و حالات او===
*حالات کسی که دست به [[دعا]] بر می‌دارد، در پذیرش دعای او نقشی مهم ایفا می‌کند. مهمترین این حالات چنین است:
#[[دعا]] بعد از [[نماز]]، به ویژه [[نماز شب]]، و به‌خصوص بعد از [[نماز وتر]] به هنگام [[قنوت]] و [[سجود]]؛
#دعای [[انسان]] اندوهگینی که [[ناراحتی‌ها]] به او [[هجوم]] برده، و گوئی او را همچون کسی که در دریائی طوفانی [[غرق]] شده، بدون [[پناه]] ساخته است؛
#دعای [[انسان]] [[مظلوم]]، به ویژه اگر به کسی نفرین نکند، بلکه برای خود و دیگران خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] را طلب نماید<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۳۰.</ref>.
#دعای [[انسان]] [[مضطر]]، به ویژه اگر به هنگام [[دعا]] [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|أَمَّنْ يُجِيبُ}}<ref>«یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد» سوره نمل، آیه ۶۲.</ref> را نیز قرائت کند؛ و به [[مظلومان]] عالم به ویژه سیّد [[مظلومان]] همه عالم [[حضرت]] [[امام]] حُسین{{ع}} توسُّل جوید؛
#دعای آن کس که در حالت گذاردن [[حج]] است، به ویژه در اماکن مخصوصی همچون [[مسجد الحرام]] و [[مسجد]] النّبی{{صل}}، و نیز اوقات خاصّی همچون روز [[عرفه]]؛
#[[دعا]] [[انسان]] مریض، به ویژه وقتی که درد بر او فشار آورد، یا به چیزی یا [[همراهی]] احتیاج یابد؛
دعائی که به همراه گروهی از [[مردم]] انجام پذیرد؛
#[[دعا]] بعد از [[قرائت قرآن]]، به ویژه سوره‌هائی که در این زمینه از نقش بیشتری برخوردار است، سوره‌هائی همچون [[سوره]] [[حمد]] و [[اخلاص]]، و آیاتی همچون [[آیات]] آخر [[سوره]] [[حشر]] و به ویژه [[آیه]] الکرسی؛
#[[دعا]] با دستان برافراشته، به‌ویژه آنکه [[دعا کننده]] انگشتر عقیق نیز در دست داشته باشد؛
#[[دعا]] به هنگام شکستن [[قلب]] و [[خضوع]]، [[گریه]] و [[تضرّع]] به درگاه [[الهی]]؛
#[[دعا]] به هنگام افطار، به‌ویژه در روزه‌های مستحبّی؛
#[[دعا]] به هنگام اَذان، و به‌ویژه آنکه خودِ [[دعا کننده]] اَذان گوید؛
#[[دعا]] بعد از وضوی مستحبّی، به‌ویژه آنکه [[دعا کننده]] دو رکعت [[نماز]] مستحبّی نیز به‌جای آورد. از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[روایت]] شده که ایشان به [[نقل]] از [[حضرت]] [[حق]] - جلَّ وعلا! - فرمودند: "[[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمایند: [[حضرت]] [[حق]] می‌فرماید: هرکس وضویش نقض شود و بلافاصله تجدید [[وضو]] نکند، به من جفا کرده است؛ و هرکس وضویش نقض شود و تجدید [[وضو]] کند و دو رکعت [[نماز]] نگذارد، به من جفا کرده است؛ و هرکس وضویش نقض شود و تجدید [[وضو]] کند و دو رکعت [[نماز]] گذارد، امّا درباره تمامی امور [[دین]] و دنیایش که [[دعا]] کند اجابتش نکنم، من به او جفا کرده‌ام؛ در حالی که من [[پروردگار]] جفاکننده نیستم" <ref>{{متن حدیث|مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ يَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ يُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَ دَعَانِي وَ لَمْ أُجِبْهُ فِيمَا سَأَلَنِي مِنْ أَمْرِ دِينِهِ وَ دُنْيَاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱، ص۲۶۸.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۳۱.</ref>.
===۲. شرائط مربوط به زمان===
*این شرائط نیز بسیار بوده، ما در اینجا تنها مهمترین آنها را بر اساس ماه‌ها، روزها و شب‌ها و ساعات بر می‌شماریم.
*در رابطه با ماه‌ها، [[دعا]] در [[ماه رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]]، چه در روز و چه در شب پذیرفته می‌شود. از این‌رو اگر کسی این سه [[ماه]] را [[بهار]] [[دعا]] بخواند، سخنی ناصواب نگفته است.
*در رابطه با شب‌ها و روزها، [[شب‌های قدر]] و ده روز اوّل [[ماه]] ذی حجّه - به‌ویژه روز [[عَرَفه]]-، و روزهائی که در [[شریعت اسلام]] بدان اشاره شده، به‌ویژه [[عید فطر]]، قربان، [[غدیر]]، [[مبعث]] و روزها و شب‌های [[جمعه]]، بسیار مهم برشمرده شده است. [[اهل دل]] همیشه در رابطه با شب‌های [[جمعه]] به [[خواندن]] [[دعای کمیل]]، و در صبح آن به [[خواندن]] دعای نُدبه سفارش می‌کرده‌اند.
*در رابطه با ساعات امّا، [[سحر]] و به‌ویژه پیش از [[طلوع فجر]] که مهمترین و [[برترین]] ساعت‌های شب و روز است-، و نیز لحظات بینَ الطّلوعین از اهمّیت بیشتری برخوردار است؛ از این‌رو [[اهل دل]] [[غفلت]] از این ساعات و لحظات را [[خسران]] نامیده‌اند.
*ما در اینجا سالکان کوی کمال را سفارش می‌کنیم، که تَهَجُّد [[سحر]] - که [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] به آن قسم یاد کرده است- را از دست ننهند، و در هر شرایطی بر آن مواظبت نمایند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده شب را- جز اندکی- بپای خیز نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۱-۴.</ref>
*هنگامه ظهر، غروب و فاصله میان [[نماز]] [[مغرب]] و عشاء نیز، از همین اهمیّت برخوردار است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۳۲.</ref>.
===۳. شرائط مربوط به مکان===
*مهمترین مکان‌ها برای [[دعا]]، تمامی مساجد، به‌ویژه [[مسجد الحرام]]، کنار [[کعبه]]، حِجْر، [[مقام]]، حَجَر و [[زمزم]] است. نیز [[مسجد]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، میان [[محراب]] و [[منبر]] ایشان، و نیز در کنار [[مرقد]] مطهّر آن بزرگوار در این زمینه از فضیلتی خاص برخوردار است.
*[[دعا]] در سرزمین [[عرفات]]، مشعر، مِنی، بر روی دو کوه [[صفا و مروه]]، و نیز در کنار مراقد [[مطهر]] [[اهل بیت]]{{عم}} به‌ویژه در آستانه [[حضرت]] سیِّدالشُّهداء{{ع}} نیز، از تأثیری خاص برخوردار است.
*[[دعا]] در کنار [[قبور]] [[مؤمنین]]، به‌ویژه [[عالمان]] و [[سادات]] نیز تأثیری خاص در پذیرش آن خواهد داشت <ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۳۳۳.</ref>.


==منابع==
==منابع==
۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش