باقیات الصالحات در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مفسران]] نخستین در [[تفسیر]] باقیات الصالحات به استناد برخی [[روایات]]، بیشتر بر مصادیقی چون تسبیحات چهارگانه: {{متن حدیث|"سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَكْبَرُ"}}<ref> تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۷؛ جامع البیان، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۱۶ به بعد؛ الدرالمنثور، ج ۵، ص ۳۹۶ - ۳۹۹.</ref> یا به همراه {{متن حدیث|"لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِيِّ اَلْعَظِيمِ"}}<ref>جامع‌البیان، مج۹، ص۱۵، ص۳۱۸؛ روض‌الجنان، ج۱۲، ص۳۶۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۲۶۹.</ref> [[اذکار]] سه گانه {{متن حدیث|"لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ"}}، {{متن حدیث|"اِسْتَغْفِرِ اَللَّهَ"}} و {{متن حدیث|صَلَّى اَللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ}}،<ref>جامع‌البیان، مج۹، ج۱۵، ص۳۱۸؛ منهج الصادقین، ج ۵، ص ۳۵۸.</ref> مطلق ذکر،<ref>جامع البیان، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۱۵.</ref> [[شهادت]] به [[یگانگی خدا]] و دوری از [[شرک]]،<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص ۶۹۵.</ref> [[نماز شب]] و [[تهجّد]]،<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۳۲۷؛ التبیان، ج ۷، ص ۵۲؛ روض الجنان، ج ۱۲، ص ۳۶۲.</ref> نمازهای یومیه،<ref> جامع البیان، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۱۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۳۱.</ref>[[سخن]] [[نیکو]]،<ref> تفسیر ابن‌ابی حاتم، ج ۷، ص ۲۳۶۴؛ روض الجنان، ج ۱۲، ص ۳۶۲؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۱۳۱.</ref> [[نیّت]] درست، <ref>کشف‌الاسرار، ج۵، ص۶۹۶؛ روض‌الجنان، ج ۱۲، ص ۳۶۲؛ روح المعانی، مج ۹، ج ۱۵، ص ۴۱۴.</ref>هر کاری که برای [[خدا]] انجام شود<ref> تفسیر ابن‌ابی حاتم، ج ۷، ص ۲۳۶۵؛ الکشاف، ج ۲، ص ۷۲۵؛ الدرالمنثور، ج ۵، ص ۳۹۹.</ref> [[دوستی اهل بیت]]{{عم}} <ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۳۱؛ بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۲۵۰؛ البرهان، ج ۳، ص ۶۴۰ ـ ۶۴۱.</ref> و [[دختران]] [[صالح]] <ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۳۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۲۷۰.</ref> [[تکیه]] کرده‌اند. از این میان روایاتی که در آن باقیات الصالحات به تسبیحات اربعه تفسیر شده سهم بیشتری دارد <ref> جامع‌البیان، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۱۵-۳۱۸؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۹۰ ـ ۹۱؛ البرهان، ج ۳، ص ۶۳۹ ـ ۶۴۰.</ref> و ازاین‌رو این [[تفسیر]] به گروه زیادی از [[مفسران]] نسبت داده شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۲۶۹؛ البحرالمحیط، ج ۷، ص ۱۸۶؛ اضواءالبیان، ج ۴، ص ۸۵.</ref> برخی نیز برای [[اثبات]] [[درستی]] این تفسیر با استناد به همین [[روایات]] از عموم [[الباقیات الصالحات]] [[دست]] برداشته و کتاب مستقلّی در این زمینه تدوین کرده و سرّ [[فضیلت]] و اهمیت این کلمات را، در برداشتن همه [[اسما]] و صفات جلال و [[جمال]] [[پروردگار]] دانسته‌اند.<ref>الباقیات الصالحات، ص ۲۸ - ۶۰.</ref>

صرف نظر از آنچه گذشت اطلاق آن دسته از [[آیات]] که دلالت دارد هرآنچه نزد خداست ماندنی است: {{متن قرآن|مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست و البته ما پاداش شکیبایان را نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۶.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«و هر چه به شما داده شده است کالای  زندگانی این جهان و آرایه آن است و آنچه نزد خداوند است بهتر و پایاتر است، آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره قصص، آیه ۶۰.</ref>؛ {{متن قرآن|فَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ}}<ref>«پس آنچه به شما داده شده است کالای  زندگانی این جهان است و آنچه نزد خداوند است برای آنان که ایمان آورده‌اند و بر پروردگارشان توکّل دارند بهتر و پایاتر است» سوره شوری، آیه ۳۶.</ref> و عموم آیاتی که از محفوظ ماندن [[پاداش]] ایمان و [[عمل]] [[صالح]] در نزد [[خداوند]] [[سخن]] می‌گوید: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند و نماز بر پا داشته و زکات داده‌اند پاداش آنان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۷۷.</ref> و نیز {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته می‌کنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.</ref>، {{متن قرآن|بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آری، آن کسان که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهند در حالی که نکوکار باشند، بی‌گمان پاداش آنان نزد پروردگارشان است. و بیمی نخواهند داشت و اندوهگین نمی‌شوند» سوره بقره، آیه ۱۱۲.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند و از پی آنچه بخشیده‌اند منّتی نمی‌نهند و آزاری نمی‌دهند، پاداش آنها نزد پروردگار آنان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۶۲.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند پاداششان نزد خداوند است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.</ref>؛ {{متن قرآن|وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ}}<ref>«و بی‌گمان برخی از اهل کتاب کسانی هستند که به خداوند و به آنچه برای شما و برای آنها فرو فرستاده‌اند، ایمان دارند؛ برای خداوند فروتنی می‌ورزند و آیات خداوند را به بهای کم نمی‌فروشند؛ آنانند که پاداششان نزد پروردگار آنهاست؛ بی‌گمان خداوند حسابرس سریع است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۹.</ref> [[گواه]] روشنی بر عموم "الباقیات الصالحات" است.

عرفا و اخلاق‌پژوهان در تفسیر آن به [[اخلاص]] در عمل و [[صداقت]] در [[نیّت]]،<ref>حقائق التفسیر، ج ۱، ص ۴۱۱؛ لطائف الاشارات، ج ۴، ص ۶۸.</ref> [[خیرخواهی]] برای [[خلق]]،<ref> حقائق التفسیر، ج ۱، ص ۴۱۱.</ref> [[علم]] و [[آزادگی]] و [[فضایل اخلاقی]]،<ref>جامع السعادات، ج ۲، ص ۳۵۹؛ المحجة البیضاء، ج ۶، ص ۱۲۴.</ref> امور ماندنی پس از [[مرگ]] <ref>المحجة البیضاء، ج ۶، ص ۱۲۴؛ جامع السعادات، ج ۲، ص ۳۶۰.</ref> و کارهای مطابق با [[حکم عقل]] <ref>بیان السعاده، ج ۲، ص ۴۶۶.</ref> اشاره کرده‌اند که به رغم [[اختلاف]] در تعبیر همگی نمایانگر [[عمومیت]] [[آیه]] بوده، با [[تفسیر]] مشهور منافاتی ندارد. در روایتی منسوب به [[امام صادق]]{{ع}} نیز [[باقیات الصالحات]] با رویکردی [[اخلاقی]] و [[عرفانی]] به آموزه [[توحید]] که همانند [[خداوند]]، جاودان است تفسیر شده است.<ref>حقائق التفسیر، ج ۱، ص ۴۱۱.</ref>

==ویژگی‌ها و پیامدها==

روی آوردن به باقیات الصالحات نشان برخورداری از [[توفیق]] و [[هدایت ویژه]] [[الهی]] بوده: {{متن قرآن|وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا}}<ref>«و خداوند بر راهیابی رهیافتگان می‌افزاید و نزد پروردگارت کارهای ماندگار شایسته پاداشی بهتر و فرجامی خوش‌تر دارند» سوره مریم، آیه ۷۶.</ref><ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۱۰۲.</ref> آنها [[بهترین]] توشه انسان برای [[جهان آخرت]] {{متن قرآن|خَيْرٌ}}... {{ و متن قرآن|ثَوَابًا}} [[خداوند]] خزانه‌دار آنها [[وصف]] شده است (عند ربّک) و ازاین‌رو [[انسان]] بدون هیچ [[کاستی]] [[پاداش]] آنها را در [[جهان]] دیگر می‌یابد.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۱۰۲.</ref>

==منابع==