آمادگی نظامی در قرآن: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - 'پنهان' به 'پنهان'
جز (جایگزینی متن - 'ثابت' به 'ثابت') |
جز (جایگزینی متن - 'پنهان' به 'پنهان') |
||
خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
[[جوامع انسانی]] براساس نیازهای مشترک پدید آمدهاند و تضاد [[منافع]]، بروز [[جنگ]] میان آنان را ناگزیر ساخته است؛ از این رو، آمادگی نظامی از ضروریّات [[حیات اجتماعی]] به شمار رفته، پذیرفتهترین هدفِ آن، [[حفاظت]] از منافع [[مادّی]] و معنویِ فردی و [[اجتماعی]] است. این معنا مورد [[پذیرش]] [[قرآن]] است: {{متن قرآن| تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ }}<ref>« دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> از آنجا که " رُهب " یا "رَهبَة" [[ترس]] همراه با دوری از خطر است ،<ref>مفردات، ص ۳۶۶، «رهب».</ref> این ترس، نقش بازدارنده داشته، از [[تجاوز]] [[دشمنان]] به مرزهای مادّی و معنویِ [[مسلمانان]] جلوگیری میکند و روشن است که [[متجاوز]] را جز با نمایاندن سرانجام تجاوز، نمیتوان هشدار داد. برخی گفتهاند: کاربرد حرف "[[لام]]" در عبارت {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ}} به جای "علی" بیانگر آن است که آمادگی نظامی مسلمانان برای [[دفاع]] است و رویارو نشدن دشمنان با مسلمانان یقیناً به نفع خودشان خواهد بود ؛<ref> الفرقان، ج ۹ و ۱۰، ص ۲۷۵.</ref> همچنین عبارت {{متن قرآن|وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ}} در آیه یاد شده، بر [[ضرورت]] [[آمادگی]] برای رویارو شدن با دشمنان ناشناخته تأکید دارد که موجب [[پیشگیری]] از غافلگیری نیروهای [[مسلمان]] شده، [[طمع]] ایشان [[بریده]] خواهد شد.<ref>نمونه، ج ۷، ص ۲۲۸.</ref> | [[جوامع انسانی]] براساس نیازهای مشترک پدید آمدهاند و تضاد [[منافع]]، بروز [[جنگ]] میان آنان را ناگزیر ساخته است؛ از این رو، آمادگی نظامی از ضروریّات [[حیات اجتماعی]] به شمار رفته، پذیرفتهترین هدفِ آن، [[حفاظت]] از منافع [[مادّی]] و معنویِ فردی و [[اجتماعی]] است. این معنا مورد [[پذیرش]] [[قرآن]] است: {{متن قرآن| تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ }}<ref>« دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> از آنجا که " رُهب " یا "رَهبَة" [[ترس]] همراه با دوری از خطر است ،<ref>مفردات، ص ۳۶۶، «رهب».</ref> این ترس، نقش بازدارنده داشته، از [[تجاوز]] [[دشمنان]] به مرزهای مادّی و معنویِ [[مسلمانان]] جلوگیری میکند و روشن است که [[متجاوز]] را جز با نمایاندن سرانجام تجاوز، نمیتوان هشدار داد. برخی گفتهاند: کاربرد حرف "[[لام]]" در عبارت {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ}} به جای "علی" بیانگر آن است که آمادگی نظامی مسلمانان برای [[دفاع]] است و رویارو نشدن دشمنان با مسلمانان یقیناً به نفع خودشان خواهد بود ؛<ref> الفرقان، ج ۹ و ۱۰، ص ۲۷۵.</ref> همچنین عبارت {{متن قرآن|وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ}} در آیه یاد شده، بر [[ضرورت]] [[آمادگی]] برای رویارو شدن با دشمنان ناشناخته تأکید دارد که موجب [[پیشگیری]] از غافلگیری نیروهای [[مسلمان]] شده، [[طمع]] ایشان [[بریده]] خواهد شد.<ref>نمونه، ج ۷، ص ۲۲۸.</ref> | ||
برخی [[مفسّران]]، دشمنان ناشناس را منافقانی که دشمنیشان را | برخی [[مفسّران]]، دشمنان ناشناس را منافقانی که دشمنیشان را پنهان ساختهاند، دانسته و گروهی دیگر، آنها را دشمنانی خارجی که خصومتشان را آشکار نکردهاند، میدانند ؛<ref>جامعالبیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۱؛ مجمعالبیان، ج ۴، ص ۸۵۳.</ref> ولی آیه میتواند همه آنها را در بربگیرد؛ بنابراین، هدف از آمادگی مستمر نظامی، جلوگیری از تجاوز دشمنان شناخته شده و ناشناس به [[حریم]] [[مادّی]] و [[معنوی]] [[اسلام]] و [[مسلمانان]] است. موارد ذیل را نیز از آثار [[آمادگی نظامی]] برشمردهاند: رفع موانع برای [[ایمان آوردن]] انسانهای مستعد،<ref>التفسیرالکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ فی ظلال، ج ۳، ص ۱۵۴۳.</ref> جلوگیری از همدستی برخی از [[جوامع]] با [[دشمنان اسلام]] ،<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۵.</ref> [[زمینهسازی]] برای [[پیمانهای نظامی]] [[اهلکتاب]] با مسلمانان، ایجاد ضمانت اجرایی آن و پرداخت [[جزیه]] به [[حکومت اسلامی]].<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ بیان المعانی، ج ۵، ص ۳۰۶.</ref>.<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانینژاد|خراسانینژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref> | ||
==اهمیت آمادگی نظامی== | ==اهمیت آمادگی نظامی== | ||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
برخی [[مفسّران]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمیشناسید (اما) خداوند آنان را میشناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> آمادگی نظامی را به ادوات جنگی رایج در [[صدر اسلام]] منحصر دانستهاند. آنان به ظاهر روایاتی از [[رسولخدا]]{{صل}} تمسّک جستهاند که فرموده: مقصود از قوّه در [[آیه]] مزبور، همان [[شمشیر]] یا [[تیراندازی]] یا سپر است؛<ref>جامعالبیان، مج۶، ج۱۰، ص ۳۹ و ۴۰؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۸۳ ۸۶ ؛ البرهان، ج ۲، ص ۷۰۶ و ۷۰۷.</ref> امّا مفسّران متأخر، با توجّه به ادلّهای، بر این باورند که [[حکم]] این آیه، کلّی و عمومی است و به تناسب [[مقتضیات زمان]] و مکان، همه سلاحهای [[روز]] را شامل میشود.<ref> المنار، ج۱۰، ص ۶۱ ـ ۶۳ ؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴ و ۲۵؛ بیانالمعانی، ج ۵، ص ۳۰۴ ـ ۳۰۶.</ref> عبارتِ {{متن قرآن|مَا اسْتَطَعْتُمْ}} = "هرچه در توان دارید" و نکره آمدن کلمه {{متن قرآن|قُوَّةٍ}}، در عمومیّت آیه صراحت دارند و [[جاودانگی]] [[احکام]] [[قرآن]]، مقتضی چنین برداشتی است. برخی از [[روایات]] نیز به عمومیّت هرگونه سلاحی تصریح میکنند؛<ref> قمی، ج ۱، ص ۲۷۷؛ جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۰.</ref> بنابراین، روایات پیش گفته، فقط به ادوات جنگی [[زمان]] [[نزول]] [[آیات]] نظر داشته، در هر عصری، [[سلاحهای پیشرفته]] زمینی، هوایی و دریایی متناسب با زمان، از مصادیق « قوّة » به شمار میرود.<ref>فقهالقرآن، ج ۱، ص ۲۵۴.</ref> | برخی [[مفسّران]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمیشناسید (اما) خداوند آنان را میشناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> آمادگی نظامی را به ادوات جنگی رایج در [[صدر اسلام]] منحصر دانستهاند. آنان به ظاهر روایاتی از [[رسولخدا]]{{صل}} تمسّک جستهاند که فرموده: مقصود از قوّه در [[آیه]] مزبور، همان [[شمشیر]] یا [[تیراندازی]] یا سپر است؛<ref>جامعالبیان، مج۶، ج۱۰، ص ۳۹ و ۴۰؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۸۳ ۸۶ ؛ البرهان، ج ۲، ص ۷۰۶ و ۷۰۷.</ref> امّا مفسّران متأخر، با توجّه به ادلّهای، بر این باورند که [[حکم]] این آیه، کلّی و عمومی است و به تناسب [[مقتضیات زمان]] و مکان، همه سلاحهای [[روز]] را شامل میشود.<ref> المنار، ج۱۰، ص ۶۱ ـ ۶۳ ؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴ و ۲۵؛ بیانالمعانی، ج ۵، ص ۳۰۴ ـ ۳۰۶.</ref> عبارتِ {{متن قرآن|مَا اسْتَطَعْتُمْ}} = "هرچه در توان دارید" و نکره آمدن کلمه {{متن قرآن|قُوَّةٍ}}، در عمومیّت آیه صراحت دارند و [[جاودانگی]] [[احکام]] [[قرآن]]، مقتضی چنین برداشتی است. برخی از [[روایات]] نیز به عمومیّت هرگونه سلاحی تصریح میکنند؛<ref> قمی، ج ۱، ص ۲۷۷؛ جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۰.</ref> بنابراین، روایات پیش گفته، فقط به ادوات جنگی [[زمان]] [[نزول]] [[آیات]] نظر داشته، در هر عصری، [[سلاحهای پیشرفته]] زمینی، هوایی و دریایی متناسب با زمان، از مصادیق « قوّة » به شمار میرود.<ref>فقهالقرآن، ج ۱، ص ۲۵۴.</ref> | ||
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز به گردآوری و ساخت سلاحهای پیشرفته [[روزگار]] خود اهتمام ویژهای داشت؛ چنانکه برای [[تأمین نیاز]] تسلیحاتی [[سپاه اسلام]] در ایام [[جنگ حنین]]، زرههایی را از [[صفوان]] بن [[امیّه]] [[قرض]] گرفت <ref> المغازی، ج ۳، ص ۸۹۰.</ref> و در [[غزوه خیبر]]، با بهرهگیری از اطلاعات یک یهودیِ [[اسیر]]، به [[انبار]] سلاح [[دشمن]] دست یافت و [[مسلمانان]] برای نخستین بار، "منجنیق" ( بزرگترین سلاح جنگی آن [[روزگار]] برای پرتاب سنگ) و "دبابه" ( اتاقکی چوبی، پوشیده از چرم که در آن | [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز به گردآوری و ساخت سلاحهای پیشرفته [[روزگار]] خود اهتمام ویژهای داشت؛ چنانکه برای [[تأمین نیاز]] تسلیحاتی [[سپاه اسلام]] در ایام [[جنگ حنین]]، زرههایی را از [[صفوان]] بن [[امیّه]] [[قرض]] گرفت <ref> المغازی، ج ۳، ص ۸۹۰.</ref> و در [[غزوه خیبر]]، با بهرهگیری از اطلاعات یک یهودیِ [[اسیر]]، به [[انبار]] سلاح [[دشمن]] دست یافت و [[مسلمانان]] برای نخستین بار، "منجنیق" ( بزرگترین سلاح جنگی آن [[روزگار]] برای پرتاب سنگ) و "دبابه" ( اتاقکی چوبی، پوشیده از چرم که در آن پنهان شده و برای رخنه در دیوار قلعه به آن نزدیک میشدند) را به کار گرفتند.<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۴۷ و ۶۴۸.</ref> [[پیامبر]]، "[[عروه بن مسعود]] و " [[غیلان بن سلمه]]" را به جُرَش ( واقع در [[یمن]]) فرستاد تا ساخت منجنیق و "عراده" ( وسیلهای کوچکتر از منجنیق) را بیاموزند؛<ref>المغازی، ج ۳، ص ۹۲۴؛ سیره ابنهشام، ج ۴، ص ۴۷۸؛ ادبالحرب، ص ۱۸۴.</ref>بنابراین، با توجّه به [[دستور]] عامّ [[آیه]] و [[سیره پیامبر]]، [[مسلمانان]] نه تنها باید پیشرفتهترین سلاحهای هر عصر را به دست آورند، بلکه خود باید آنها را بسازند تا از [[وابستگی]] به [[بیگانگان]] [[رهایی]] یابند؛<ref> المنار، ج۱۰، ص۶۲ ؛ مراغی، مج۴، ج۱۰، ص ۲۴.</ref> چنانکه [[قرآن]] در این باره به [[حضرت داوود]] [[فرمان]] میدهد که زرههای فراخ بسازد و حلقهها را اندازهگیری کند: {{متن قرآن|أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«(به او گفتیم) که زرههایی بباف و در زرهبافی اندازه بدار؛ و کاری شایسته انجام دهید که من به آنچه انجام میدهید بینایم» سوره سبأ، آیه ۱۱.</ref> و چون نیروهای فراهم آمده باید [[دشمنان]] را بترساند، [[ضرورت]] دارد که جنبه هراسانگیزی سلاحها نیز رعایت شود.<ref>المنیر، ج ۱۰، ص ۵۱.</ref> گروهی از [[مفسّران]]، "[[حِذر]]" را در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگیتان را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref>[[سلاح]] و ادوات [[جنگی]] دانستهاند؛ زیرا [[انسان]] در [[پرهیز]] همراه با [[هراس]]، برای [[دفاع]] از خویش سلاح برمیگیرد؛<ref>جامعالبیان، مج ۴، ج ۵، ص ۲۲۷؛ مجمعالبیان، ج ۳، ص ۱۱۲.</ref> امّا بسیاری دیگر از مفسّرانِ متأخر، حِذر را عامتر از سلاح دانسته و آن را به هر چیزی که انسان در پرهیز از خطر به کار میبندد، [[تفسیر]] کردهاند <ref>المنار، ج ۶، ص ۲۵۰و۲۵۱؛ مراغی، مج ۲، ج ۵، ص ۸۷و۸۸.</ref> که در این صورت، افزون بر تهیه سلاح، شامل [[آگاهی]] از نقاط [[ضعف]] و [[قوّت]] [[دشمن]] یا امور [[دفاعی]] دیگر نیز میشود.<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانینژاد|خراسانینژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref> | ||
===[[آموزش]] [[فنون]] رزم آوری=== | ===[[آموزش]] [[فنون]] رزم آوری=== | ||
خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
از مهمترین نشانههای اهتمام [[رسولخدا]] به [[آمادهسازی]] نیروهای رزمی، آن است که او خود مسابقههای اسبسواری و تیراندازی برگزار میکرد و برد و باخت [[مالی]] را در آن روا میشمرد. این [[حکم]]، همواره نزد [[فقیهان]] ( در باب [[سبق و رمایه]]) مسلّم شمرده شده است.جواهرالکلام، ج ۲۸، ص ۲۱۲.</ref> [[مفسّران]]، از آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگیتان را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref> چگونگی حرکت نیروها را برداشت کردهاند؛ به این صورت که نیروها به تناسب شرایط محیطی و موقعیّت [[دشمن]]، به شکل دستههای پراکنده یا به صورت گروهی به سوی دشمن رهسپار شوند.<ref>مراغی، مج ۲، ج ۵، ص ۸۸.</ref> | از مهمترین نشانههای اهتمام [[رسولخدا]] به [[آمادهسازی]] نیروهای رزمی، آن است که او خود مسابقههای اسبسواری و تیراندازی برگزار میکرد و برد و باخت [[مالی]] را در آن روا میشمرد. این [[حکم]]، همواره نزد [[فقیهان]] ( در باب [[سبق و رمایه]]) مسلّم شمرده شده است.جواهرالکلام، ج ۲۸، ص ۲۱۲.</ref> [[مفسّران]]، از آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگیتان را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref> چگونگی حرکت نیروها را برداشت کردهاند؛ به این صورت که نیروها به تناسب شرایط محیطی و موقعیّت [[دشمن]]، به شکل دستههای پراکنده یا به صورت گروهی به سوی دشمن رهسپار شوند.<ref>مراغی، مج ۲، ج ۵، ص ۸۸.</ref> | ||
[[خداوند]]، در [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ}}<ref>«ای مؤمنان! چون با انبوه کافران رویاروی شدید از آنان واپس مگریزید! و هر کس در آن روز از آنان واپس گریزد - مگر آنکه برای کارزاری (بهتر) کناره جوید یا جوینده جایی (بهتر) نزد گروهی (خودی) باشد- خشم خداوند را به گردن گرفته و جایگاه (نهایی) او دوزخ است و (این) پایانه، بد است» سوره انفال، آیه ۱۵-۱۶.</ref> شیوه عقبنشینی تاکتیکی را به مسلمانان میآموزد؛ بدینسان که آنان فقط برای غافلگیری دشمن، با حرکت به اطراف میدان [[نبرد]] یا [[یاری]] بخشهای دیگر [[سپاه]]، اجازه عقبنشینی دارند. اداره ۶۵ [[غزوه]] و [[سریّه]] به وسیله [[پیغمبر]] در [[حکومت]] ده ساله،<ref>رسالة الاسلامی، ص ۵۳۶.</ref> برخی را بر آن داشته تا بگویند: حضرت، [[کوشش]] خویش را در تمام سال، مصروف تمرین سپاه برای نبرد میکرد.<ref>رسالة الاسلامی، ص ۵۴۱.</ref> نمونه روشن بهرهگیری مسلمانان از روشهای نظامی، حفر [[خندق]] در نبرد [[احزاب]] است که برای جلوگیری از ورود [[دشمن]] به [[مدینه]]، با پیشنهاد [[سلمان فارسی]] و [[دستور پیامبر]] برای نخستین بار، انجام و دشمن با [[شکست]] رو به رو شد.<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۹۱ و ۹۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۰.</ref> [[استتار]] ( استفاده از موانع طبیعی و [[غیر طبیعی]] برای | [[خداوند]]، در [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ}}<ref>«ای مؤمنان! چون با انبوه کافران رویاروی شدید از آنان واپس مگریزید! و هر کس در آن روز از آنان واپس گریزد - مگر آنکه برای کارزاری (بهتر) کناره جوید یا جوینده جایی (بهتر) نزد گروهی (خودی) باشد- خشم خداوند را به گردن گرفته و جایگاه (نهایی) او دوزخ است و (این) پایانه، بد است» سوره انفال، آیه ۱۵-۱۶.</ref> شیوه عقبنشینی تاکتیکی را به مسلمانان میآموزد؛ بدینسان که آنان فقط برای غافلگیری دشمن، با حرکت به اطراف میدان [[نبرد]] یا [[یاری]] بخشهای دیگر [[سپاه]]، اجازه عقبنشینی دارند. اداره ۶۵ [[غزوه]] و [[سریّه]] به وسیله [[پیغمبر]] در [[حکومت]] ده ساله،<ref>رسالة الاسلامی، ص ۵۳۶.</ref> برخی را بر آن داشته تا بگویند: حضرت، [[کوشش]] خویش را در تمام سال، مصروف تمرین سپاه برای نبرد میکرد.<ref>رسالة الاسلامی، ص ۵۴۱.</ref> نمونه روشن بهرهگیری مسلمانان از روشهای نظامی، حفر [[خندق]] در نبرد [[احزاب]] است که برای جلوگیری از ورود [[دشمن]] به [[مدینه]]، با پیشنهاد [[سلمان فارسی]] و [[دستور پیامبر]] برای نخستین بار، انجام و دشمن با [[شکست]] رو به رو شد.<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۹۱ و ۹۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۰.</ref> [[استتار]] ( استفاده از موانع طبیعی و [[غیر طبیعی]] برای پنهان ماندن از دید دشمن) یکی دیگر از تاکتیکهای [[جنگی]] است که مواردی از [[سیره]] <ref>المغازی، ج۳، ص۸۹۷ و ج۱، ص ۱۱؛ سیرهابنکثیر، ج ۲، ص ۱۶۵؛ فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۴۹۶ ـ ۴۹۸.</ref> و نیز [[شأن نزول]] [[سوره عادیات]] به آن اشاره دارد.<ref>قرطبی، ج ۲۰، ص ۱۰۷و۱۰۸.</ref> [[رسولخدا]] این شیوه را به [[امام علی]] [[فرمانده]] گروه اعزامی آموخت که روزها پنهان، و شبانگاهان با بهرهگیری از [[تاریکی]] [[شب]] به دشمن نزدیک شوند؛ در نتیجه، [[پیروزی]] چشمگیری نصیب [[مسلمانان]] شد.<ref>الامالی، ص ۴۰۷؛ نمونه، ج ۲۷، ص ۲۴۴.</ref> موارد دیگری که از [[آیات]] {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمیشناسید (اما) خداوند آنان را میشناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> و {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگیتان را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref> و روایاتِ [[آموزش]] [[فنون]] رزمآوری و نظامی برداشت شده، عبارت است از: تأسیس آموزشکدهها و پادگانهای نظامی برای [[تربیت]] نیروی [[رزمنده]] [[قوی]] و کارآزموده ،<ref>جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۰؛ الکشّاف، ج ۲، ص ۲۳۲؛ مراغی، مج ۲، ج ۵، ص ۸۸.</ref> تأسیس آموزشگاههای ساخت سلاحهای جنگی پیشرفته و صنایع وابسته ،<ref>المنار، ج ۱۰، ص ۶۲؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴.</ref> آموزش [[علوم]] مرتبط با دانشهای نظامی مانند: ریاضیات، جغرافیا، شیمی، الکترونیک و...،<ref>المنار، ج ۵، ص ۲۵۱.</ref>آموزشِ بهکارگیری سلاحها و ادوات پیشرفته نظامی.<ref>المنار، ج ۵، ص ۲۵۱.</ref> از برخی آیات، [[لزوم]] آموزشهای همگانی نظامی نیز استفاده میشود. {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس میافکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمیشناسید (اما) خداوند آنان را میشناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>.<ref>مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴.</ref>.<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانینژاد|خراسانینژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref> | ||
=== [[آمادهسازی روحی]] [[رزمندگان]]=== | === [[آمادهسازی روحی]] [[رزمندگان]]=== |