اخلاق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخهها
←خودبینی و تکبر
خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
===خودبینی و [[تکبر]]=== | ===خودبینی و [[تکبر]]=== | ||
از برخی [[آیات قرآن]] استفاده میشود که دلیل [[سجده]] نکردن [[ابلیس]] خودبینی و تکبروی بوده است {{متن قرآن|قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریدهای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref>. [[خودبینی]] وی سبب [[استکبار]] و آن هم سبب [[خودرأیی]] و [[سرپیچی]] از [[فرمان الهی]] شد. [[شیطان]] خصوصیتی ندارد و آنچه که او را از درگاه [[قرب]] دور ساخت، میتواند مانعی برای راهیابی [[انسان]] به آن درگاه باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۶.</ref>. خودبینی از مهمترین موانع [[تکامل]] است که رذائلی مانند [[حسد]]، [[حرص]]، [[طمع]] و برادرکشی را در انسان ایجاد میکند، چنانکه منشأ بسیاری از [[جنگها]] و [[ظلمها]] [[روحیه]] [[خودخواهی]] و [[خودپرستی]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۵/۱/۱۳۷۱؛ ۲۱/۷/۱۳۸۵.</ref>. نتیجه این [[رذیله]] در برابر [[خداوند]] [[رشد]] [[طغیان]] در انسان، و در برابر انسانهای دیگر نادیده گرفتن [[حقوق]] آنان و در مقابل [[طبیعت]] تضییع محیط طبیعی است<ref>حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۷۸-۲۷۹؛ [[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۱/۷/۱۳۸۵.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۴.</ref> | از برخی [[آیات قرآن]] استفاده میشود که دلیل [[سجده]] نکردن [[ابلیس]] خودبینی و تکبروی بوده است {{متن قرآن|قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریدهای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref>. [[خودبینی]] وی سبب [[استکبار]] و آن هم سبب [[خودرأیی]] و [[سرپیچی]] از [[فرمان الهی]] شد. [[شیطان]] خصوصیتی ندارد و آنچه که او را از درگاه [[قرب]] دور ساخت، میتواند مانعی برای راهیابی [[انسان]] به آن درگاه باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۶.</ref>. خودبینی از مهمترین موانع [[تکامل]] است که رذائلی مانند [[حسد]]، [[حرص]]، [[طمع]] و برادرکشی را در انسان ایجاد میکند، چنانکه منشأ بسیاری از [[جنگها]] و [[ظلمها]] [[روحیه]] [[خودخواهی]] و [[خودپرستی]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۵/۱/۱۳۷۱؛ ۲۱/۷/۱۳۸۵.</ref>. نتیجه این [[رذیله]] در برابر [[خداوند]] [[رشد]] [[طغیان]] در انسان، و در برابر انسانهای دیگر نادیده گرفتن [[حقوق]] آنان و در مقابل [[طبیعت]] تضییع محیط طبیعی است<ref>حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۷۸-۲۷۹؛ [[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۱/۷/۱۳۸۵.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۴.</ref> | ||
===[[اشرافیگری]] و [[تجملگرایی]]=== | |||
تجملگرایی و [[گرایش]] به اشرافیگری پیامدهای بسیاری دارد؛ تأمین نشدن [[عدالت اجتماعی]]، دور شدن از [[روحیه برادری]] و [[الفت]] و [[انس]] و [[همدلی]]، از جمله این پیامدها به شمار میآیند. رواج تجملگرایی در [[جامعه]] و [[عادت]] کردن به [[تجمل]] افزون بر آنکه [[اسراف]] به شمار آمده و سرمایهها را از بین میبرد، [[مشکلات]] [[اقتصادی]]، [[اجتماعی]] و [[اخلاقی]] را نیز دو چندان میکند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۴/۱۰/۱۳۷۸.</ref>. جاوید ماندن [[ملت]] و تحقق [[اسلام]]، [[نیازمند]] از بین بردن [[اخلاق]] کاخنشینی است. هرچند ممکن است نفس کاخنشینی ضرری نداشته باشد اما [[خوی]] کاخنشینی [[مضر]] است. از اینرو برای استمرار [[زندگی]] صحیح [[اسلامی]] باید روحیه کوخنشینی را در ملت تقویت نمود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۳۷۵.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۴.</ref> | |||
===[[غفلت]]=== | |||
در گذر [[زمان]] هرگاه [[مسلمانان]] دچار غفلت شدند، اخلاق، [[معنویت]]، [[عزت]] و [[اقتدار]] و همه [[کمالات]]، متوقف شده و [[عقبگرد]] کردهاند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۳/۶/۱۳۸۳.</ref>. و این از مهمترین ابزارهای شیطان است که انسان را از خود و امراض اخلاقی خویش [[غافل]] میسازد تا جایی که بر اساس [[آیه]] ۳۹ [[سوره مریم]] [[راه]] درمان بر وی مسدود میگردد<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۳۷.</ref>. [[قرآن کریم]] در موارد بسیاری از مسئله ذکر و [[غفلت]] سخن گفته تا هشداری برای [[مسلمانان]] باشد که دچار غفلت نگردند؛ زیرا بسیاری از کسانی که بر اثر [[قدرت]] و [[شهوت]] گرفتار غفلت شدهاند در تلاشاند تا دیگران را نیز همانند خود [[غافل]] و از [[اخلاق اسلامی]] بر کنار سازند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱/۱/۱۳۷۳.</ref>. غفلت موجب انهدام [[اخلاق]]، [[انحراف فکری]] و هزیمت [[روحی]] است که هر کدام از اینها میتواند [[شخصیت انسان]] را از بین برده و موجب [[فروپاشی]] [[تمدنها]] گردد<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، مکتوبات، ۱۹/۱۰/۱۳۸۴.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۵.</ref> | |||
===[[خودفراموشی]]=== | |||
قرآن کریم با هشدار به [[انسان]]، [[فراموشی]] [[خداوند]] را سبب آن میداند که خداوند نیز آنان را دچار خودفراموشی سازد. {{متن قرآن|وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ}}<ref>«و چون کسانی نباشید که خداوند را فراموش کردند پس (خداوند نیز) آنان را از یاد خودشان برد؛ آنانند که نافرمانند» سوره حشر، آیه ۱۹.</ref> در [[ادبیات]] [[اخلاقی]]، خودفراموشی به معنای آن است که انسان از [[هویت]] و [[هدف]] وجود و [[باطن]] و [[دل]] و [[روح]] خود غفلت کند و دچار فراموشی گردد، انسان [[تسلیم]] جریان مادی فاسدی شود و در مقابل [[بدی]]، [[فساد]] و [[شرّ]] هیچ مقاومتی نداشته باشد<ref>ر.ک: امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵۲ و ۱۳۱؛ [[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۱/۹/۱۳۸۰.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۵.</ref> | |||
===[[خودباختگی]] در برابر [[بیگانگان]]=== | |||
از مهمترین عوامل فساد در [[نظام]] سابق، خودباختگی در برابر بیگانگان بود که [[مردم]] را به [[بیایمانی]] و فساد و [[بیبندوباری]] سوق میداد، و [[استقلال اقتصادی]] و [[فرهنگی]] [[کشور]] رای بیمعنا ساخته بود<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۴/۳/۱۳۷۶.</ref>. خودباختگی از جمله آفاتی است که روشنفکران، [[رهبران]] و گردانندگان اجتماعات را [[تهدید]] نموده و آنان را در مقابل [[اراده]] دیگران تأثیرپذیر میسازد و [[اقتدار]] آنان را خدشهدار میکند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۱۱-۲۱۲؛ [[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۴/۳/۱۳۷۶.</ref>. و [[ملتها]] را در برابر بیگانگان [[ضعیف]] کرده و موجب [[نفوذ]] فرهنگهای مبتذل [[غرب]] شده که نابودی و [[فساد]] [[فرزندان]] آنان را در پی دارد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۷.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۵.</ref> | |||
===[[مدیریت]] [[ناتوان]] و نااهل=== | |||
برخورداری [[جوامع بشری]]، از [[زمامداران]] [[با تدبیر]] و با [[تقوا]]، سبب [[رشد]] و تعالی [[اخلاق]] آنان بود، اما هنگامی که دچار مدیرانی [[بیتقوا]]، [[ضعیف]] و نااهل شدند گرفتار [[مشکلات]] فراوانی از جمله مشکلات [[اخلاقی]] و [[معنوی]] شدند. مدیریتهای ناتوان و نااهل، [[نظام اخلاقی]] و [[سیاسی]] را در [[جامعه]] [[سست]] کرده و [[انسانها]] را..... ضعیف میکشاند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۰/۱۱/۱۳۸۳. </ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۶.</ref> | |||
===[[قدرتطلبی]]=== | |||
قدرتطلبی و [[رقابت]] بر سر [[قدرت]] نیز از دیگر چالشهای فراروی نظام اخلاقی است. اصل قدرت و [[حکومت]] و [[اداره امور]] [[مردم]] امری مطلوب است و [[انبیا]] و [[اولیا]] نیز در همین جهت گام برداشتهاند اما آنچه که اخلاق را [[فاسد]] نموده و [[ملتها]] را به [[تباهی]] میکشاند قدرتطلبی و طاغوتگرایی است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۰۷.</ref>. چنانکه [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نیز عهدهداری حکومت را برای قدرتطلبی و رقابت بر سر [[قدرت سیاسی]] نمیداند بلکه آن را در جهت [[نجات]] [[مظلومان]] از دست [[ستمکاران]] به کار میبندد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳ (۵۰)؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ص۵۵-۵۶.</ref>. [[امام حسین]]{{ع}} نیز [[قیام]] خود را در همین جهت دانسته است<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۳/۳/۱۳۷۸.</ref>. ازاین رو [[امام خمینی]] قیام خود و [[ملت]] [[مسلمان]] [[ایران]] را در جهت رقابت بر سر به دست آوردن قدرت سیاسی و جستجوی ثروتهای ناچیز [[دنیا]] نمیداند بلکه آن را برای ارائه [[ارزشهای دینی]] و [[اصول اخلاقی]] میداند<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۱۱.</ref>. برخلاف منافقانی که در آغاز [[نهضت اسلامی]] ایران با ادعاهایی مانند ایجاد آیندهای روشن بر اساس [[ایدئولوژی]] [[دین]]، در میان نیروهای انقلابی نفوذ کرده و تنها [[هدف]] آنان قدرتطلبی بود<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱/۹/۱۳۷۸.</ref>. قدرتطلبی منشأ بسیاری از جنایات علیه ملتهای ضعیف و [[مظلوم]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۴/۱/۱۳۶۹.</ref>؛ اما درباره اینکه اصالت با اخلاق است یا قدرت، دیدگاههای مختلفی ارائه شده است. برخی مکتبها مانند [[مسیحیت]] اصالت را با اخلاق و [[زندگی]] [[مسالمتآمیز]] میدانند و [[رفتار]] زورمدارانه را در هر شرایطی غیراخلاقی میشمارند، اما برخی دیگر همچون نیچه اصالت را با [[قدرت]] و کمال [[اخلاقی]] [[انسان]] را در قدرت میدانند و برآنند که [[اخلاق]] [[مسیحیت]]؛ [[بردگی]]، [[ضعف]]، [[ذلت]] و عامل رکود [[بشریت]] است. برخی نیز اخلاق را وابسته به قدرت میدانند اما هرقدرتی را اخلاقی نمیشمارند و بر این اساس قدرت استثمارگران، غیراخلاقی اما قدرتی را که [[مظلومان]] [[جوامع]] در جهت دگرگون کردن [[جامعه]] و [[تحول]] آن به مراتب عالی به کار میبندند اخلاقی است؛ اما از نظر [[اسلام]] تمامی دیدگاههای فوق مردود است، از نگاه اسلام اخلاق فقط در [[روابط]] مسالمتآمیز خلاصه نمیگردد افزون بر آنکه در مواردی [[مبارزه]] با [[زور]] و [[ستمگری]] را [[مقدس]] شمرده و در شرایطی خاص [[فرمان جهاد]] میدهد. در موارد مواجهه با زور نیز، اسلام ابتدا [[راه]] [[حکمت]] و [[برهان]] را برمیگزیند و در صورت مؤثر واقع نشدن در موارد نهایی [[اقدام]] به [[اعمال]] قدرت مینماید<ref>ر.ک: مطهری، مجموعه آثار، ج۲، ص۴۹۰-۴۹۱.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۶.</ref> | |||
===[[تهاجم فرهنگی]]=== | |||
[[آمریکا]] پس از سالها مبارزه عملی با [[جمهوری اسلامی]] به این نتیجه رسیده که مبارزه در جهت [[اعتقادی]]، [[فرهنگی]] و مسائل اخلاقی بسیار کارسازتر است. از اینرو تلاش کردند تا با مبارزه اخلاقی بخش عظیمی از امکانات و [[سلاح]] جمهوری اسلامی را از بین ببرند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۲۲/۲/۱۳۸۲.</ref>. [[دشمنان اسلام]]، اخلاق، [[فکر]]، [[اعتقاد]] و عمل مردان و [[زنان]] [[مسلمان]] را [[هدف]] قرار داده و با ایجاد جریانهای ضد اخلاقی مانند [[فمینیسم]]، تلاش میکنند در [[پوشش]] [[اسلامی]]، بستر [[انحرافات اخلاقی]] را در [[جامعه اسلامی]] فراهم سازند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۸/۷/۱۳۷۷.</ref>. آنان تلاش میکنند [[نسل جوان]] را [[فاسد]] سازند تا [[نشاط]]، [[اراده]] و [[امید]] را از آنان سلب کنند و [[مشکلات]] عصبی و اخلاقی برای آنان فراهم سازند و آنان را به نسلی بیخاصیت تبدیل نمایند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۸/۸/۱۳۷۷؛ ۱۳/۲/۱۳۸۰.</ref>. آنان در پی خاموش کردن [[پیام]] [[آزادی]]، [[معنویت]]، [[ارزش]] و [[فضیلت]] و [[کرامت انسانی]] حاصل شده از انقلابند تا بدین وسیله پشتوانه [[فکری]] [[جوانان]] که تکیهگاه [[اراده]] و [[عزم راسخ]] آنان است از آنها گرفته شود. از این رو از [[راه]] خدشه در [[اعتقادات]]، [[تشویق]] جریانهای خلاف [[اخلاق]] در [[جامعه]] و تشویق و [[ترویج]] انواع و اقسام [[فسادها]]، تلاش میکنند تا [[باورها]] و پایههای [[اخلاقی]] آنان را [[متزلزل]] سازند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۱/۵/۱۳۸۰؛ تهاجم فرهنگی.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۷.</ref> | |||
===[[تقلید]] از [[فرهنگ]] [[بیگانه]]=== | |||
از جمله [[مشکلات]] و چالشهای پیش روی گسترش اخلاق و [[فضائل اخلاقی]]، تقلید و تأثیرپذیری از فرهنگ بیگانه است، چنانکه رواج فرهنگ [[اسراف]] و [[تجملگرایی]] در جامعه، میل به [[خشونت]]، پخش فیلمهای [[خشن]] و ضد اخلاقی که نتیجه تقلید از فرهنگ غربی است تهدیدی برای [[نظام اخلاقی]] به شمار میآیند<ref>[[سید علی حسینی خامنهای|خامنهای حسینی، سید علی]]، ۱۶/۵/۱۳۹۰.</ref>.<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشهنامه انقلاب اسلامی]]، ص ۹۸.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == |