ظلم‌ستیزی در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = ظلم‌ستیزی

| عنوان مدخل = ظلم‌ستیزی

| مداخل مرتبط = [[ظلم‌ستیزی در قرآن]] - [[ظلم‌ستیزی در سیره پیامبران]] - [[ظلم‌ستیزی در معارف و سیره نبوی]] - [[ظلم‌ستیزی در معارف و سیره فاطمی]] - [[ظلم‌ستیزی در معارف و سیره علوی]] - [[ظلم‌ستیزی در معارف و سیره سجادی]] - [[ظلم‌ستیزی در فقه سیاسی]] - [[ظلم‌ستیزی در معارف مهدویت]] - [[ظلم‌ستیزی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[ظلم‌ستیزی از دیدگاه اهل سنت]]

| پرسش مرتبط  =

'''[[ظلم‌ستیزی]]''' از جمله ویژگی‌های [[پیامبر خاتم]] {{صل}} است. آن حضرت نه تنها پس از [[بعثت]]، بلکه پیش از آن نیز از مبارزان واقعی در عرصه [[ظلم‌ستیزی]] و [[عدالت]] پروری بوده است. مهمترین شیوه‌های مبارزاتی [[پیامبر]] در ریشه کن کردن [[ظلم]] در [[جامعه]] عبارت‌اند از‌: عدم [[مسامحه]] در [[مبارزه با ظلم]]؛ [[اقامه عدل]] و اهتمام به آن؛ رویارویی و مقابله با [[استکبار]]؛ ایجاد [[وحدت]] و انسجام.

== مقدمه ==

[[مبارزه با ظلم]] و زیر بار [[ظلم]] نرفتن از جمله ویژگی‌های [[حضرت محمد]] {{صل}} است و این امر در [[زندگی]] [[نورانی]] آن پیام‌آور [[خوبی‌ها]] و [[عدالت]] بخشِ [[جامعه]] پر از [[ظلم]] [[اعراب جاهلی]]، به روشنی [[مشاهده]] می‌‌شود. [[رسول]] [[مبارز]] [[اسلام]] نه تنها پس از دریافت نشان [[نبوت]]، بلکه پیش از بعثت نیز از مبارزان واقعی در عرصه [[ظلم‌ستیزی]] و [[عدالت]] پروری بوده است و [[تاریخ]] نیز بر این امر [[گواه]] است که [[ظلم‌ستیزی]] و مقابله با [[روحیه]] [[ظلم]]‌پذیری در [[جامعه]] و [[دفاع]] از [[مظلوم]] از ویژگی‌های بارز آن حضرت است. چنان که پس از [[مهاجرت]] به [[مدینه]] از حضرت درباره حلف الفضول (یا [[پیمان جوانمردان]]) [[نقل]] شده است که فرمود‌: "در [[خانه]] [[عبدالله بن جُدعان]] در پیمانی حضور یافتم که اگر در [[اسلام]] هم به مانند آن دعوتم کنند، [[اجابت]] می‌کنم، اینکه [[سوگند]] یاد کردند [[حق]] هر که را به اهلش برگردانند تا [[ظالم]] بر [[مظلوم]] [[عزت]] نیابد<ref>{{متن حدیث|لَقَد شَهِدتُ فی دارِ عَبدِ الله بنِ جدعَانَ حِلفاً لَو دُعِیتُ بهِ فی الإسلامِ لَأَجَبتُ، تَحالَفُوا أَن یَردُوا الفُضولَ عَلی أهلِها وألا یعز ظالم مظلوماً}}، ابن کثیر، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۵۸‌</ref> و این در حالی بود که بنا بر [[نقل]] مورخان شرکت [[پیامبر]] (در چنین [[اقدام]] ظلم‌ستیزانه‌ای مربوط به بیست سال [[قبل از بعثت]] می‌شود، یعنی زمانی که هنوز بیست سال بیشتر نداشتند<ref>همان، ۱/۲۵۸؛ الصالحی الشامی، سبل الهدی والرشاد، ۲/۱۵۴</ref> از این رو، [[مشاهده]] می‌شود که [[رسول الله‌]]{{صل}} اهتمام خاصی به [[پرهیز]] از [[ظلم]] و [[دفاع]] از [[مظلوم]] داشته است.  

== مهمترین شیوه‌های مبارزاتی [[پیامبر]] در [[ظلم‌ستیزی]] ==

[[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} در طول [[تاریخ]] [[رسالت]] خویش هرگز با [[ظلم]] [[مداهنه]] نکرد و پذیرای [[باطل]] نشد و برای پیش بردن امور با [[ظلم]] [[سازش]] ننمود و هیچ گاه موضع [[حق]] را به [[ظلم]] و [[باطل]] نفروخت، حتی در بدترین شرایط‌، آن زمان که به [[مرگ]] [[تهدید]] شد و یا با [[تطمیع]] می‌خواستند او را از انجام رسالتش که [[دعوت]] به [[حق]] و [[مبارزه با ظلم]] و [[جهل]] بود، بازدارند، کوچکترین [[تمایل]] و [[انحرافی]] پیدا نکرد و در [[راه]] [[نجات بشر]] و [[مبارزه با ظلم]] و [[ستم]] تن به [[سازش]] نداد و با [[ستمگران]] همراه نشد و بدون هیچ [[مداهنه]]‌ای در پاسخ به وعده‌های سران و اشراف [[قریش]] می‌‌فرماید‌: "به خداقسم، اگر [سران و اشراف [[قریش]]] [[خورشید]] را در [[دست]] راست من و ماه را در [[دست]] چپ من قرار دهند‌، هرگز از [[دعوت]] خود [[دست]] برنمی دارم تا آنکه [[خداوند]] آن را انتشار دهد یا در [[راه]] آن کشته شوم<ref>{{متن حدیث|[وَالله] لَو وُضِعَتِ [وَضَعُوا] الشَّمسُ فِی یَمینِی وَالقَمَرُ فِی یَساری [شِمالی]، مَا ترَکتُ [علی أن أترک]هذا الأَمرَ حَتّی یُظهِرَهُ الله تعالَی، أَو أُهلِکَ فی طلَبِهِ [فیهِ مَا تَرَکتُهُ]}}؛ محمد بن إسحاق بن یسار، سیرة ابن إسحاق، ۲/۱۳۵؛ الطبری، تاریخ الطبری، ۲/۶۷؛ ابن أثیر‌، الکامل فی التاریخ، ۲/۶۴؛ ابن سید الناس، عیون الأثر، ۱/۱۳۲؛ الذهبی، تاریخ الإسلام، ۱/۱۴۹؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة‌، ۳/۵۶؛ المقریزی، إمتاع الأسماع، ۴/۳۸۷؛ الحلبی، السیرة الحلبیة، ۱/۴۶۲</ref>. گفته‌اند مردی از بنی زُبید در ماه [[ذی قعده]] وارد [[مکه]] شد و کالایی داشت، [[عاص بن وائل سَهمی]] آن را خرید ولی بهای آن را پرداخت نکرد، کار به [[مشاجره]] کشیده شد، اما مرد نتوانست [[حق]] خود را بگیرد‌. از این رو، بزرگان [[قریش]] را به [[دفاع]] از [[مظلوم]] فراخواند. سپس بزرگان [[قریش]] جمع شدند و [[پیمان]] بستند که هر ستمدیده ای را [[یاری]] کنند و در گرفتن [[حق]] [[مظلوم]] همراه باشند و اجازه ندهند در [[مکه]] بر کسی [[ستم]] شود، این [[پیمان]] “حلف الفضول” نام گرفت که [[پیامبر]] نیز در آن حضور داشت‌<ref>ابن هشام الحمیری‌، السیرة النبویة‌، ۱/۸۷؛ إبن حاتم العاملی‌، الدر النظیم، ۵۳-۵۱؛ الصالحی الشامی، سبل الهدی والرشاد، ۲/۱۵۴</ref> این [[استواری]] بر عدم [[مداهنه]] در تمام دوران [[دعوت]] [[رسالت پیامبر]] برپا ماند و آن حضرت در [[راه]] [[حق]] به سازشکاری و [[انحراف]] پذیری میدان نداد. [[حق]] و [[عدالت]] برای [[رسول]] [[ختمی مرتبت]] [[برترین]] [[ارزش]] را داشت و آن حضرت همه چیز را در این جهت می‌خواست<ref>دلشاد تهرانی‌، خلاصه سیره نبوی‌، منطق عملی، ۳۱۱.</ref>.

=== [[اقامه عدل]] و اهتمام به آن ===

مطالعه [[تاریخ]] گویای این امر است که [[جامعه]] [[عصر پیامبر]] {{صل}} [[جامعه]]‌ای بر پایه [[قسط و عدل]] و [[برابری]] [[انسان‌ها]] و [[نفی]] [[ظلم]] و [[تبعیض]] [[اجتماعی]] بود؛ بین [[عرب]] و [[عجم]] در [[حقوق]] و مزایا و [[تکالیف]] و [[وظایف]] فرقی وجود نداشت، درآمدها و [[غنایم]] [[جنگی]] به مساوی توزیع می‌شد و [[تکالیف]] و [[وظایف]] از همه خواسته می‌شد‌، ملاک [[قرب]] و بعد، [[کمالات معنوی]] و [[اخلاقی]] بودند که در توزیع پاداش‌ها و هدایا نقشی نداشتند، تنها تلاش‌ها و همت‌ها و فعالیت‌های فردی و نه وابستگی‌های قومی و گروهی او، ملاک [[برتری]] شخص قلمداد می‌گردید. [[زندگی اسلامی]] و [[حیات]] [[مبارک]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[تاریخ]] [[اسلامی]] در [[بهترین]] زمان‌ها و سالم ترین دوران‌هایش حاکی از [[عدل]] پروری و [[عدالت]] جویی است. [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} خود نمونه ی فردی [[عادل]] بود که در طول حیاتش به [[عدالت]] [[رفتار]] می‌کرد و دیگران را نیز به آن [[ترغیب]] می‌کرد. [[رسول اکرم]] {{صل}} فرمودند: پروردگارم مرا به نه چیز سفارش کرد:... و [[عدالت]] در [[خرسندی]] و [[خشم]]... <ref> {{متن حدیث|قال [[رسول الله]] {{صل}}: أوصانی ربی بتسع،... والعدل فی الرضا والغضب}}؛ ابن شعبة الحرانی‌، تحف العقول، ۳۶؛ السید محسن الأمین، أعیان الشیعة، ۱/۳۰۰</ref>.  

یکی از اهدافی که [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} از همان ابتدا به دنبال آن بود، ایجاد محیطی سالم برای [[معیشت]] [[انسان]] و [[زندگی]] بشری بود؛ یعنی [[دنیایی]] که در آن [[حق]] [[ضعیف]] به وسیله [[قوی]] خورده نشود، [[دنیایی]] که در آن، ناکامی مطلق برای [[ضعفا]] و دریده شدن به وسیله اقویا نباشد. از این رو، در برپایی [[عدالت]] چنان بود که می‌فرمود: "[[مردم]]! به [[خدا]] [[سوگند]] کسی از شما نزد من قوی‌تر از [[ضعیف]] نیست تا حقش را بگیرم‌ و کسی نزد من ضعیف‌تر از [[قوی]] نیست تا [[حق]] [دیگران] را از او بگیرم<ref>{{متن حدیث|أیها الناس انه و الله ما فیکم أحد أقوی عندی من الضعیف حتی آخذ الحق له ولا أضعف من القوی حتی آخذ الحق منه}}؛ الازدی، الکامل فی اللغه و الادب، ۱/۸</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} در هر شرایطی بر [[قسط و عدل]] [[پایداری]] می‌‌ورزید و همواره [[اسوه]] [[عدالت]] همه جانبه بود چنان که در وصفش آمده است: "سخنش جدا کننده [[حق]] از [[باطل]] بود و [[داوری]] او بر اساس [[عدالت]] بود، [[سیرت]] او [[میانه‌روی]] در کار بود، [[شریعت]] او [[راه]] [[حق]] را نمودار می‌کرد و برانگیختش برای [[بندگان]] [[رحمت]] بود<ref>{{عربی|وکان کلامه الفصل، وحکمه العدل، وسیرته القصد، وسنته الرشد، وبعثه رحمة للعباد}}؛ الحسینی اللواسانی، نور الأفهام، ۱/۳۴۷</ref> و باید گفت حرکت [[بعثت]] [[نبوی]] راهی نو در مقابل [[بشریت]] نهاد، چنان که [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه 43.</ref>. [[بعثت]] برای این بود که [[انسان‌ها]] را از [[ظلمات]] خارج کند و به [[نور هدایت]] کند؛ [[ظلمات]] [[جهل]] و [[شهوت]]، [[ظلمات]] [[شرک]] و [[نفاق]]، [[ظلمات]] [[بی عدالتی]] و [[جور]] و [[تبعیض]]، [[ظلمات]] دوری از [[اخلاقیات]] و [[آلوده]] شدن به لجنزار [[فساد]]، [[ظلمات]] کج فهمی‌ها و بدفهمی‌ها‌، [[ظلمات]] تاریکی‌ها، ظلماتی که [[انسان]] را فرو می‌برد و به [[تباهی]] می‌کشاند و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به عنوان [[هادی]] این [[راه]]، با [[سلاح]] [[عدل]] به برداشتن این موانع قدم برداشت و همیشه شعارش [[عدالت]] و [[عدالت‌پروری]] و [[مبارزه با ظلم]] بود‌. خصوصیت [[حکومت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} این بود که به جای ابتناء بر [[ظلم]]، بر [[عدل]] ابتناء داشت<ref>جاویدی، قاموس عدالت: بررسی مبانی نظری و عملی مفهوم عدالت در کلام مقام معظم رهبری، ۱۲۵.</ref>.

=== رویارویی و مقابله با [[استکبار]] ===

[[رسول خدا]] {{صل}} در تمام دوران [[رسالت]] خویش رویاروی [[مستکبران]] ایستاد و با خودکامگی و [[ستمگری]] و جنایتکاری و [[تجاوزگری]] [[مبارزه]] کرد‌. عصر مکّی به [[مقاومت]] در برابر آزارها، تهدیدها، شکنجه‌ها و دیگر اقسام فشارها گذشت و [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} بر [[دعوت به توحید]] [[ایستادگی]] نمود و عصر [[مدنی]] به [[دفاع]] همه جانبه از [[حریم]] [[توحید]] طی گشت و [[رسول خدا]] {{صل}} پس از [[نزول]] [[آیه]] «قتال» که به [[مسلمانان]] اجازه مقابله نظامی داده شد، حدود [[صد]] [[اقدام]] نظامی و [[جنگ]] [[دفاعی]] را برای مقابله با [[مستکبران]] [[تدارک]] کرد‌. به طور متوسط تقریباً هر ماه یک حرکت نظامی یا [[نبرد]] برای دفع تهاجم‌ها و توطئه‌ها [[سازماندهی]] شد<ref>دلشاد تهرانی، ۴۴۱.</ref>. مقابله با مستکبرین و ظالمین و [[دفاع]] از ارزش‌های [[انسانی]] و [[ایمانی]] امری ضروری و اصلی عقلایی است. از این رو، [[خداوند]] به [[مؤمنین]] [[دستور]] می‌‌دهد که برای [[دفاع]] از این [[ارزش‌ها]] و مرزها و [[حریم‌ها]] به [[جهاد]] در [[راه خدا]] بپردازند تا [[ظلم و ستم]] [[مستکبران]] را دفع کنند: {{متن قرآن|قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه 190.</ref>.  

البته باید توجه داشت تمام [[جنگ‌های پیامبر]] از باب [[دفاع]] بوده است و ماهیتی دفاعی‌، [[ایمانی]] و [[انسانی]] دارد، چنان که شیخ [[محمد جواد بلاغی]] در این باره می‌نویسد: "تمام جنگ‌های [[رسول خدا]] ‌([[دفاع]] از [[توحید]] و [[شریعت]] و [[اصلاح]] [[مسلمانان]] در برابر [[تجاوز]] [[مشرکان]] [[ستمگر]] بود؛ و با وجود این او در [[دفاع]] خود [[بهترین]] روشی را که مدافعان طی می‌کنند و نزدیک ترین راهی را که به [[اصلاح]] و [[مسالمت]] منجر می‌‌شود دنبال کرد، یعنی ابتدا به [[موعظه]] می‌‌پرداخت و به [[اصلاح]] و [[مسالمت]] [[دعوت]] می‌‌کرد و [[تمایل]] خود را به [[صلح]] نشان می‌داد‌؛ و در حالی که می‌دانست او [[پیروز]] است پیشنهاد ترک [[خصومت]] و [[جنگ]] را می‌پذیرفت و [[پیمان]] [[صلح]] را قبول می‌کرد"<ref>{{عربی|فکانت حروبه بأجمعها دفاعا لعدوان المشرکین الظالمین عن التوحید وشریعة الاصلاح والمسلمین. ومع ذلک فهو یسلک فی دفاعه أحسن طریقة یسلکها المدافعون، وأقربها إلی السلام والصلاح‌، یقدم الموعظة ویدعو إلی الصلاح والسلام ویجنح إلی السلم ویجیب إلی الهدنة ویقبل عهد الصلح. مع عرفانه بأنه المظفر المنصور. وهاک ما ینادی به التاریخ من أسباب حروبه وغزواته}}؛ البلاغی‌، الرحلة المدرسیة‌، ۲/۲۲۹</ref>.<ref>دلشاد تهرانی‌، ۴۴۷-۴۴۶‌</ref>. از این رو، [[پیامبر]] [[رحمت]] {{صل}} حتی در مقابل مستکبرین و [[پیروزی]] بر آنها [[استکبار]] نمی‌ورزید و تا جایی که ممکن بود با آنها از [[راه]] [[صلح]] و [[مهربانی]] وارد می‌‌شد‌.

[[پیامبر اکرم]] {{صل}} ‌در [[قیام]] خود علیه [[استکبار]] و [[حاکمیت]] [[ظلم]] و [[جهل]]، به [[وحدت]] افراد اهمیت بسیار می‌‌داد. در دوران مکه‌، [[مسلمانان]] [[احساس]] یکرنگی و [[برادری]] می‌‌کردند و مشکلی در این باره در میان نبود ولی با [[هجرت به مدینه]]، [[یاران پیامبر]] را دو گروه تشکیل می‌دادند؛ [[انصار]] و [[مهاجرین]]. افزون بر تفاوت شرایط [[اقتصادی]] و مادی، این دو گروه از نظر [[فرهنگی]] نیز ناهمخوانی‌هایی با هم داشتند. [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} (برای [[استحکام]] بیشتر میان آنها چاره اندیشی کرد و طرح “مواخاة” و [[برادری]] را مطرح کرد. چنان که [[قرآن کریم]] در این باره می‌‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید و از خداوند پروا کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره حجرات، آیه 10.</ref>. از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده است هنگامی که [[آیه اخوت]] نازل شد، [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} میان [[مسلمانان]] پیوند [[برادری]] [[استوار]] ساخت. [[ابوبکر]] را با [[عمر]]، [[عثمان]] را با عبدالرحمان‌... تا آنکه همه [[مسلمانان]] را بر پایه و [[منزلت]] شان با یکدیگر، [[برادر]] ساخت. سپس به [[علی]] {{ع}} فرمود: تو [[برادر]] [[منی]] و من [[برادر]] تو<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب‌، ۲/۳۲</ref>.<ref> [[روح‌الله محمدی|محمدی، روح‌الله]]، [[کوثر (نشریه)|فصلنامه کوثر]]، [[بررسی ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری در سیره انبیاء از منظر قرآن کریم (مقاله)| بررسی ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری در سیره انبیاء از منظر قرآن کریم (مقاله)]]، ص41-45.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

== [[ستم‌ستیزی]] ==

[[پیامبر خاتم]] {{صل}} در [[دوران جاهلیت]]، با گروهی که آنها نیز از [[ستم]] [[رنج]] می‌بردند، برای [[دفاع از مظلومان]] و [[مقاومت]] در برابر [[ستمگران]] هم [[پیمان]] شد. این پیمان در [[خانه]] [[عبدالله بن جدعان]] از شخصیت‌های مهم [[مکه]] بسته شد... و [[حلف الفضول]] نامیده شد. او بعدها در دوره [[رسالت]] از آن پیمان یاد می‌کرد و می‌گفت حاضر نیستم آن پیمان بشکند و اکنون نیز حاضرم در چنین پیمانی شرکت کنم<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۶.</ref>.<ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۴۹.</ref>.

{{مدخل وابسته}}

{{پایان مدخل‌ وابسته}}

== منابع ==

== پانویس ==

[[رده:ظلم]]