شکرگزاری در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

*در [[آیات]] بسیار دیگری نیز، به اشاره و یا به تصریح آمده است، که [[شکر نعمت]] موجب خیر [[دنیا]] و [[آخرت]]، و زیاد شدن [[نعمت‌ها]] خواهد بود؛ ما در اینجا به شماری از این [[آیات]] اشاره می‌‌کنیم: {{متن قرآن|وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ}}<ref>«و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref>؛{{متن قرآن|مَا يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ}}<ref>«اگر سپاسگزار باشید و ایمان آورید خداوند را با عذاب شما چه کار؟» سوره نساء، آیه ۱۴۷.</ref>؛ {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ}}<ref>«اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|وَإِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ}}<ref>«و اگر سپاسگزار باشید سپاسگزاری را برای شما می‌پسندد» سوره زمر، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ}}<ref>«هان ای مؤمنان! از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم بخورید و خداوند را سپاس بگزارید» سوره بقره، آیه ۱۷۲.</ref>؛ {{متن قرآن|بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بلکه تنها خداوند را پرستش کن و از سپاسگزاران باش!» سوره زمر، آیه ۶۶.</ref>؛ {{متن قرآن|اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا}}<ref>«ای خاندان داوود! سپاس گزارید!» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۰.</ref>.

*اما صد افسوس! که تمامی [[مردمان]] جز انگشت‌شماری از آنان، به [[رذیلت]] [[ناسپاسی]] [[مبتلا]] می‌‌باشند؛ این مطلب نیز در بسیاری از [[آیات قرآن کریم]] ذکر شده، بر آن [[تأسف]] رفته و [[بندگان]] از آن باز داشته شده‌اند؛ در شمار این [[آیات]] است: {{متن قرآن|وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ}}<ref>«اما بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند» سوره بقره، آیه ۲۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ}}<ref>«و اندکی از بندگان من سپاسگزارند» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}<ref>«و بیشتر آنان را سپاسگزار نخواهی یافت» سوره اعراف، آیه ۱۷.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۰.</ref>.

==مراتب [[فضیلت]] [[شکرگذاری]]==

===مرتبه نخست===

*پُر واضح است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن‌گونه که سزاوار نعمت‌های اوست، به [[شکر]] آن [[نعمت‌ها]] بپردازد؛ چه به شمارش گرفتن این [[نعمت‌ها]] مقدور هیچ‌کس نبوده برای او ممکن نیست: {{متن قرآن|وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا}}<ref>«و اگر نعمت خداوند را بر شمارید نمی‌توانید شمار کرد» سوره ابراهیم، آیه ۳۴.</ref>.

*نیز از [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} حکایت می‌‌فرماید که: {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ وَالَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ}}<ref>«همان که مرا آفرید و همو راهنمایی‌ام می‌کند و همان که به من می‌خوراند و می‌نوشاند و چون بیمار شوم اوست که بهبودی‌ام می‌بخشد و همان که مرا می‌میراند سپس زنده می‌گرداند و همان که امید می‌برم در روز پاداش و کیفر لغزش مرا ببخشاید» سوره شعراء، آیه ۷۸-۸۲.</ref>

*نیز می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و از چیزهای پاکیزه روزیتان داد باشد که سپاس گزارید» سوره انفال، آیه ۲۶.</ref>، {{متن قرآن|اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ}}<ref>«ای خاندان داوود! سپاس گزارید! و اندکی از بندگان من سپاسگزارند» سوره سبأ، آیه ۱۳.</ref>.

*این روش امروزه بر [[زندگی]] آنان [[حکمران]] شده تمامی [[کارها]] و اندیشه‌های آنان بر اساس آن [[استوار]] می‌‌گردد، بدون آنکه از [[خداوند]] حیاء کرده روش خود را رها کنند.

*[[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه هدی]]{{عم}} روش اینان را در پاره‌ای از [[روایات]] مربوط به وقایع دردناک [[آینده]] یاد کرده، از آن حذر داده‌اند<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۴.</ref>.

===مرتبه دوّم===

*پس از آن، چون این مطلب [[ادراک]] گردید، سپاسگذاری بر آن؛ سخت‌تر و دشوارتر است، و تنها انگشت‌شماری از [[مردمان]] می‌‌توانند به آن بپردازند<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۵.</ref>.

*[[خواصّ]] از آنان امّا، کسانی هستند که [[پروردگار]] عالم را با [[عقل]] و [[ایمان]] خود دریافته‌اند؛ از این رو [[ایمان]] در [[قلب]] آنان [[رسوخ]] کرده زوایای آن را فراگرفته است. اینان به سبب همین [[ایمان]] در می‌‌یابند که [[بلاها]] و مشکلات تنها به سبب آنچه خود [[مردم]] به انجام می‌‌رسانند، پدید می‌‌آید. اینان مشکلات و [[مصائب]] را در [[حقیقت]] علائمی می‌‌دانند، که [[خداوند]] برای بازگشت [[مردم]] به سوی خود برای آنان ارسال می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ}}<ref>«و هر گزندی به شما برسد از کردار خود شماست و او از بسیاری (از گناهان شما نیز) در می‌گذرد» سوره شوری، آیه ۳۰.</ref>؛ {{متن قرآن|ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«برای کارهایی که مردم کرده‌اند در خشکی و دریا تباهی به چشم می‌خورد، تا (خداوند، کیفر) برخی از آنچه کرده‌اند به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» سوره روم، آیه ۴۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ}}<ref>«و ما در هیچ دیاری پیامبری نفرستادیم مگر آنکه مردمش را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند» سوره اعراف، آیه ۹۴.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۶.</ref>.

*از این رو، در می‌‌یابند که [[بلاها]] و [[مصیبت‌ها]] در شمار [[الطاف]] [[پنهان]] او هستند؛ و پر واضح است که هر لطفی نعمتی است و هر نعمتی [[شایسته]] [[سپاس]].

*اکنون واضح است که با این مقدار از [[ایمان]] [[عقلی]]، نمی‌توان به این مرتبه از [[فضیلت]] سپاسگذاری رسید؛ بلکه رسیدن به آن محتاج [[ایمان]] قلبی است، که تنها اخصّ [[خواصّ]] اُمّت از آن برخوردارند. اینان کسانی هستند که [[ایمان]] در قلبشان خانه گزیده، از این رو هیچ مانعی نمی‌تواند [[ایمان]] آنان را [[سست]] گرداند. بر همین اساس است که این‌گونه [[مؤمنان]] بلاهای [[زندگی]] را در شمار [[الطاف]] [[پنهان]] او می‌‌بینند، و آن را [[برتر]] و بالاتر از نعمت‌های ظاهر او - جلَّ وعلا! - در مسیر استکمال خود می‌‌یابند؛ چه همان‌گونه که طلا به وسیله [[آتش]] [[پاک]] و [[خالص]] می‌‌گردد، اینان نیز مشکلات خود را همچون آتشی فرض می‌‌کنند که [[روح]] آنان را از ناپاکی‌ها و آلودگی‌ها [[پاک]] می‌‌گرداند.

*به دست آوردن این حالت، محتاج ریاضت‌های شرعی و رنج‌های مذکور در متن [[دین]] است؛

*در این حال [[انسان]] به [[یقین]] دست می‌‌یابد، و به دیگر سخن از [[مرتبه علم]] به مرتبه [[ایمان]] ارتقاء می‌‌یابد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۷.</ref>.

===مرتبه سوّم===

*اوّلین سخن [[بهشتیان]] نیز در آن [[جایگاه]] [[رحمت]] و [[نعمت]]، همین [[سپاس]] و ثنای اوست: {{متن قرآن|وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«و پایان دعاشان، الحمد للّه ربّ العالمین "سپاس خداوند پروردگار جهانیان را» سوره یونس، آیه ۱۰.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۸.</ref>.

#'''[[شکر زبانی]]:''' [[شکر زبانی]]، آن است که [[انسان]] [[خداوند]] را در حالی [[شکر]] گوید، که [[اعتقاد]] کامل بدان داشته باشد که او نعمت‌هایی [[آشکار]] و [[پنهان]] بدو بخشیده است. به تعبیر دیگر، این نوع از [[شکرگذاری]]، بیان زبانی مکنونات قلبی است. این مقدار از سپاسگذاری، همان چیزی است که در عموم [[آیات]] و [[روایات]] مربوط به این مطلب، به اشاره گرفته شده است. [[شکر]] زبانی همان شکری است که ثواب‌های بسیاری در [[قرآن]] و [[حدیث]] بر آن مترتّب شده، و دست‌کم از مصادیق بارز آن است. اَوراد، اَذکار، حمدها و تقدیس‌هایی که در میان [[اهل دل]] مشهور شده و آنان بر [[خواندن]] آن مداومت می‌‌نمایند نیز، از همین نوع بوده؛ همان‌گونه که ختم‌های فراوانی که برای برآورده شدن حاجت‌های [[انسان]] و رفع [[بلاها]] از او وارد شده نیز، از همین نوع می‌‌باشد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۹.</ref>.

*به همین ترتیب هرکس اعضاء بدنش را در به دست آوردن کمال آن به کار گیرد، [[ثروت]] خود را در به دست آوردن [[رضایت]] او صرف نماید، و... نه در شمار منکران [[نعمت]] او، که در شمار سپاسگذاران و شاکران خواهد بود.

*حال اضافه می‌کنیم که خوشا به حال آنان که از شکری مرکّب از هر سه جزء زبانی و [[عقلی]] و قلبی برخوردارند!؛ اینان به نعمت‌های او [[اقرار]] می‌‌کنند، به مقتضای آن عمل می‌‌نمایند، و سراسر جانشان از [[اعتقاد]] آن انباشته می‌‌گردد. رسیدن به [[فضیلت]] [[شکر]] و آثار بسیار گران‌بار آن، بدون ترکیب این سه باهم ممکن نخواهد بود. آری! آن کس که بر زبانش عبارت [[مبارک]] "الحمد لله" یا "شکراً لله" را جاری می‌‌سازد، از ثوابی بهره‌مند خواهد شد؛ اما اگر [[قلب]] او نیز زبان را در این مرتبه [[همراهی]] نماید، از ثوابی [[برتر]] بهره‌مند خواهد گردید.