شرک در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۱. [[جهالت]] (بی [[عقلی]] و [[نادانی]])

به نظر می‌رسد این جهل، مهم‌ترین عامل ایجاد، بقاء و استمرار شرک در طول [[تاریخ]] بوده است، از همین رو [[قرآن کریم]]، جهالت را ریشه [[عناد]]، [[لجاجت]] و شرک [[مشرکان]] می‌داند.<ref>پیرامون وحی و رهبری، ص۲۷۵. </ref> [[موسی]]{{ع}}در پاسخ [[قوم]] خود که خواستار شرک و [[بت‌پرستی]] شدند، آنان را که پس از [[مشاهده]] [[معجزات]] گوناگون [[الهی]]، تقاضای بت‌پرستی دارند، "[[جاهل]]" خطاب کرد: "قالوا یـموسَی اجعَل لَنا اِلـهًا کَما لَهُم ءالِهَةٌ قالَ اِنَّکُم قَومٌ تَجهَلون" ([[اعراف]] / ۷، ۱۳۸)؛ همچنین قرآن کریم [[دعوت به شرک]] و بت‌پرستی را از سر جهالت و داعیان به شرک را جاهل: "قُل اَفَغَیرَ [[اللّه]] تَأمُرُونّی اَعبُدُ اَیُّهَا الجـهِلون" (زمر / ۳۹، ۶۴) و نیز مشرکانی را که از [[آیین توحیدی]] [[ابراهیم]]{{ع}} روی برمی‌تابند، سفیه دانسته است: "ومَن یَرغَبُ عَن مِلَّةِ اِبرهیمَ اِلاّ مَن سَفِهَ نَفسَهُ". (بقره / ۲، ۱۳۰)<ref> الکشاف، ج۱، ص۱۸۹ - ۱۹۰. </ref> جهل در برابر علم نیز به کار می‌رود و بر اساس [[آیات قرآن]]، از عوامل شرک‌ورزی، [[جهل]] به مفهوم [[نادانی]] است. این [[جهل]]، سبب شده گروهی با [[حدس]] و [[گمان]]، یک [[سلسله]] علل وهمی و [[خرافی]] را برای حوادث و امور طبیعی عالم، مانند باد، [[باران]]، سیل، [[زلزله]]، امراض و [[قحطی]] [[جعل]] کنند و به مرور [[زمان]]، این علل مجعول در معرض [[پرستش]] [[مردم]] قرار گیرند و از مشتی چوب و سنگ، سودرسانی و زیان‌زدایی خواسته شود. شاید تأکید فراوان [[قرآن]] بر بیان علل قریب و بعید پدیده‌های یاد شده برای [[تفکر]] درباره همین امر باشد.<ref>تفسیر موضوعی، ج۲، ص۶۴۱، "توحید در قرآن".</ref> از نگاه قرآن، [[مشرکان]] در [[عقیده]] شرک‌آمیز خود فاقد هرگونه پشتوانه منطقی و [[علمی]] هستند و آنان گرچه به ظاهر پیرو خدایان‌اند، در [[حقیقت]] از حدس و گمان خود [[پیروی]] می‌کنند: "و ما یَتَّبِـعُ الَّذینَ یَدعونَ مِن دونِ [[اللّه]] شُرَکاءَ اِن یَتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ و اِن هُم اِلاّ یَخرُصون". ([[یونس]] / ۱۰، ۶۶) [[ناآگاهی]] مشرکان از [[عظمت]] و [[منزلت]] [[پروردگار]] و اینکه همه هستی تحت [[تدبیر]] اوست، آنان را به [[شرک]] واداشته است و هنگامی که [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] به [[دست خدا]] برچیده می‌شوند، آشکار خواهد شد که زمام همه امور در [[اختیار]] [[خدا]] بوده و از اینکه برای او شریکی قائل شوند، منزّه است: "و ما قَدَرُوا اللّهَ حَقَّ قَدرِهِ والاَرضُ جَمیعًا قَبضَتُهُ یَومَ القِیـمَةِ و السَّمـوتُ مَطویّـتٌ بِیَمینِهِ سُبحـنَهُ و تَعـلی عَمّا یُشرِکون". (زمر / ۳۹، ۶۷) قرآن در آیه‌ای دیگر با همین مضمون تأکید می‌کند که مشرکان به زودی خواهند فهمید که چه کرده‌اند و چه موجودات بی‌اثری را پرستیده‌اند: "اَلَّذینَ یَجعَلونَ مَعَ اللّه اِلـهًا ءاخَرَ فَسَوفَ یَعلَمون". ([[حجر]] / ۱۵، ۹۶) [[رسول خدا]]{{صل}}با استفهام انکاری مشرکان را مخاطب قرار داده و می‌پرسد: آیا شما دانشی دارید که آن را برای ما آشکار کنید؟ و پس از این سؤال، تأکید می‌کند که شما از [[معارف الهی]] هیچ [[آگاهی]] ندارید و جز از حدس و گمان پیروی نمی‌کنید: "قُل هَل عِندَکُم مِن عِلمٍ فَتُخرِجوهُ لَنا اِن تَتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ و اِن اَنتُم اِلاّ تَخرُصون". (انعام / ۶، ۱۴۸) شرک‌ورزی [[مشرکان]]، اعم از [[شرک]] [[ربوبی]] و [[شرک عبادی]] آنها و مخلوق [[خدا]] را در [[مقام]] خدا قرار دادن، از روی [[نادانی]] است: "و جَعَلوا للّهِ شُرَکاءَ الجِنَّ و خَلَقَهُم و خَرَقوا لَهُ بَنینَ و بَنـتٍ بِغَیرِ عِلمٍ سُبحـنَهُ و تَعـلی عَمّا یَصِفون" (انعام / ۶، ۱۰۰)؛ همچنین در [[آیه]] ۱۱۸ [[سوره بقره]] / ۲ از مشرکان به "الَّذینَ لا یَعلَمونَ" تعبیر کرده است.

۲. [[هوای نفس]]

از عوامل مهم شرک‌ورزی، [[پیروی از هوای نفس]] است. [[خواهش‌های نفسانی]] مشرکان را به اتخاذ آلهه می‌کشانند: "اِن یَتَّبِعونَ اِلاّ الظَّنَّ و ما تَهوَی الاَنفُسُ" ([[نجم]] / ۵۳، ۲۳)؛ زیرا هواپرستانِ حق‌گریز، با پذیرش [[توحید]] و قبول [[دعوت انبیا]] باید در حصار حدود و [[قواعد]] [[شرعی]] قرار گیرند، درحالی که آنان می‌خواهند بی‌قید و رها باشند و در [[پیروی]] از [[نفس اماره]] هیچ محدودیتی نداشته باشند: "بَل یُریدُ الاِنسـنُ لِیَفجُرَ اَمامَه". ([[قیامت]] / ۷۵، ۵) [[قرآن کریم]] به [[صراحت]] خواندن و [[عبادت غیر خدا]] را [[هوا و هوس]] مشرکان می‌داند و [[رسول خدا]]{{صل}}خطاب به آنان می‌گوید که من مانند شما به پیروی از [[هواهای نفسانی]] تن نمی‌دهم و [[بت]] نمی‌پرستم: "قُل اِنّی نُهیتُ اَن اَعبُدَ الَّذینَ تَدعونَ مِن دونِ [[اللّه]] قُل لا اَتَّبِـعُ اَهواءَکُم قَد ضَلَلتُ اِذًا و ما اَنَا مِنَ المُهتَدین". (انعام / ۶، ۵۶) شدت تأثیر خواهش‌های نفسانی در شرک و [[بت‌پرستی]] به گونه‌ای است که در واقع مشرکان هواپرست‌اند و [[هواپرستی]] آنان را به بت‌پرستی کشانده است، از همین رو در برخی [[آیات]] از آنان با تعبیر "مَنِ اتَّخَذَ اِلـهَهُ هَوهُ" یاد شده است.

در آیه ۴۳ [[سوره فرقان]] / ۲۵ به رسول خدا تأکید می‌کند که تو بر چنین افرادی گماشته نشدی تا بتوانی آنان را [[هدایت]] کنی: "اَرَءَیتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلـهَهُ هَوهُ اَفَاَنتَ تَـکونُ عَلَیهِ وَکیلا". [[هواپرستی]] می‌تواند همه فضای [[جان آدمی]] را فراگیرد و چنان در [[دل]] [[رسوخ]] کند که برای دریافت [[حقیقت]] هیچ روزنه‌ای را نگذارد و به تعبیر [[قرآن]]، گوش و [[قلب]] و چشمش بسته است و بر آن مهر نهاده شده است و به تبعِ بسته بودن [[ابزار شناخت]]، به [[بت‌پرستی]] روی می‌آورد: "اَفَرَءَیتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلـهَهُ هَوهُ و اَضَلَّهُ اللّهُ عَلی عِلمٍ و خَتَمَ عَلی سَمعِهِ و قَلبِهِ و جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشـوَةً فَمَن یَهدیهِ مِن بَعدِ [[اللّه]] اَفَلا تَذَکَّرون". (جاثیه / ۴۵، ۲۳) <ref>تفسیر مقاتل، ج۳، ص۸۱. </ref> گفتنی است که برخی مصادیق شرکی که در هواپرستی ریشه دارد، [[شرک خفی]] است و اساساً هرگونه [[پیروی از هوای نفس]] و نادیده گرفتن [[فرمان‌های الهی]]، گونه‌ای از شرک خفی است.

کسانی که از قلمرو امور [[حسّی]] فراتر نمی‌روند و از [[ادراک]] [[معارف]] ماورای [[طبیعت]] محروم‌اند در مواجهه با چنین معارفی اصل آن را منکر می‌شوند و در صورت پذیرش، آن معارف متعالی را در حدّ [[حسّ]] تنزل می‌دهند. [[قرآن کریم]] ضمن بیان داستان [[بنی‌اسرائیل]]، از حسگرایی آنها پرده برداشته و از تقاضای آنان برای دیدن [[خدا]] با [[چشم سر]] و از [[شرک]] آنها به دلیل گوساله‌پرستی خبر می‌دهد: "فَقالوا اَرِنَا اللّهَ جَهرَةً فَاَخَذَتهُمُ الصّـعِقَةُ بِظُلمِهِم ثُمَّ اتَّخَذوا العِجلَ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَیِّنـتُ". ([[نساء]] / ۴، ۱۵۳) <ref>تفسیر موضوعی، ج۲، ص۶۴۴، "توحید در قرآن".</ref> بر اساس این [[آیه]]، [[بنی‌اسرائیل]] بر اثر اصالت دادن به [[امور مادی]]، مفهوم متعالی [[عبادت خدا]] را در حدّ [[کرنش]] در برابر گوساله‌ای تنزل دادند، چنان‌که همین [[قوم]] حسگرا پس از دیدن [[آیات]] و [[معجزات]] فراوان از [[حضرت موسی]] و از جمله شکافته شدن دریا و [[نجات]] از چنگال [[فرعونیان]]، از وی خدایی خواستند که همچون [[بت‌ها]] آن را بپرستند: "و جـوَزنا بِبَنی‌اِسرءیلَ البَحرَ فَاَتَوا عَلی قَومٍ یَعکُفونَ عَلی اَصنامٍ لَهُم قالوا یـموسَی اجعَل لَنا اِلـهًا کَما لَهُم ءالِهَةٌ قالَ اِنَّکُم قَومٌ تَجهَلون". ([[اعراف]] / ۷، ۱۳۸) [[مشرکان]] [[زمان رسول خدا]]{{صل}} [[انتظار]] داشتند که [[خدا]] در سایبان‌هایی از [[ابر]] و نیز [[فرشتگان]] به سراغشان بیایند: "هَل یَنظُرونَ اِلاّ اَن یَأتِیَهُمُ اللّهُ فی ظُلَلٍ مِنَ الغَمامِ والمَلـئِکَةُ" (بقره / ۲، ۲۱۰)، چنان‌که مشرکان انتظار داشتند [[رسول خدا]]{{صل}}در [[سرزمین]] [[مکه]] برای آنها چشمه‌هایی جاری سازد، یا اینکه [[باغی]] از درختان خرما و انگور و نهرهای جاری داشته باشد، یا [[آسمان]] را پاره پاره کند و بر سرشان بیفکند، یا خدا را با فرشتگان روبه‌روی آنها آوَرَد، یا خانه‌ای از طلا داشته باشد، یا در آسمان بالا رود و با خود مکتوبی از آسمان بیاورد: "و قالوا لَن نُؤمِنَ لَکَ حَتّی تَفجُرَ لَنا مِنَ الاَرضِ یَنبوعا * اَو تَـکونَ لَکَ جَنَّـةٌ مِن نَخیلٍ و عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الاَنهـرَ خِلـلَها تَفجیرا * اَو تُسقِطَ السَّماءَ کَما زَعَمتَ عَلَینا کِسَفًا اَو تَأتِیَ بِاللّه و المَلـئِکَةِ قَبیلا * اَو یَکونَ لَکَ بَیتٌ مِن زُخرُفٍ اَو تَرقی فِی السَّماءِ و لَن نُؤمِنَ لِرُقیِّکَ حَتّی تُنَزِّلَ عَلَینا کِتـبًا نَقرَو ٔ هُ قُل سُبحانَ رَبّی هَل کُنتُ اِلاّ بَشَرًا رَسولا". ([[اسراء]] / ۱۷، ۹۰ - ۹۳) حتی مشرکان تقاضای دیدن فرشتگان و خدا را داشتند: "و قالَ الَّذینَ لا یَرجونَ لِقاءَنا لَولاَ اُنزِلَ عَلَینَا المَلئِکَةُ اَو نَری رَبَّنا". ([[فرقان]]/ ۲۵، ۲۱) بنابراین، [[انس]] [[بشر]] به امور محسوس موجب شده است همواره در لغزشگاه مجسم ساختن [[امور معنوی]] و ریختن نامحسوس‌ها در قالب محسوس‌ها قرار گیرد. <ref>المیزان، ج۱، ص۲۷۴. </ref> به نظر می‌رسد نگاه [[مادّی]] و حسگرایانه و عدم امکان [[اشتغال]] یک مبدأ فاعلی به امور متعدد و فراوان موجب شده است برخی برای [[شئون]] و رخدادهای گوناگون [[عالم هستی]] به اتخاذ آلهه کشانده شوند. وجود [[خدایان]] متکثر برای اموری مانند باد، [[باران]]، آب و [[نور]] در میان مشرکان و نامگذاری [[بت‌ها]] بر اساس کارکرد مفروض نزد آنها<ref>النصرانیه و آدابها بین عرب الجاهلیه، قسم ۱، ص۱۲. </ref> گویای این [[واقعیت]] است. تعبیر "آلهه" و "ارباب" در [[آیات قرآن]] و نیز [[نفی]] [[شئون]] گوناگون از [[بت‌ها]] شاهدی بر این [[حقیقت]] است، از همین‌رو [[مشرکان]]، نفی [[خدایان]] و [[اثبات]] خدای واحد را شگفت‌انگیز می‌دانستند: "اَجَعَلَ الالِهَةَ اِلـهًا وحِدًا اِنَّ هـذا لَشی‌ءٌ عُجاب". (ص / ۳۸، ۵)

۴. [[تعصب]] و [[تقلید]] از نیاکان

[[تبعیت]] از بزرگان و [[تعصب]] به پیشینیان از عوامل و زمینه‌های [[بت‌پرستی]] مشرکان بود: "واِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما اَنزَلَ اللّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما اَلفَینا عَلَیهِ ءاباءَنا اَوَلَو کانَ ءاباو ٔ هُم لا یَعقِلونَ شَیـئاً و لا یَهتَدون". (بقره / ۲، ۱۷۰) [[نکوهش]] [[قرآن]] از تقلید [[پدران]] از این روست که اساساً در مسائل [[عقیدتی]] و [[اساس دین]]، [[تقلید]] روا نیست؛ زیرا مانع [[تعقل]] و [[کسب معرفت]] است و شخص به جای [[اندیشه]] و تعقل، [[معتقدات]] خود را از دیگران می‌گیرد. افزون بر اینکه مشرکان با تعصب‌های شدید قومی و با عدم بهره‌گیری از [[خردورزی]] بدون هیچ [[تأمّل]] و تفکّری بر آراء و [[تفکرات]] نیاکان خود پای می‌فشردند.

[[پایبندی]] مشرکان به [[افکار]] نیاکان در آیاتی به نقل از [[امت‌های پیشین]] گزارش شده است؛ از جمله وقتی [[ابراهیم]]{{ع}}به [[آزر]] و [[قوم]] خود [[اعتراض]] کرد که چرا تمثال‌ها را می‌پرستید؟ آنها پاسخ دادند: زیرا پدرانمان نیز [[عبادت]] کننده بت‌ها بودند. ابراهیم{{ع}} آنان و پدرانشان را [[گمراه]] خواند: "اِذ قالَ لاَِبیهِ و قَومِهِ ما هـذِهِ التَّماثیلُ الَّتی اَنتُم لَها عـکِفون * قالوا وَجَدنا ءاباءَنا لَها عـبِدین * قالَ لَقَد کُنتُم اَنتُم و ءاباو ٔ کُم فی ضَلـلٍ مُبین". ([[انبیاء]] / ۲۱، ۵۲ - ۵۴) [[قوم هود]] نیز با [[اصرار]] بر بت‌پرستی، [[شرک]] را [[آیین]] پیشینیان خود می‌شمردند: "سَواءٌ عَلَینا اَوَعَظتَ اَم لَم تَـکُن مِنَ الوعِظین * اِن هـذا اِلاّ خُلُقُ الاَوَّلین". (شعراء / ۲۶، ۱۳۶ - ۱۳۷) در آیاتی دیگر، [[قرآن کریم]] خبر می‌دهد که مشرکان پدران خود را [[گمراه]] یافتند، پس به دنبال آنها می‌شتابند: "اِنَّهُم اَلفَوا ءاباءَهُم ضالّین * فَهُم عَلی ءاثـرِهِم یُهرَعون". (صافّات / ۳۷، ۶۹ - ۷۰) [[مشرکان]] چنان به [[افکار]] [[پدران]] و نیاکان خود [[تعصب]] دارند که با [[شگفتی]] به [[پیامبر]] می‌گویند آیا تو آمده‌ای که ما خدای یگانه را بپرستیم و آنچه را پدرانمان می‌پرستیدند رها کنیم: "قالوا اَجِئتَنا لِنَعبُدَ اللّهَ وحدَهُ و نَذَرَ ما کانَ یَعبُدُ ءاباو ٔ نا". ([[اعراف]] / ۷، ۷۰) همچنان‌که [[پیروی کورکورانه]] مشرکان از پدران خود، زمینه‌ساز[[شرک]] و [[بت‌پرستی]] است، [[استمرار]] مسیر [[شرک]] و بت‌پرستی و بهانه‌جویی‌های آنان نیز از همین [[تعصّب]] برخاسته است. این بهانه‌جویی‌ها معمولاً از سوی مشرکان در مواجهه با [[پیامبران]] ارائه شده‌اند؛ از جمله بر اساس [[آیات]] ۹۰ - ۹۳ [[سوره اسراء]] / ۱۷ مشرکان، پذیرش [[توحید]] و رها کردن شرک را به اموری شگفت‌آور موکول می‌کردند. البته [[قرآن کریم]] تصریح می‌کند که اگر همه این [[خواسته‌ها]] و بهانه‌های مشرکان نیز تحقق یابد، باز آنها از شرک دست برنمی‌دارند: "و لَو نَزَّلنا عَلَیکَ کِتـبًا فی قِرطاسٍ فَلَمَسوهُ بِاَیدیهِم لَقالَ الَّذینَ کَفَروا اِن هـذا اِلاّ سِحرٌ مُبین" (انعام / ۶، ۷)؛ "و لَو اَنَّنا نَزَّلنا اِلَیهِمُ المَلـئِکَةَ و کَلَّمَهُمُ المَوتی و حَشَرنا عَلَیهِم کُلَّ شی‌ءٍ قُبُلاً ما کانوا لِیُؤمِنوا". (انعام / ۶، ۱۱۱)

[[حاکمان ستمگر]] در [[جبهه]] مقابل پیامبران، همواره در راستای [[منافع]] خود در جهت اشاعه شرک و [[پایداری]] بر آن کوشیده‌اند؛ از جمله [[فرعون]] به [[دفاع]] از [[آیین]] بت‌پرستی برخاست و از [[مردم]] خواست دست او را در کشتن [[موسی]] باز بگذارند تا او [[دین]] مردم را [[تغییر]] ندهد: "و قالَ فِرعَونُ ذَرونی اَقتُل موسی و لیَدعُ رَبَّهُ اِنّی اَخافُ اَن یُبَدِّلَ دینَـکُم اَو اَن یُظهِرَ فِی الاَرضِ الفَساد". ([[غافر]] / ۴۰، ۲۶) سردمداران [[حکومت]] او نیز در راستای تثبیت بت‌پرستی از فرعون خواستند با موسی{{ع}}برخورد کند؛ زیرا او فرعون و [[خدایان]] را رها کرده است: "و قالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ [[موسی]] و قَومَهُ لِیُفسِدوا فِی الاَرضِ و یَذَرَکَ و ءالِهَتَکَ". ([[اعراف]] / ۷، ۱۲۷) بر اساس گزارش [[قرآن کریم]]، نمرودیان نیز در برابر [[دعوت]] [[ابراهیم]]{{ع}} [[صف‌آرایی]] کرده و [[مردم]] را تحریک می‌کردند که در برابر ابراهیم{{ع}} بایستند و خدایانشان را [[یاری]] کنند: "قالوا حَرِّقوهُ و انصُروا ءالِهَتَکُم اِن کُنتُم فـعِلین". ([[انبیاء]] / ۲۱، ۶۸) [[سامری]] نیز که فردی بانفوذ در [[بنی‌اسرائیل]] بود، مردم را به [[شرک]] [[گرایش]] می‌داد و گوساله طلایی خود را به عنوان "[[إله]]" [[بنی‌اسرائیل]] و موسی معرفی می‌کرد: "فَاَخرَجَ لَهُم عِجلاً جَسَدًا لَهُ خوارٌ فَقالوا هـذا اِلـهُکُم و اِلـهُ موسی فَنَسِی". (طه / ۲۰، ۸۸) [[اشراف قریش]] نیز که از [[تقابل]] با [[رسول خدا]]{{صل}}رویگردان نبودند، هنگامی که از [[همراهی]] آن [[حضرت]] با خود [[مأیوس]] شدند، به مردم خود گفتند بروید و بر [[پرستش]] معبودهای خود [[مقاومت]] کنید که قطعاً کاری مطلوب است: "و انطَلَقَ المَلاَُ مِنهُم اَنِ امشوا و اصبِروا عَلی ءالِهَتِکُم اِنَّ هـذا لَشی‌ءٌ یُراد". (ص / ۳۸، ۶) <ref>التبیان، ج۸، ص۵۴۵؛ تفسیر واحدی، ج۲، ص۹۱۹. </ref> در [[قیامت]] هم [[مشرکان]] در [[دادگاه]] [[عدل الهی]] [[اذعان]] می‌کنند که اشراف و بزرگان [[قوم]]، آنان را به شرک واداشته‌اند: "و قالوا رَبَّنا اِنّا اَطَعنا سادَتَنا و کُبَراءَنا فَاَضَلّونَا السَّبیلا". ([[احزاب]] / ۳۳، ۶۷)

۶. [[غلو]]

[[غلوّ]] درباره [[پیام‌آوران الهی]]، از ریشه‌های اصلی شرک به شمار می‌آید. [[پیامبران]] و [[اولیای الهی]] گرچه [[مظهر]] [[اسمای الهی]] و دارای چنان کمالی هستند که هرگز [[شناخت کامل]] [[منزلت]] آنان مقدور انسان‌های عادی نیست، با این حال [[عبد]] و مربوب‌اند. این منزلت موجب شده است عدّه‌ای به غلوّ گرفتار شده و پیامبران را از قلمرو مربوب و ممکن بودن به [[مقام]] [[ربوبی]] و [[واجب]] بالا برند.

این [[انحراف]]، بدین صورت رخ می‌داد که پس از [[رحلت]] شخص بزرگی، برای فراموش نشدن وی، مجسمه یا تصویر او را می‌ساختند؛<ref>التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۱۳؛ نمونه، ج۲۵، ص۸۲. </ref> ولی با گذشت [[زمان]]، بر اثر [[تکریم]] و [[تجلیل]] بیش از اندازه، تدریجاً [[پرستش]] می‌شد.<ref>المیزان، ج۱۰، ص۲۷۶. </ref> [[جهل]] [[مردم]] و عوامفریبی گروهی سبب می‌شد که خود این مجسمه‌ها موضوعیت یابند و جنبه حاکی بودن آن از یک [[شخصیت معنوی]]، مانند [[پیامبر]] - که رهاورد [[پیام]] او [[توحید]] بود - به [[فراموشی]] سپرده شود. این فرایند نسبت به [[پیامبران]] از آن‌رو بیشتر است که اولاً آنها دارای [[نفوس]] قدسی و [[پاک]] بودند. ثانیاً معجزاتی داشتند که برخی می‌پنداشتند آنها را به نحو [[استقلال]] انجام می‌دهند.

وجود چنین زمینه‌ای برای [[شرک]] موجب شده است [[قرآن کریم]] به [[صراحت]] با آن [[مبارزه]] کند و در پیامی کلی [[ابلاغ]] کند که [[مقام رسالت]] هرگز به کسانی واگذار نشده است که مردم را به سوی خود [[دعوت]] می‌کنند: "ما کانَ لِبَشَرٍ اَن یُؤتِیَهُ اللّهُ الکِتـبَ و الحُکمَ و النُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقولَ لِلنّاسِ کونوا عِبادًا لی" ([[آل‌عمران]] / ۳، ۷۹)<ref> نک: تفسیر موضوعی، ج۲، ص۶۵۸، "توحید در قرآن".</ref>؛ نیز [[قرآن]] از اینکه مردم پیامبران را "ارباب" قرار دهند، [[نهی]] کرده است: "و لا یَأمُرَکُم اَن تَتَّخِذوا المَلـئِکَةَ و النَّبِیّینَ اَربابًا اَیَأمُرُکُم بِالکُفرِ". (آل‌عمران / ۳، ۸۰) قرآن کریم در راستای مبارزه با زمینه [[غلو]] و شرک، [[معجزات]] و امور [[خارق‌العاده]] جاری شده به دست پیامبران را به [[اذن خدا]] می‌داند تا شائبه استقلال [[انبیا]] در ارائه [[معجزه]] را منتفی سازد: "و اِذ تَخلُقُ مِنَ الطّینِ کَهَیــئَةِ الطَّیرِ بِاِذنی". ([[مائده]] / ۵، ۱۱۰) همچنین قرآن در شماری از [[آیات]] به ویژگی‌های امکانی پیامبران می‌پردازد تا تردیدی در وجود امکانی آنها نباشد؛ ویژگی‌هایی مانند [[بشر]] بودن، [[نیازمندی]] به [[غذا]] و [[خوراک]]، و [[تولد]] و [[مرگ]]: "قُل اِنَّما اَنا بَشَرٌ مِثلُکُم یوحی اِلَیَّ اَنَّما اِلـهُکُم اِلـهٌ وَاحِد" (کهف / ۱۸، ۱۱۰)؛ "قُل اِنَّما اَنا بَشَرٌ مِثلُکُم یوحی اِلَیَّ اَنَّما اِلـهُکُم اِلـهٌ وحِدٌ فَاستَقیموا اِلَیهِ و استَغفِروهُ و ویلٌ لِلمُشرِکین". (فصّلت / ۴۱، ۶) قرآن در برابر [[غلوّ]] و [[افراط]] [[مسیحیان]] درباره [[حضرت عیسی]]{{ع}} و مادرش تأکید می‌کند [[عیسی]] نیز مانند [[پیامبران پیشین]] و مادرش زنی بسیار [[راستگو]] بود و هر دو [[غذا]] می‌خوردند: "ما المَسیحُ ابنُ مَریَمَ اِلاّ رَسولٌ قَد خَلَت مِن قَبلِهِ الرُّسُلُ و اُمُّهُ صِدّیقَةٌ کانا یَأکُلانِ الطَّعامَ". ([[مائده]] / ۵، ۷۵) در خطاب به [[رسول خدا]]{{صل}}نیز او را "میّت" می‌داند تا روشن شود زمام همه امور در دست خداست: "اِنَّکَ مَیِّتٌ و اِنَّهُم مَیِّتون". (زمر / ۳۹، ۳۰) در [[روایات]] [[اهل‌بیت]]{{عم}} نیز بر [[پرهیز]] از [[غلوّ]] تأکید شده است؛ از جمله بر پایه روایتی از [[امام صادق]]{{ع}}رسول خدا{{صل}}فرمود که هرگز مرا از آنچه سزاوار آن هستم بالاتر نبرید؛ زیرا پیش از اینکه [[خدا]] مرا به [[پیامبری]] برگزیند، به [[بندگی]] خود برگزید.<ref>بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۶۵. </ref> آیاتی مانند "نَزَّلَ الفُرقانَ عَلی عَبدِهِ" ([[فرقان]]/ ۲۵، ۱) و "فَاَوحی اِلی عَبدِهِ ما اَوحی" ([[نجم]] / ۵۳، ۱۰) بیانگر [[واقعیت]] تقدم [[عبد]] بودن رسول خدا{{صل}}بر [[رسالت]] اویند. از آنجا که اهل‌بیت{{عم}}نیز به سبب [[منزلت]] رفیع و اظهار [[کرامات]] در معرض غلوّند، روایات فراوانی نیز در [[نکوهش]] غلوّ درباره اهل‌بیت{{عم}} وارد شده‌اند؛<ref> نک: بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۶۵ - ۲۹۷. </ref> از جمله براساس روایتی، امام صادق{{ع}} درباره اینکه گروهی برای اهل‌بیت{{عم}}سمت [[الوهیت]] قائل‌اند، با قرائت [[آیه]] "و هُوَ الَّذی فِی السَّماءِ اِلـهٌ و فِی الاَرضِ اِلـهٌ" (زخرف / ۴۳، ۸۴) فرمود گوش، [[چشم]]، پوست، گوشت، [[خون]] و موی من از این گفتار بیزار است. خدا از اینها بیزار است. اینان بر [[دین]] من و دینِ اجداد من نیستند. خدا ما و اینان را در [[قیامت]] جمع نمی‌کند، جز اینکه بر این گروه خشمناک است.<ref>بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۹۸. </ref>