اتباع در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←دسته دوم
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
*از [[آیات]] گذشته در همین رابطه چند مطلب دیگر نیز استفاده می شود: | *از [[آیات]] گذشته در همین رابطه چند مطلب دیگر نیز استفاده می شود: | ||
*۱. شرط [[محبوبیت]] نزد [[خدا]] [[تبعیت]] از [[رسول اکرم]]{{صل}} است: {{متن قرآن|فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ}}. | *۱. شرط [[محبوبیت]] نزد [[خدا]] [[تبعیت]] از [[رسول اکرم]]{{صل}} است: {{متن قرآن|فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ}}. | ||
بنابراین، آنها که در پی جلب [[رضا]] و [[محبت]] [[خداوند]] هستند، باید از [[رسول خدا]]{{صل}} [[تبعیت]] و [[پیروی]] کنند؛ زیرا به جز [[تبعیت]] و [[پیروی]] از [[رسول خدا]]{{صل}} راهی به سوی [[رضای خدا]] و محبوب بودن نزد او و [[مغفرت]] او وجود ندارد. | *بنابراین، آنها که در پی جلب [[رضا]] و [[محبت]] [[خداوند]] هستند، باید از [[رسول خدا]]{{صل}} [[تبعیت]] و [[پیروی]] کنند؛ زیرا به جز [[تبعیت]] و [[پیروی]] از [[رسول خدا]]{{صل}} راهی به سوی [[رضای خدا]] و محبوب بودن نزد او و [[مغفرت]] او وجود ندارد. | ||
*[[کلینی]] در [[اصول کافی]] به [[سند صحیح]] روایتی را از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است که [[امام]] فرمود: "آن کس که [[دوست]] دارد بداند [[خدا]] او را [[دوست]] دارد به [[طاعت]] ما عمل کند و از ما [[پیروی]] کند، آیا فرموده [[خدای عزوجل]] را به پیامبرش{{صل}} نشنیده است: "بگو: اگر [[خدا]] را [[دوست]] دارید از من [[پیروی]] کنید [[خدا]] شما را [[دوست]] خواهد داشت، و [[گناه]] شما را خواهد بخشید" به [[خدا]] [[سوگند]] کسی [[مطیع خدا]] نخواهد شد مگر آنکه [[خداوند]] [[پیروی]] از ما را بخشی از اطاعتش مقرر کرده باشد، نه به [[خدا]] [[سوگند]]، هیچ بنده‌ای از ما [[پیروی]] نمی‌کند مگر آنکه [[خداوند]] او را [[دوست]] بدارد"<ref>{{متن حدیث|وَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ يُحِبُّهُ فَلْيَعْمَلْ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لْيَتَّبِعْنَا أَ لَمْ يَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِيِّهِ{{صل}} {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ}} وَ اللَّهِ لَا يُطِيعُ اللَّهَ عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي طَاعَتِهِ اتِّبَاعَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا يَتَّبِعُنَا عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَحَبَّهُ اللَّهُ}}؛ اصول کافی، ج۸، ص۱۴.</ref>. | *[[کلینی]] در [[اصول کافی]] به [[سند صحیح]] روایتی را از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است که [[امام]] فرمود: "آن کس که [[دوست]] دارد بداند [[خدا]] او را [[دوست]] دارد به [[طاعت]] ما عمل کند و از ما [[پیروی]] کند، آیا فرموده [[خدای عزوجل]] را به پیامبرش{{صل}} نشنیده است: "بگو: اگر [[خدا]] را [[دوست]] دارید از من [[پیروی]] کنید [[خدا]] شما را [[دوست]] خواهد داشت، و [[گناه]] شما را خواهد بخشید" به [[خدا]] [[سوگند]] کسی [[مطیع خدا]] نخواهد شد مگر آنکه [[خداوند]] [[پیروی]] از ما را بخشی از اطاعتش مقرر کرده باشد، نه به [[خدا]] [[سوگند]]، هیچ بنده‌ای از ما [[پیروی]] نمی‌کند مگر آنکه [[خداوند]] او را [[دوست]] بدارد"<ref>{{متن حدیث|وَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ يُحِبُّهُ فَلْيَعْمَلْ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لْيَتَّبِعْنَا أَ لَمْ يَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِيِّهِ{{صل}} {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ}} وَ اللَّهِ لَا يُطِيعُ اللَّهَ عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي طَاعَتِهِ اتِّبَاعَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا يَتَّبِعُنَا عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَحَبَّهُ اللَّهُ}}؛ اصول کافی، ج۸، ص۱۴.</ref>. | ||
*۲. إعراض از [[اطاعت خدا]] و [[رسول]] [[کفر]] است و [[نفرت]] [[خدا]] را در پی دارد: {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}<ref>«پس اگر از اطاعت خدا و رسول روی‌گردانند، هر آینه خداوند کافران را دوست ندارد» سوره آل عمران، آیه ۳۲.</ref>. | *۲. إعراض از [[اطاعت خدا]] و [[رسول]] [[کفر]] است و [[نفرت]] [[خدا]] را در پی دارد: {{متن قرآن|فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}<ref>«پس اگر از اطاعت خدا و رسول روی‌گردانند، هر آینه خداوند کافران را دوست ندارد» سوره آل عمران، آیه ۳۲.</ref>. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
*توضیح قضیّه شرطیّه {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي}} چنین است: {{عربی|إن لم تتبعوني فانكم لا تحبون الله}}، "اگر از من [[تبعیت]] نکنید پس [[خدا]] را [[دوست]] ندارید" [[صدق]] این قضیّه شرطیّه با مدلول مطابقی و مفهومش متوقف بر تلازم بین مقدم و [[تالی]] در جمله {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي}} است و تلازم بین مقدم و [[تالی]] در این قضیه بر آن دو مقدمه مذکور در فوق متوقف است؛ زیرا بدون [[صدق]] دو مقدمه مذکور تلازم بین مقدم و [[تالی]] در آن جمله تحقق نخواهد یافت. | *توضیح قضیّه شرطیّه {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي}} چنین است: {{عربی|إن لم تتبعوني فانكم لا تحبون الله}}، "اگر از من [[تبعیت]] نکنید پس [[خدا]] را [[دوست]] ندارید" [[صدق]] این قضیّه شرطیّه با مدلول مطابقی و مفهومش متوقف بر تلازم بین مقدم و [[تالی]] در جمله {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي}} است و تلازم بین مقدم و [[تالی]] در این قضیه بر آن دو مقدمه مذکور در فوق متوقف است؛ زیرا بدون [[صدق]] دو مقدمه مذکور تلازم بین مقدم و [[تالی]] در آن جمله تحقق نخواهد یافت. | ||
*بنابراین، [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي...}} به دلالت التزامی بر قضیه "کل [[محبّ]] لمحبوب متّبع له" دلالت می کند که چنین نتیجه می دهد هر کس که محبتش از سوی [[خدا]] [[واجب]] باشد، [[اتباع|اتّباع]] او نیز که به معنای [[پیروی]] و [[اطاعت]] از اوست، [[واجب]] است. بر این اساس، [[وجوب]] [[محبّت]] و [[مودّت]] قربای [[رسول الله]]{{صل}} به طور مطلق که در [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} بیان شده است، بر [[وجوب اطاعت]] و [[پیروی]] از آنان دلالت دارد. | *بنابراین، [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي...}} به دلالت التزامی بر قضیه "کل [[محبّ]] لمحبوب متّبع له" دلالت می کند که چنین نتیجه می دهد هر کس که محبتش از سوی [[خدا]] [[واجب]] باشد، [[اتباع|اتّباع]] او نیز که به معنای [[پیروی]] و [[اطاعت]] از اوست، [[واجب]] است. بر این اساس، [[وجوب]] [[محبّت]] و [[مودّت]] قربای [[رسول الله]]{{صل}} به طور مطلق که در [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} بیان شده است، بر [[وجوب اطاعت]] و [[پیروی]] از آنان دلالت دارد. | ||
*و با توجه به اینکه در [[قرآن کریم]] به مقتضای [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} تنها کسی که بعد از [[خدا]] و [[رسول]] اطاعتش به طور مطلق [[واجب]] شده [[اولو الامر]] است. بنابراین و با توجه به [[وجوب اطاعت]] قربای [[رسول خدا]]{{صل}} به موجب [[آیه]] [[وجوب]] [[مودّت]]، معلوم می شود مصداق "[[اولو الامر]]"ی که اطاعتش [[واجب]] است، قربای [[رسول الله]] | *و با توجه به اینکه در [[قرآن کریم]] به مقتضای [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} تنها کسی که بعد از [[خدا]] و [[رسول]] اطاعتش به طور مطلق [[واجب]] شده [[اولو الامر]] است. بنابراین و با توجه به [[وجوب اطاعت]] قربای [[رسول خدا]]{{صل}} به موجب [[آیه]] [[وجوب]] [[مودّت]]، معلوم می شود مصداق "[[اولو الامر]]"ی که اطاعتش [[واجب]] است، قربای [[رسول الله]]{{صل}} می باشند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | ||
===دسته سوم=== | |||
آیاتی که بر دوران امر بین اتّباع و [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] از یکسو و اتّباع و [[اطاعت]] از [[هوای نفس]] از سوی دیگر دلالت دارند. | |||
از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] چنین استفاده می شود که بهجز [[خدا]] و آنها که اتّباعشان و [[پیروی]] از ایشان اتّباع و [[پیروی]] از خداست - چون [[خداوند]] [[دستور]] به اتّباع آنها صادر فرموده است - هر متبوع دیگری فرمانش، [[فرمان]] [[هوای نفس]] و اتّباع از او، اتّباع از [[هوای نفس]] است. | |||
و از آنجا که متبوع بودن، یعنی مطاعبودن و اتّباع به معنای [[اطاعت]] کامل است و [[اطاعت]]، [[حقیقت]] [[عبادت]] است، چنان‌که سابقاً توضیح دادیم، لهذا [[برگزیدن]] هر متبوعی جز [[خداوند متعال]] و آن کس که [[پیروی]] از او به [[دستور خداوند]] [[پیروی]] از [[خداوند]] است، به معنای [[پرستش]] خدایی غیر [[خداوند متعال]] است. | |||
این مطالب را می توان بهروشنی در [[آیات]] کریمه ذیل ملاحظه کرد: | |||
{{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ * وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ * أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و این کتاب [= قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم، درحالى‌که کتب پیشین را تصدیق مى‌کند، و نگاهبان و حاکم بر آنهاست؛ پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان. ما براى هر کدام از شما (امت ها)، آیین و طریقه روشنى قرار دادیم؛ و اگر خدا مى‌خواست، همه شما را امّت واحدى قرار مى‌داد؛ ولى خدا مى‌خواهد شما را در آنچه به شما ارزانى داشته بیازماید؛ (و استعدادهاى مختلف شما را پرورش دهد) پس در نیکی‌ها بر یکدیگر سبقت جویید. بازگشت همه شما، به سوى خداست؛ و از آنچه در آن اختلاف مى‌کردید؛ (در قیامت) به شما خبر خواهد داد. * و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن؛ و از آنها برحذر باش، مبادا تو را نسبت به بخشى از آنچه خداوند بر تو نازل کرده، منحرف سازند؛ و اگر آنها (از حکم و داورى تو)، روى گردانند، بدان که خداوند مى‌خواهد آنان را به خاطر پاره‌اى از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیارى از مردم فاسقند. * آیا آنها حکم جاهلیّت را (از تو) مى‌خواهند؟! و چه کسى بهتر از خدا، براى قومى که اهل ایمان و یقین هستند، حکم مى‌کند؟!» سوره مائده، آیه ۴۸-۵۰.</ref>. | |||
از این [[آیات]] کریمه - در رابطه با موضوع مورد بحث - مطالب زیر استفاده می شود: | |||
مطلب اول: میان [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله و اتّباع هوی قضیه منفصله حقیقیه مانعة‌الجمع و الخلو برقرار است. [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله ملازم با [[نفی]] اتّباع هوی است و اتّباع هوی نیز با [[نفی]] [[حکم]] به [[ما انزل الله]] ملازمت دارد و [[نفی]] اتّباع هوی راهی بهجز اتّباع [[ما انزل الله]] ندارد و هر [[انحرافی]] از [[ما انزل الله]] مصداق اتّباع [[هوای نفس]] است: | |||
{{متن قرآن|فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ}}<ref>«پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref>. | |||
{{متن قرآن|وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ...}}<ref>«و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره مائده، آیه ۴۹.</ref>. | |||
این قضیه منفصله مانعه الجمع و الخلو در بسیاری از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] بیان شده و مورد تأکید قرار گرفته است. نظیر: | |||
۱. {{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ}}<ref>«اگر به فراخوانی تو پاسخ مثبت ندهند، بدان که آنان تنها از هوس‌هاى خود پیروى مى‌کنند. و چه کسى گمراه‌تر از آن کس است که پیروى هواى نفس خویش کرده و هیچ هدایت الهى را نپذیرفته است؟!» سوره قصص، آیه ۵۰.</ref>. | |||
۲. {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«سپس تو را بر آیینی از فرمان قرار دادیم، پس از آن پیروی کن، و از هوای نفس جاهلان پیروی مکن» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref>. | |||
۳. {{متن قرآن|فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ}}<ref>«پس به همین خاطر تو (نیز آنان را به سوى این آیین توحیدى) دعوت کن و آنچنان که مأمور شده‌اى استقامت نما، و از هوى و هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره شوری، آیه ۱۵.</ref>. | |||
۴. {{متن قرآن|قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ * قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ}}<ref>«بگو: "من از پرستش کسانى که غیر از خدا مى‌خوانید، نهى شده‌ام" بگو: "من از هوا و هوس‌هاى شما، پیروى نمى‌کنم؛ اگر چنین کنم، گمراه شده‌ام؛ و از هدایت یافتگان نخواهم بود" * بگو: "من دلیل روشنى از پروردگارم دارم؛ ولى شما آن را تکذیب کرده‌اید. آنچه شما (از عذاب الهى) درباره آن شتاب مى‌کنید در اختیار من نیست. حکم و فرمان، تنها از آن خداست! حق را از باطل جدا مى‌کند؛ و او بهترین جدا کننده (حق از باطل) است"» سوره انعام، آیه ۵۶-۵۷.</ref>. | |||
۵. {{متن قرآن|أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهى گمراه ساخته و برگوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پرده‌اى قرار داده است؟! با این حال، غیر از خدا چه کسى مى‌تواند او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمى‌شوید؟!» سوره جاثیه، آیه ۲۳.</ref>. | |||
در [[قرآن کریم]] [[اطاعت]] و [[تبعیت]] از [[هوای نفس]]، [[عبادت]] [[هوای نفس]] بهشمار آمده و از آن به "إله خود قراردادن [[هوای نفس]]" تعبیر شده است. | |||
تعبیر به "إله قراردادن [[هوای نفس]]" چنان‌که در [[آیه]] اخیر آمده، به معنای [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از [[هوای نفس]] است و مؤید دیگری است بر آنچه کراراً توضیح داده و مورد تأکید قرار دادیم که در [[قرآن کریم]] [[عبادت]] به معنای [[اطاعت]] و [[تبعیت]] خاضعانه است و از آنجا که "إله" به معنای [[معبود]] است، لهذا [[پیروی]] از [[هوای نفس]] در برابر [[اطاعت]] [[اوامر خدا]] و [[رسول]]، [[عبادت]] و [[پرستش]] [[هوای نفس]] و إله قلمداد نمودن و به الوهیتپذیرفتن خواسته و [[هوای نفس]] است. | |||
همین مضمون در [[آیه]] دیگری نیز آمده است: | |||
{{متن قرآن|أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا}}<ref>«آیا دیده‌ای آن را که هوای خود را معبود خود قرار داده است؟ آیا تو می‌توانی عهده‌دار دفاع و حمایت از او باشی؟» سوره فرقان، آیه ۴۳.</ref>. | |||
در هر صورت، این مجموعه [[آیات]] و [[آیات]] دیگر آشکارا دلالت بر این [[حقیقت]] دارند که میان [[پیروی]] از [[هوای نفس]] و [[پیروی]] از [[خدا]] و [[رسول]]، تلازم عکسی وجود دارد؛ بهگونه ای که [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] با [[نفی]] [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] با [[نفی]] [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] تلازم دارد. | |||
از این تلازم، این مطلب نتیجه گرفته می شود که در برابر [[بشر]] بیش از دو راه وجود ندارد: | |||
یا آنکه در [[زندگی]] خود از [[اوامر خدا]] و [[رسول]] [[پیروی]] کند و [[حاکمیت]] و [[قانون]] و [[فرمانروایی خدا]] و [[رسول]] را بپذیرد، یا آنکه راه [[هوای نفس]] را در پیش گیرد و با [[پیروی]] از [[هوای نفس]] قدم در [[بیراهه]] و [[گمراهی]] گذاشته و [[زندگی]] و هستی خود را تباه نموده و شقاوتمندی [[سرنوشت]] خود را رقم زند. | |||
مطلب دوم: [[تبعیت]] و [[پیروی]] از لوازم لاینفک [[پذیرش]] [[حاکمیت]] است، بلکه اساساً [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی معنایی جز [[پیروی]] و [[تبعیت]] از او ندارد؛ زیرا [[پیروی]] و [[تبعیت]] به معنای گردننهادن به امر و [[فرمان]] متبوع است و [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی به معنای گردننهادن به امر و [[فرمان]] اوست. | |||
مؤید این مطلب، [[آیات شریفه]] [[سوره یونس]] است. آنجا که [[خدای متعال]] در راستای [[نقل]] داستان [[موسی]]{{ع}} و [[فرعون]] می فرماید: | |||
{{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ * إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ * يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ}}<ref>«ما، موسى را با آیات خود و دلیل آشکارى فرستادیم * به سوى فرعون و اطرافیانش؛ امّا آنها از فرمان فرعون پیروى کردند؛ درحالى‌که فرمان فرعون، مایه رشد و نجات نبود. * روز قیامت، او در پیشاپیش قومش خواهد بود؛ و (به جاى چشمه‌هاى زلال بهشت) آنها را وارد آتش مى‌کند؛ و چه بد آبشخورى است (آتش)، که بر آن وارد مى‌شوند!» سوره هود، آیه ۹۶-۹۸.</ref>. | |||
در این [[آیات]]، از [[تبعیت]] از [[فرعون]]، به صراحت به [[تبعیت]] از امر او تعبیر و اعلام شده که نتیجه [[پذیرش رهبری]] و [[حاکمیت]] او در [[روز قیامت]]، گرفتار آمدن به [[سرنوشت]] سیاه و شقاوتمندانه ای است که [[فرعون]] بدان گرفتار خواهد شد. | |||
[[تطبیق]] [[تبعیت]] بر [[اطاعت]] [[امر]] در [[آیات]] دیگری از [[قرآن کریم]] نیز آمده است. نظیر: | |||
{{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«پس آن کس که از من پیروی نمود، از من است و آن کس که از من فرمانبری نکند، همانا تو بخشنده مهربانی» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.</ref>. | |||
در [[آیه]] فوق [[تقابل]] میان {{متن قرآن|مَنْ تَبِعَنِي}} و {{متن قرآن|مَنْ عَصَانِي}} قرینه روشنی است بر اینکه مراد از "[[تبعیت]]"[[اطاعت]] [[امر]] است. | |||
{{متن قرآن|وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ}}<ref>«و این قوم "عاد" بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند؛ و از اطاعت پیامبرانشان سر برتافتند؛ و از فرمان هر ستمگر حق ستیز، پیروى کردند!» سوره هود، آیه ۵۹.</ref>. | |||
{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ * فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَكَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«به یقین کسانى که بعد از روشن شدن راه هدایت براى آنها، پشت به آن کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است. * این به خاطر آن است که آنان به کسانى که از نزول وحى الهى ناخشنود بودند گفتند: "ما در بعضى از امور از شما پیروى مى‌کنیم" درحالى‌که خداوند پنهان‌کارى آنان را مى‌داند. * حالِ آنها چگونه خواهد بود هنگامى‌که فرشتگان (مرگ) بر صورت و پشت آنان مى‌زنند و جانشان را مى‌گیرند؟! * این به خاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم مى‌آورد پیروى کردند، و از آنچه موجب رضاى اوست ناخشنود بودند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد» سوره محمد، آیه ۲۵-۲۸.</ref>. | |||
در این [[آیات]]؛ همانگونه که ملاحظه می شود، جمله {{متن قرآن|سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ}} با جمله {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ}} [[تبیین]] شده که [[شاهد]] دیگری بر انطباق "اتّباع" بر "[[اطاعت]] [[امر]]" در کاربری های [[قرآن کریم]] است. | |||
{{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي}}<ref>«و همانا پروردگار شما خداوند رحمان است. پس از من پیروی کنید و فرمان مرا اطاعت کنید» سوره طه، آیه ۹۰.</ref>. | |||
در هر صورت، آنچه مسلّم است، این است که [[اطاعت]] [[امر]]، بارزترین مصداق اتّباع است، بلکه هر جا اتّباع مضاف به شخص یا جهتی شود یا مضاف به "امر" شود، به معنای [[اطاعت]] [[امر]] متبوع و گردننهادن به [[فرمان]] اوست. | |||
مطلب سوم: بنابر آنچه گفته شد، [[نفی]] [[مشروعیت]] [[تبعیت]] از غیر [[خداوند]] و تعبیر از آن به [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و امر به [[تبعیت]] از [[خداوند]] و [[آیات]] و [[رسل]] او به معنای [[حصر]] [[مشروعیت]] بالذات و الأصاله [[حاکمیت]] و مطاعیت و متبوعیت در ذات [[اقدس]] حقتعالی است و اینکه [[تبعیت]] و [[اطاعت]] - و در نتیجه [[حاکمیت]] هیچ متبوع و مطاعی - [[مشروع]] نیست، مگر آنکه از سوی [[خداوند]] [[دستور]] به [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او صادر شده باشد تا [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او [[تبعیت]] از [[امر خداوند]] و [[اطاعت]] از [[فرمان]] او باشد. | |||
<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | |||
==[[پیروی]] در [[قرآن]]== | ==[[پیروی]] در [[قرآن]]== | ||