پرش به محتوا

مصرف در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۱۴۰: خط ۱۴۰:


وقف، یکی از راهبردهای مترقی [[اسلام]] برای رفع نیازهای عمومی، به ویژه نیاز گروه‌های آسیب‌پذیر است. سنت وقف در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} با راهنمایی‌های گفتاری و رفتاری ایشان به خوبی در [[رفتار]] [[مسلمانان]] جای گرفته بود. به گونه‌ای که گفته‌اند هیچ یک از [[اصحاب]] ایشان نبود که چیزی را وقف نکرده باشد. ابن شُبه در [[تاریخ]] [[المدینة]] المنوره [[موقوفات]] [[پیامبر]] و اصحابش را نقل کرده است<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۷۳-۲۳۱.</ref>. مطالعه این کتاب و سایر [[منابع تاریخی]] و [[حدیثی]]، موقعیت ممتاز [[امام علی]]{{ع}} را در عمل به این [[سنت الهی]] نشان می‌دهد. [[مولای متقیان]]{{ع}}، تمام املاکی را که به [[برکت]] و نیروی بازوان پرتوانش آباد ساخته بود، وقف نیازمندان کرد و در حالی به [[ملاقات]] پروردگارش شتافت که از [[اموال]] [[دنیا]] چیزی به جز هفتصد درهم که سهم او از [[بیت المال]] بود و آن را برای رفع نیاز خانواده‌اش کنار گذاشته بود، نداشت<ref>ر.ک: ابن حنبل، فضائل الصحابه، ج۱، ص۵۴۸، ح۹۲۲، قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[سیره اقتصادی امام علی (مقاله)| مقاله «سیره اقتصادی امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۲۹۲.</ref>
وقف، یکی از راهبردهای مترقی [[اسلام]] برای رفع نیازهای عمومی، به ویژه نیاز گروه‌های آسیب‌پذیر است. سنت وقف در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} با راهنمایی‌های گفتاری و رفتاری ایشان به خوبی در [[رفتار]] [[مسلمانان]] جای گرفته بود. به گونه‌ای که گفته‌اند هیچ یک از [[اصحاب]] ایشان نبود که چیزی را وقف نکرده باشد. ابن شُبه در [[تاریخ]] [[المدینة]] المنوره [[موقوفات]] [[پیامبر]] و اصحابش را نقل کرده است<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۷۳-۲۳۱.</ref>. مطالعه این کتاب و سایر [[منابع تاریخی]] و [[حدیثی]]، موقعیت ممتاز [[امام علی]]{{ع}} را در عمل به این [[سنت الهی]] نشان می‌دهد. [[مولای متقیان]]{{ع}}، تمام املاکی را که به [[برکت]] و نیروی بازوان پرتوانش آباد ساخته بود، وقف نیازمندان کرد و در حالی به [[ملاقات]] پروردگارش شتافت که از [[اموال]] [[دنیا]] چیزی به جز هفتصد درهم که سهم او از [[بیت المال]] بود و آن را برای رفع نیاز خانواده‌اش کنار گذاشته بود، نداشت<ref>ر.ک: ابن حنبل، فضائل الصحابه، ج۱، ص۵۴۸، ح۹۲۲، قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[سیره اقتصادی امام علی (مقاله)| مقاله «سیره اقتصادی امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۲۹۲.</ref>
===[[آزاد]] کردن برده===
در دوران [[حیات]] [[امام علی]]{{ع}}، در شبه [[جزیره عربستان]]، همانند سایر نقاط [[جهان]]، [[برده‌داری]] به شدت رواج داشت. [[مبارزه]] با این پدیده ناگوار که از [[طبیعت]] [[نظام‌های سیاسی]] و [[اقتصادی]] آن [[زمان]]، به خصوص از شیوه [[رفتار با اسیران]] [[جنگی]]، نشأت می‌گرفت، کار آسانی نبود. با این حال [[اسلام]] از ابتدای [[ظهور]]، نارضایی خود را از این پدیده [[اعلان]] کرد و [[تدابیر]] منظمی را برای برچیدن تدریجی بساط برده‌داری به [[اجرا]] گذاشت. [[تشویق]] به [[خوش‌رفتاری]] با بردگان، [[ترغیب]] به آزادسازی داوطلبانه آنان، پذیرش آزاد کردن [[بنده]] به عنوان [[کفاره]] برخی [[گناهان]] و [[آزادی]] قهری آنان با اسباب گوناگون، از جمله این تدابیر بود.
[[شیوه برخورد امام علی]]{{ع}} با برده‌داری، یکی از شواهد محکم [[مخالفت]] اسلام با این پدیده شوم است. [[امام]] در حالی که در [[زندگی شخصی]]، انواع [[سختی‌ها]] را بر خود روامی‌داشت، از هیچ کوششی برای آزادی و [[استقلال]] انسان‌هایی که ناخواسته در دام [[بردگی]] گرفتار شده بودند، دریغ نمی‌کرد. ثمره تلاش او در این راه آزاد شدن هزار بنده بود. [[عظمت]] این خدمت امام در صورتی به خوبی [[احساس]] خواهد شد که بدانیم ایشان، این تعداد برده را با دسترنج خود آزاد کرده است؛ چنان که [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «[[سوگند]] به [[آفریدگار جهان]] که او امام علی{{ع}} برای جلب [[خشنودی خداوند]]، هزار برده آزاد کرد؛ به گونه‌ای که در راه آزادی آنان، دستان او تاول زد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸، ص۱۶۵، ح۱۷۵.</ref>.
در منابع متعدد به آزاد کردن هزار بنده توسط امام اشاره شده و از افتخارات [[حضرت]] به شمار آمده است<ref>ر.ک: ری‌شهری، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۹، ص۳۷۷-۳۷۸.</ref>. به همین دلیل، [[اهل بیت]]{{عم}} یاد این [[فضیلت]] را همواره زنده نگه می‌داشتند. یکی از حکایات شنیدنی در این باره مباحث امام صادق{{ع}} با یکی از [[نوادگان]] [[امام حسن]]{{ع}} است. در این [[مباحثه]] امام صادق{{ع}} به او می‌گوید: «بدون تردید، جد من و تو با دسترنج خود هزار [[بنده]] [[آزاد]] کرد؛ یا نام آنها را تو برای من بگو و یا اگر می‌خواهی من نام آنها را برایت بگویم»<ref>محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ح۲۳.</ref>.
علاوه بر این، [[امام]] برای [[پیش‌گیری]] از افتادن [[انسان‌ها]] در دام [[بردگی]] نیز تلاش کرده‌اند. در ماجرای [[فتح ایران]] زمانی که [[اسیران]] مرد و [[زن]] [[ایرانی]] را به [[مدینه]] آوردند، [[عمر]] می‌خواست [[زنان]] را بفروشد و مردان را به بردگی [[مسلمانان]] در آورد. ولی امام با یادآوری [[حدیث نبوی]] {{متن حدیث|أَكْرِمُوا كَرِيمَ كُلِّ قَوْمٍ‌}}، با [[تصمیم]] او [[مخالفت]] کرد و با تدبیری خاص، تمام [[مهاجران]] و [[انصار]] را با خود همراه نمود. بدین ترتیب تمامی آن [[جماعت]] از [[نعمت]] [[آزادی]] بهره‌مند شدند<ref>ر.ک: بحارالأنوار، ج۴۶، ص۱۵.</ref>.
با وجود اهتمام امام به آزاد ساختن [[برده‌ها]]، ایشان تعدادی برده نیز در [[اختیار]] داشت. حتی، چنان که از وصیت‌نامه ایشان بر می‌آید، در [[زمان]] [[نوشتن]] این وصیت‌نامه، مالک ده‌ها برده بود که همگی در [[املاک]] آن [[حضرت]]، به کار مشغول بوده‌اند. در این باره لازم است به دو نکته توجه شود: اول اینکه مسلمانان پس از به اسیری بردن بردگان در [[جنگ‌ها]]، به جای کشتن، آنان را به بردگی می‌گرفتند. بردگان به دلیل عدم آشنایی با محیط جدید، مدت‌ها طول می‌کشید تا خود را با آن سازگار کنند، و تا آن زمان رها ساختن آنان برای [[جامعه اسلامی]] و خود بردگان، مشکل آفرین بود. نکته دوم این است که ورود اسیران به [[خانه]] مسلمانان، [[فرصت]] مناسبی بود برای [[تربیت اسلامی]] و جذب تدریجی آنان به [[اجتماع]] مسلمانان. [[فضیلت]] آزاد کردن بردگان ([[عتق]]) نیز عاملی بود که آزادی آنان را تضمین می‌کرد. با توجه به این دو نکته و نیز با توجه به اهتمام امام به آزاد کردن برده‌ها، معلوم می‌شود که برده داشتن امام به معنای [[تأیید]] [[برده‌داری]] نیست. این کار تدبیری بود برای [[حمایت]] از بردگان و تربیت اسلامی آنان و در نهایت آزادی شرافتمندانه آنان.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[سیره اقتصادی امام علی (مقاله)| مقاله «سیره اقتصادی امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۲۹۸.</ref>
===ساختن [[مسجد]] و تعمیر جاده===
ساخت مسجد و تعمیر جاده‌ها از نمونه‌های [[ارزشمند]] [[مشارکت اجتماعی]] [[امام علی]]{{ع}} است. بنا به گزارش [[ابن شهر آشوب]] در المناقب [[امام]] علاوه بر مشارکت در ساختن مساجدی مانند [[مسجدالنبی]]، بیش از شش مسجد نیز خود بنا کرده‌اند. ساخت مسجد الفتح در [[مدینه]] در مکانی که [[دعای پیامبر]] برای [[پیروزی]] [[مسلمانان]] در [[جنگ خندق]] به [[اجابت]] رسید، ساخت مسجدی در منطقه [[اُحد]] در مقابل [[قبر]] [[حمزه]]، عموی [[پیغمبر]]، ساخت مسجدی در [[میقات]] [[حج]] و ساخت مساجدی در [[کوفه]] و [[آبادان]] و [[مسجد جامع]] در [[بصره]]، از مساجدی است که توسط امام ساخته شده است. ابن شهر آشوب همچنین بازسازی راه مدینه – [[مکه]] را به ایشان نسبت داده است<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۲۳.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[سیره اقتصادی امام علی (مقاله)| مقاله «سیره اقتصادی امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۰۰.</ref>
===سایر [[خدمات اجتماعی]] امام===
بررسی کامل مشارکت‌های [[اجتماعی]] امام از حد گنجایش این مقاله خارج است. در اینجا به چند مورد از خدمات اجتماعی ایشان اشاره می‌کنیم.
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} همواره قسمتی از ساعات [[روز]] را به [[آموزش]] [[مردم]]، به ویژه [[فقیران]] و [[مسکینان]]، اختصاص می‌داد. [[امام باقر]]{{ع}} در نقل [[سیره]] علی{{ع}} می‌فرمایند: «... هنگامی که [[آفتاب]] طلوع می‌کرد، جماعتی از فقیران و بینوایان و سایر مردم، گرد او جمع می‌شدند و به آنها [[فقه]] و [[قرآن]] می‌آموخت»<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۹.</ref>. دیلمی نیز در ارشادالقلوب به این مطلب اشاره می‌کند و اضافه می‌کند که [[حضرت]] پس از [[فراغت]] از این کار به حل و فصل [[دعاوی]] مردم می‌پرداخت و پس از آن به سراغ کارهای شخصی می‌رفت<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ج۲، ص۲۱۸.</ref>.
امام [[مؤمنان]]{{ع}} از هر فرصتی، اگرچه اندک، برای پیشبرد [[اهداف]] اجتماعی استفاده می‌کرد. [[رفتار]] ایشان در [[جنگ خیبر]]، بسیار آموزنده است. در این [[جنگ]] پس از آن‌که [[فتح]] قلعه‌های مستحکم [[خیبر]] با کندی مواجه شد، [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: «فردا مردی را به سراغ آنها خواهم فرستاد [[خداوند]] هیچ‌گاه او را [[خوار]] نمی‌کند و [[خدا]] و رسولش را [[دوست]] دارد». مقصود [[پیامبر]] از این جملات اشاره به کسی جز [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نبود. اما او این بار، برخلاف همیشه، در جمع [[اصحاب]] غایب بود. وقتی [[پیامبر]] سراغ علی{{ع}} را از آنان گرفت، گفتند: «او در آسیاب مشغول کار است». شنیدن چنین سخنی درباره جنگاور بی‌نظیری چون علی{{ع}}، آن هم در کوران [[مبارزه]] با [[دشمن]]، شگفت‌انگیز بود؛ از این رو پیامبر فرمود: «چرا این کار را یکی از شما انجام نمی‌دهید؟!» [[امام]] به چشم‌درد [[مبتلا]] شده بود و [[قادر]] به دیدن نبود؛ اما با این حال [[وجدان]] کاری و [[روحیه]] [[همیاری]] [[اجتماعی]] به او اجازه استراحت نمی‌داد و به ناچار، توان باقیمانده خود را این‌گونه در [[خدمت]] [[جامعه]] به کار می‌گرفت<ref>ر.ک: حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۳، ح۴۶۵۲؛ ابن حنبل، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۸۳، ح۱۱۶۸.</ref>.
روزی [[سعید بن قیس همدانی]] علی{{ع}} را در گرمای شدید در کنار دیواری دید و گفت: «یا [[امیرالمؤمنین]]، در چنین ساعتی بیرون از خانه‌اید؟!» امام فرمود: «بیرون نیامده‌ام مگر آن‌که مظلومی را [[یاری]] کنم یا بیچاره‌ای را [[نجات]] دهم»<ref>مفید، الاختصاص، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[سیره اقتصادی امام علی (مقاله)| مقاله «سیره اقتصادی امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۰۱.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۷۳٬۶۹۳

ویرایش