رفاه‌زدگی و تجمل‌گرایی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←رفاه در قرآن
(←منابع) |
|||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==رفاه در [[قرآن]]== | ==رفاه در [[قرآن]]== | ||
ریشه | ریشه "ر ـ ف ـ ه" و مشتقات آن در قرآن ذکر نشده است؛ اما مفاهیمی چون: | ||
#نعمت به معنای برخورداری از امکانات در زندگی: {{متن قرآن|فَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«و چون به آدمی گزندی می‌رسد ما را می‌خواند؛ سپس هنگامی که از خویش نعمتی بدو دهیم می‌گوید: جز این نیست که (آن نعمت) برای دانشی (که داشته‌ام) به من داده شده است (چنین نیست) بلکه یک آزمون است امّا بیشتر آنان نمی‌دانند» سوره زمر، آیه ۴۹.</ref>.<ref>القاموس المحیط، ج ۴، ص ۱۸۱، «نعیم»؛ قاموس قرآن، ج ۷، ص ۸۴-۸۵، «نعم».</ref> | |||
#[[برکت]] به معنای زیادی و دوام خیر و نعمت: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند بنابراین برای آنچه می‌کردند آنان را فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۶.</ref>، {{متن قرآن|قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفته شد: ای نوح! (از کشتی) فرود آی با درودی از ما و برکت‌هایی بر تو و بر امت‌هایی از همراهانت و امت‌هایی که به زودی آنان را برخوردار خواهیم کرد سپس از ما عذابی دردناک به ایشان خواهد رسید» سوره هود، آیه ۴۸.</ref>.<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج ۱، ص ۲۲۷ ـ ۲۲۸؛ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۳۹۵-۳۹۶، «برک».</ref> | |||
#تمتّع و استمتاع به معنای بهره و نصیب بردن: {{متن قرآن|فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}}<ref>«پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.</ref>، {{متن قرآن|قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفته شد: ای نوح! (از کشتی) فرود آی با درودی از ما و برکت‌هایی بر تو و بر امت‌هایی از همراهانت و امت‌هایی که به زودی آنان را برخوردار خواهیم کرد سپس از ما عذابی دردناک به ایشان خواهد رسید» سوره هود، آیه ۴۸.</ref>، {{متن قرآن|فَآمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}}<ref>«آنگاه آنان ایمان آوردند و ما آنها را تا مدّتی بهره‌مند گرداندیم» سوره صافات، آیه ۱۴۸.</ref>.<ref>تاج العروس، ج ۱۱، ص ۴۴۹، «متع».</ref> | |||
#تمتیع به معنای بهره‌مند ساختن همراه با [[لذّت]]: {{متن قرآن|قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاءَ وَلَكِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَآبَاءَهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّكْرَ وَكَانُوا قَوْمًا بُورًا}}<ref>«می‌گویند: پاکا که تویی، سزاوار ما نیست که به جای تو دوستی برگزینیم امّا تو چندان آنان و پدرانشان را بهره‌مند کردی که یاد (تو) را فراموش کردند و گروهی شدند به نابودی افتاده» سوره فرقان، آیه ۱۸.</ref>. | |||
#تَرَف به معنای فراخی داشتن و برخوردار بودن از نعمت‌های [[دنیوی]] و مُترَف به مفهوم توانگر [[مالی]] و مرفه: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ}}<ref>«و ما در هیچ شهری، بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامرانان آن (شهر) گفتند: ما منکر پیام رسالت شماییم» سوره سبأ، آیه ۳۴.</ref>، | |||
#[[استطاعت]] به مفهوم [[توانایی]] و [[قدرت]] مالی: {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>، | |||
#تمکّن به معنای قدرت و [[منزلت]] داشتن: {{متن قرآن|إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِي الْأَرْضِ وَآتَيْنَاهُ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ سَبَبًا}}<ref>«ما به او روی زمین توانمندی بخشیدیم و سررشته هر کار را به او دادیم» سوره کهف، آیه ۸۴.</ref>، {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَاءُ وَلَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و بدین گونه ما یوسف را در آن سرزمین توانایی بخشیدیم تا هرجا خواهد در آن جای گیرد؛ هر کس را بخواهیم به بخشایش خویش می‌رسانیم و پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گردانیم» سوره یوسف، آیه ۵۶.</ref>.<ref>جمهرة اللغه، ج ۲، ص ۹۸۳؛ المصباح، ج ۲، ص ۵۷۷، «مَکَنَ».</ref> | |||
#بسط [[رزق]] {{متن قرآن|وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ}}<ref>«و اگر خداوند روزی را برای (همه) بندگانش فراخ می‌داشت در زمین سرکشی می‌ورزیدند اما هر چه را بخواهد به اندازه‌ای فرو می‌فرستد که او به بندگانش آگاهی بیناست» سوره شوری، آیه ۲۷.</ref> | |||
#[[غنا]] به مفهوم [[توانگری]] و [[بی‌نیازی]] {{متن قرآن| كَلاَّ إِنَّ الإِنسَانَ لَيَطْغَى أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى }}<ref>«حاشا؛ انسان سرکشی می‌ورزد، چون خود را بی‌نیاز بیند» سوره علق، آیه ۶-۷.</ref> به نوعی با مفهوم [[رفاه]] [[ارتباط]] دارند. | |||
چنان‌که برخی [[مفاهیم قرآنی]] مانند کار، [[آبادانی زمین]] و [[تجارت]]، با رفاه مرتبط‌اند؛ همچنین [[آموزه‌های قرآنی]] فراوانی مانند :[[انفال]] و ممنوعیت تملک آن از سوی اشخاص ({{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.</ref> [[فرهنگ]] [[صدقه]] و [[انفاق]] (بقره / ۲، ۲۷۱؛ [[توبه]] / ۹، ۶۰، ۱۰۳؛ [[ابراهیم]] / ۱۴، ۳۱؛ نحل / ۱۶، ۷۵؛ [[حدید]] / ۵۷، ۱۰؛ [[طلاق]] / ۶۵، ۷)، سفارش به پرداختن [[زکات]] ([[مریم]] / ۱۹، ۳۱، ۵۵؛ [[انبیاء]] / ۲۱، ۷۳؛ توبه / ۹، ۱۱) و [[احسان]] به دیگران (بقره / ۲، ۸۳؛ [[آل عمران]] / ۳، ۱۳۴؛ نحل / ۱۶، ۹۰)، [[دعوت]] به [[تعاون]] ([[مائده]] / ۵، ۲) و [[پرهیز]] از [[اسراف]] (انعام / ۶، ۱۴۱؛ [[اعراف]] / ۷، ۳۱؛ [[فرقان]]/ ۲۵، ۶۷) به رفاه [[اجتماعی]] نظر دارند.<ref>[[علی خراسانی|خراسانی]] و [[حسین تقی‌پور|تقی‌پور]]، [[رفاه (مقاله)|مقاله «رفاه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴.</ref> | |||
[[قرآن کریم]] از یک سو [[بشر]] را به کار و [[کوشش]] و آباد کردن [[زمین]] و نیز [[کشاورزی]] ([[هود]] / ۱۱، ۶۱) و بهره‌گیری از آبزیان و [[چارپایان]] [[تشویق]] می‌کند و از سوی دیگر [[انسان]] را از [[تحریم]] [[نعمت‌ها]] و [[حلال]] [[الهی]] بر خود و [[رهبانیت]] <ref>تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۴۴. </ref> برحذر می‌دارد (مائده / ۵، ۸۷) و از انسان می‌خواهد که نصیب خود را از [[زندگی دنیوی]] فراموش نکند. ([[قصص]] / ۲۸، ۷۷) برآیند [[آیات]] یاد شده مطلوبیت کوشش برای دسترسی به [[نعمت‌های الهی]] و رفاه است. با این حال، قرآن کریم در شماری از آیات آفت‌هایی برای رفاه یاد کرده است. <ref>[[علی خراسانی|خراسانی]] و [[حسین تقی‌پور|تقی‌پور]]، [[رفاه (مقاله)|مقاله «رفاه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴.</ref> | [[قرآن کریم]] از یک سو [[بشر]] را به کار و [[کوشش]] و آباد کردن [[زمین]] و نیز [[کشاورزی]] ([[هود]] / ۱۱، ۶۱) و بهره‌گیری از آبزیان و [[چارپایان]] [[تشویق]] می‌کند و از سوی دیگر [[انسان]] را از [[تحریم]] [[نعمت‌ها]] و [[حلال]] [[الهی]] بر خود و [[رهبانیت]] <ref>تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۴۴. </ref> برحذر می‌دارد (مائده / ۵، ۸۷) و از انسان می‌خواهد که نصیب خود را از [[زندگی دنیوی]] فراموش نکند. ([[قصص]] / ۲۸، ۷۷) برآیند [[آیات]] یاد شده مطلوبیت کوشش برای دسترسی به [[نعمت‌های الهی]] و رفاه است. با این حال، قرآن کریم در شماری از آیات آفت‌هایی برای رفاه یاد کرده است. <ref>[[علی خراسانی|خراسانی]] و [[حسین تقی‌پور|تقی‌پور]]، [[رفاه (مقاله)|مقاله «رفاه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴.</ref> | ||
==رفاه و [[آزمایش]]== | ==رفاه و [[آزمایش]]== | ||
رفاه مایه آزمایش * [[انسان]] است. بر اساس [[آیه]] ۱۸۶ [[سوره آل عمران]] / ۳ [[انسان‌ها]] با [[اموال]] و جان‌هایشان آزموده می‌شوند: «لَتُبلَوُنَّ فی اَمولِکُم واَنفُسِکُم». آیه ۲۸ [[سوره انفال]] / ۸ و ۱۵ [[سوره تغابن]] / ۶۴ [[دارایی]] و [[اولاد]] را [[فتنه]] و وسیله آزمایش معرفی کرده‌اند: «اَنَّما اَمولُکُم واَولـدُکُم فِتنَةٌ». آیه ۷ [[سوره کهف]] / ۱۸ همه امکانات [[دنیوی]] را وسیله [[آزمایش]] می‌داند: «اِنّا جَعَلنا ما عَلَی الاَرضِ زینَةً لَها لِنَبلُوَهُم اَیُّهُم اَحسَنُ عَمَلا». نیز [[آیه]] ۴۸ [[سوره مائده]] / ۵: «لِیَبلُوَکُم فی ما ءاتکُم». براساس دیگر [[آیات]]، بازپس گرفتن این امکانات نیز وسیله آزمایش است: «ولَنَبلُوَنَّکُم بِشَی‌ءٍ مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقصٍ مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین». (بقره / ۲، ۱۵۵) براساس آموزه‌های [[قرآن کریم]] آنچه [[موفقیت]] در این [[آزمون]] را در پی دارد [[یاد خدا]]، [[ایمان]]، [[تقوا]]، [[عمل صالح]]، [[شکرگزاری]] و [[توبه]] و [[استغفار]] است. این عوامل چنان‌که مایه برخورداری از رفاه‌اند می‌توانند در تداوم و فزونی آن نیز دخیل باشند. (ادامه مقاله، زمینه‌های برخورداری و فزونی [[رفاه]]) [[کفر]]، [[شرک]]، [[غفلت]] از [[خدا]]، [[غرور]] و [[سرکشی]] نیز از آفت‌هایی‌اند که عدم موفقیت در این آزمون را در پی دارند. <ref>[[علی خراسانی|خراسانی]] و [[حسین تقی‌پور|تقی‌پور]]، [[رفاه (مقاله)|مقاله «رفاه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴.</ref> | رفاه مایه آزمایش * [[انسان]] است. بر اساس [[آیه]] ۱۸۶ [[سوره آل عمران]] / ۳ [[انسان‌ها]] با [[اموال]] و جان‌هایشان آزموده می‌شوند: «لَتُبلَوُنَّ فی اَمولِکُم واَنفُسِکُم». آیه ۲۸ [[سوره انفال]] / ۸ و ۱۵ [[سوره تغابن]] / ۶۴ [[دارایی]] و [[اولاد]] را [[فتنه]] و وسیله آزمایش معرفی کرده‌اند: «اَنَّما اَمولُکُم واَولـدُکُم فِتنَةٌ». آیه ۷ [[سوره کهف]] / ۱۸ همه امکانات [[دنیوی]] را وسیله [[آزمایش]] می‌داند: «اِنّا جَعَلنا ما عَلَی الاَرضِ زینَةً لَها لِنَبلُوَهُم اَیُّهُم اَحسَنُ عَمَلا». نیز [[آیه]] ۴۸ [[سوره مائده]] / ۵: «لِیَبلُوَکُم فی ما ءاتکُم». براساس دیگر [[آیات]]، بازپس گرفتن این امکانات نیز وسیله آزمایش است: «ولَنَبلُوَنَّکُم بِشَی‌ءٍ مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقصٍ مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین». (بقره / ۲، ۱۵۵) براساس آموزه‌های [[قرآن کریم]] آنچه [[موفقیت]] در این [[آزمون]] را در پی دارد [[یاد خدا]]، [[ایمان]]، [[تقوا]]، [[عمل صالح]]، [[شکرگزاری]] و [[توبه]] و [[استغفار]] است. این عوامل چنان‌که مایه برخورداری از رفاه‌اند می‌توانند در تداوم و فزونی آن نیز دخیل باشند. (ادامه مقاله، زمینه‌های برخورداری و فزونی [[رفاه]]) [[کفر]]، [[شرک]]، [[غفلت]] از [[خدا]]، [[غرور]] و [[سرکشی]] نیز از آفت‌هایی‌اند که عدم موفقیت در این آزمون را در پی دارند. <ref>[[علی خراسانی|خراسانی]] و [[حسین تقی‌پور|تقی‌پور]]، [[رفاه (مقاله)|مقاله «رفاه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۴.</ref> | ||