بنی‌تمیم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

الف. [[عصر جاهلی]]  

[[غالب]] گزارش‌هایی که در منابع در باره [[بنی تمیم]] در عصر جاهلی آمده -صرفِنظر از اشاراتی که به [[اعتقادات]] مذهبی این [[قبیله]] دارد-، بیشتر مشتمل بر مناسبات بنی تمیم و جنگ‌های متعدد این قبیله با [[قبایل]] رقیب، به ویژه بنی [[بکر بن وائل]] (همسایة شمالی)، بخصوص تیرة بنی شیبان است. در منابع قدیم، از بیش از چهل [[جنگ]] (بدون ذکر [[تاریخ]] وقوع) میان بنی تمیم و قبایل دیگر یاد شده که با [[اطمینان]] می‌‌توان گفت که یازده تا چهارده جنگ در فاصلة بین [[قرن ششم]] میلادی تا چند سال [[پیش از ظهور]] [[اسلام]] اتفاق افتاده است. تصاحب چشمه‌ها و مراتع، [[غارتگری]] و [[غنیمت]] ستانی، دستیابی به شتران و [[انتقام]] کشی از شکست‌های پیشین، از عوامل اصلی بروز اغلب این [[جنگ‌ها]] بود. یکی از این جنگ‌ها که تاریخ وقوع آن روشن نیست، [[نبرد]] "بارق" است که میان بنی تمیم و بنی نمر بن [[قاسط]] و [[بنی تغلب]] روی داد و دامنة آن تا [[سرزمین]] [[بارق]] در حوالی [[کوفه]] کشیده شد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۴۸.</ref> در جنگ "اِیاد" دسته‌هایی از [[بنی بکر]]، که از کمکهای ساسانیان بهره مند بودند، به قبیلة بنی [[یربوع]] [[حمله]] کردند، گروهی از سواران مشهور دو طرف کشته و [[اسیر]] شدند که از معروفترینِ این [[اسیران]]، بسطام بن قیس [[شیبانی]] -از [[شجاعان]] [[عرب جاهلی]]- بود.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۱۲.</ref> از دیگر جنگ‌های [[جاهلی]] این قبیله -که در عین حال از بزرگترینِ ایام العرب نیز خوانده شده است-، نبرد "شعب جَبَلَه" بود که از سر انتقام کشی یا بر سر تصاحب مراتع روی داد و [[بلاذری]] [[زمان]] وقوع آن را هفده سال قبل از [[تولد پیامبر]]{{صل}} دانسته است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱۱، ص۲۰.</ref> بنا به [[روایت]] [[ابن اثیر]]، در این [[جنگ]] تمام تیره‌های تمیمی -جز [[بنی سعد]]-، همراه با بنی غَطَفان و [[بنی اسد]] از [[اعراب]] جنوبی، علیه [[بنی عامر]] و بنی [[عبس]] هم [[پیمان]] شدند.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۵۸۳ ـ ۵۸۵.</ref> بنی عامر بواسطه یکی از [[جاسوسان]] خود از این واقعه اطلاع یافتند و با طراحی نقشه ای منحصر به فرد، بر آنان تاختند و بسیاری از [[تمیمیان]]، از جمله عمروبن جَون و [[لقیط]] بن [[زراره]] [[فرمانده]] [[بنی تمیم]] را به [[قتل]] رساندند.<ref>نیز رجوع کنید به ابن حبیب، المحبر، ص۲۴۷.</ref>-<ref>رودگر، قنبرعلی، مقاله "تمیم"، دانشنامه جهان اسلام، ج۸.</ref> علاوه بر این جنگ، نبردهای «[[یوم]] ذی نَجَب»،<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۹۵؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۰۹.</ref> «لیلة الوَتِدَه»<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۳۶۰.</ref> و «یوم المروت»<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۶۳۱.</ref> هم از دیگر جنگ‌هایی بود که [[مردم]] [[تمیم]] را رودرروی بنی عامر قرار داد."جنگ طِخْفَه" که در اواخر [[قرن ششم]] میلادی روی داد، را نیز می‌‌توان از پیکارهای مهم بنی تمیم در [[عهد]] [[جاهلی]] به شمار آورد.؛ چراکه از یک سو، [[جنگی]] داخلی میان تیره‌های تمیمی (بنی [[یربوع]] و بنی دارم از تیره‌های [[بنی حنظله]]) محسوب می‌‌شد و از سوی دیگر، چگونگی مناسبات خارجی آنها را تا حدی نمایان می‌‌ساخت.<ref>رجوع کنید به د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مدخل بنی حنظله.</ref> در جنگ مهم دیگری به نام "نِسار"، بنی تمیم علیه بنی اسد (هم پیمانشان در [[نبرد]] شعب [[جبله]]) با [[دشمن]] خود در همان جنگ، یعنی بنی عامر، هم پیمان شدند. [[فرماندهی]] تمیمیان در این [[پیکار]] با [[حاجب بن زراره]] بود.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۶۱۷ـ ۶۱۸.</ref> دو گروه هم پیمانِ [[تمیم]] و [[عامر]] سال بعد در [[نبرد]] "جِفار" در برابر هم صف کشیدند. این [[جنگ]] را به علت کثرت کشتگان دو طرف، "[[یوم]] الصَّیْلم (= بنیان کن)" خواندند.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۱۹.</ref> در جنگ "سُلّان" نیز [[بنی تمیم]] و [[بنی عامر]] رویاروی هم قرار گرفتند. در این جنگ که سبب آن، [[انتقام]] [[نعمان بن منذر]] از بنی عامر به دلیل [[غارت]] کاروان [[تجاری]] خسروپرویز بود، تمیمی‌ها در کنار هم پیمانان [[آل]] منذر جای گرفتند.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۳۹ـ۶۴۱.</ref> این هم پیمانی گویای تداوم مناسبات خوب بنی تمیم با آل منذر و نیز اهمیت آن بود، تا حدی که [[تمیمیان]] را حتی به [[رویارویی]] با هم [[پیمان]] [[جنگی]] خود سوق داد. این ملاحظات البته متقابل بود، چنانکه در حوادثِ منتهی به "جنگ دوم اُواره"، با آنکه مردی از بنی دارم، پسرِ عمروبن منذر [[لخمی]] را که به زُرارة بن عُدُس تمیمی سپرده بود، کشت، تا زمانی که [[زراره]] زنده بود [[پادشاه]] [[آل]] منذر دست به انتقام کشی نزد اما از آن پس به سوگندی که خورده بود عمل کرد و یکصد تن از بنی دارم را کُشت.<ref>برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۵۵۳ ـ ۵۵۵.</ref> دو نبرد "صَفْقه (المُشُقّر)" و "شَیِّطَین" در [[زمان]] [[بعثت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} روی داد. این [[جنگ‌ها]] در کنار نبرد خونین و پرتلفات وَقیط، که میان بنی تمیم با اتحادیة لهازِم (قیس و عِجل و تَیْم اللات) روی داد،<ref>فراهیدی، کتاب العین، ج ۵، ص۲۰۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۲۸ـ۶۳۰.</ref> جایگاه تمیم را به نحو چشمگیری [[تضعیف]] کرد و ظاهراً زمینه روی آوردن آنان را به [[اسلام]] فراهم آورد. در نبرد اول، به علت دستبرد تمیمی‌ها در نَطاعِ نجد، به کاروانی که [[باذان]] -عامل خسروپرویز-، به نزد او فرستاده بود، شاه [[ایران]]، هوذة بن علی [[حنفی]] -[[حکمران]] یمامه- را همراه سپاهیانی به [[جنگ]] [[تمیمیان]] فرستاد. هوذه چون از [[قدرت]] تمیمیان با خبر و هراسان بود، از سَرِ [[نیرنگ]] آنان را به مهمانی فرا خواند و سپس آنها را در دسته‌های چند نفره به داخل قلعة مُشُقّر برد و سر [[برید]].<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۴۶۸ـ۴۶۹، ۶۲۰ـ۶۲۱.</ref> [[نبرد]] دوم در شَیِّطَیْن، از اقامتگاه‌های [[بنی بکر]]، روی داد. بنی بکر پیش از آنکه [[اسلام]] تا نجد و [[عراق]] گسترش یابد، از شیّطین به جانب سواد کوچیده بودند. چندی بعد به علت بروزِ وبا قصد بازگشت کردند اما چون باخبر شدند که [[بنی تمیم]] در [[سرزمین]] آنها مستقر شدند، ناگهان به شیّطین [[حمله]] کردند و حدود ششصد تن از افراد [[تمیم]] را کشتند. در پی این واقعه، که در سالهای آخر [[زندگی]] [[پیامبراکرم]]{{صل}} روی داد، بنی تمیم وفدی را به [[مدینه]] فرستادند و از [[پیامبر]]{{صل}} خواستند تا بکریان را [[نفرین]] کند اما آن [[حضرت]] نپذیرفت و حتی [[نامه]] ای به بنی بکر نوشت و [[تسلط]] آنان را بر نواحی شیّطین به رسمیت [[شناخت]].<ref>ابن عبدربّه، العقد الفرید، ج ۵، ص۲۰۶ـ۲۰۷؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص۶۵۴ـ۶۵۵.</ref>-<ref>رودگر، قنبرعلی، مقاله "تمیم"، دانشنامه جهان اسلام، ج۸.</ref> بنی تمیم همچنین [[روابط]] متفاوتی با ساسانیان و [[حکام]] دست نشانده آنان در [[حیره]] داشتند. بنابرکهن‌ترین [[روایت]] موجود، این [[قبیله]] از جمله [[قبایل عرب]] بودند که شاپور دوم معروف به "ذوالاکتاف" (سل‍‍‌ ۳۱۰- ۳۷۹م) -[[پادشاه]] ساسانی-، در حمله به هَجَر در [[بحرین]]، آنان را به [[انقیاد]] خود درآورد.<ref>نک: طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، ص۵۷؛ نیز نک: جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۲۷.</ref> همچنین در خبری دیگر، از حمله تَمیم همراه با [[قبایل]] [[خثعم]] و [[بجیله]] و بَکر و [[عبدالقیس]] به [[خاک]] عراق در [[زمان]] شاپور دوم خبر داده شده و آمده است که با حمله متقابل شاپور، [[اعراب]] [[شکست]] [[سختی]] خوردند و با دادن تلفات بسیار سنگین عقب نشستند.<ref>رجوع کنید به مفضل ضبی، مفضّلیّات،ج۱، ص۱۱۵ و بعد.</ref>- <ref>نیز در باب این نبرد و نبردهای جاهلی دیگر بنی تمیم ر. ک. به: عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> این در حالی است که برخی دیگر از [[روایات]] هم، از [[روابط دوستانه]] و نزدیک شمـاری از تیره‌های [[تمیم]] ساکن در [[حیره]] در [[عراق]] فعلی با [[آل]] منذر -[[ملوک]] دست‌نشاندۀ [[ایران]] در این ناحیه- حکایت دارند.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، ص۵۷؛ نیز نک: جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۲۷.</ref> در این زمینه می‌توان از [[ارتباط]] ایشان با منذر بن منذر<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> و [[نعمان بن منذر]]<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۴۰.</ref> یاد کرد. گفته‌اند که بنی‌نهشل، در [[سپاه]] منذر بر [[ضد]] ملوک غسانی شرکت داشته‌اند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> همچنیـن، [[حاجب بن زراره]]، از بنی‌دارم -تیره‌ای از [[حنظلة]] بن مالک بن زید مناة- که گفته‌اند نزدیک دو دهه پیش از ولادت [[حضرت رسول]]{{صل}} می‌‌زیست، از عامل کسرى بر حیره (یا خود او) اجازه گرفت، به شرط آنکه در آن محدوده دست به [[غارت]] نزنند، در حیره ساکن شوند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۲۰- ۲۱.</ref> فرزند این [[زراره]]، [[لقیط]]، بر اثر مراوده با [[ایرانیان]]، دخترش را «دخت نوش» نامیده بود.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۲۹ و ۳۱.</ref> همچنین، بعید نیست که با توجه به [[روابط]] قابل توجه برخی تیره‌های تمیم با ملوک حیره، با رقیب آنها یعنی کندیان سر [[ناسازگاری]] در پیش گرفته باشند.<ref>مثلاً نک: بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۴۶- ۴۷.</ref> از جملۀ [[اخبار]] تمیمی‌های [[بحرین]] -که در جزئیات آن [[اختلاف]] هست-<ref>نک: نولدکه، تاریخ ایرانیان و عربها، ص۴۱۱، شم‍ ۱۰۱.</ref> به غارت کاروان عامل [[خسرو]] انوشیروان بر [[یمن]] از سوی [[تمیمیان]]، که حامل اموالی [[ارزشمند]] از این ناحیه برای [[پادشاه ایران]] بود، مربوط می‌شود که در سطور فوق تحت عنوان [[نبرد]] صَفْقه ([[یوم]] المُشُقّر) بدان پرداخته شده است.<ref>نک: طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، ص۱۶۹- ۱۷۰؛ نیز نک: ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۱۸- ۳۲۲؛ محمدی، تاریخ و فرهنگ ایران، ج۱، ص۲۱۷- ۲۱۸.</ref>-<ref>مقاله "تمیم"، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶.</ref>

علاوه بر جنگ‌های [[جاهلی]]، [[معاهدات]] و احلاف این [[قبیله]] نیز جایگاه ویژه ای در مناسبات [[سیاسی]]- [[اجتماعی]] این قبیله با دیگر [[قبایل]] [[عصر جاهلی]] دارد. سوای از هم پیمانی‌های آنها که در سطور بالا بدان اشاره شد، معاهدات دیگری نیز از این قبیله در ایام جاهلی به ثبت رسیده است که از جمله آن می‌‌توان به [[همپیمانی]] آنان با [[قریش]] اشاره کرد. مشترک بودن جد [[بنی‌تمیم]] و قریش که عنوان بنی‌خندف، [[همسر]] [[الیاس]] بن نزار، بر همه آنها [[صدق]] می‌کرد،<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۱۷۵؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج‏۱، ص۷۵؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج‏۴، ص۴۹۷.</ref>موجبات تعامل بین این دو قبیله را فراهم آورده، برخورداری [[بنی تمیم]] از [[حمایت]] قریش را باعث شده بود؛ چندان‌که در "یوم القُصَیبه" برخی از [[مردم قریش]] به حمایت از تیره بنی‌سعد بن [[تمیم]] در برابر [[غارت]] بدویان برخاسته بودند.<ref>ابن حبیب، المنمق، ص۳۵۴.</ref> [[تمیمیان]] ساکن در مسیر راه‌های [[تجاری]] [[جزیرة العرب]]، در ازای دریافت اجرت، [[پاسداری]] از کاروان‌های تجاری قریش را در قلمرو سکونت خود به دست گرفتند و در [[معاهده]] "[[ایلاف]]"[[قریش]] وارد شدند. قریش نیز بر [[حفظ]] [[روابط]] [[نیکو]] با بنی‌تمیم می‌کوشید.<ref>الحیالی، قبایل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص۹۴-۹۸.</ref> آنها همچنین داوران [[عرب]] در همایش سالانه عرب در [[عکاظ]] به شمار می‌‌رفتند<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۱۸۲.</ref> و [[قضاوت]] در میان برخی خاندان‌های آنان مانند بنی‌حنظله، [[بنی‌عمرو]] بن تمیم، بنومازن و [[ثعلبة]] بن [[یربوع]] موروثی بود.<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج۱، ص۴۳۷-۴۳۸.</ref> برخی از ایشان نیز عهده‌دار برپایی موسم [[حج]] و از [[پیشوایان]] عرب در موسم حج بودند.<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۱۳۴، ۱۸۲-۱۸۳؛ نیز نک: جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۲۸.</ref> برخی از آنان همانند اضبط بن قریع تمیمی را از متولیان [[کعبه]] گفته‌اند.<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۱۸۲؛ الفأسی، شفاء الغرام، ج، ۲، ص۳۶.</ref> وی پس از بنی‌جمان بن سعد تمیمی،<ref>اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۲؛ الفأسی، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۶.</ref> تولیت [[خانه خدا]] را بر عهده گرفت و پس از او این [[مقام]] به تیره‌ای دیگر از [[بنی‌تمیم]] یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.<ref>اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۲؛ الفأسی، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۶.</ref> [[اسید]] بن [[عمرو]] بن [[تمیم]] نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت.<ref>الفأسی، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۶.</ref> برخی از منابع از تیره بنی‌سعد بن زید مناة هم در شمار [[متولیان]]خانه خدا نام برده،<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۲؛ الفأسی، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۹.</ref> از در [[اختیار]] داشتن برخی [[مناصب]] [[حج]] تا [[هنگام ظهور]] [[اسلام]] توسط گروهی از [[فرزندان]] کعب بن سعد خبر داده‌اند.<ref>ابن کلبی، جمهرة النسب، ج۱، ص۲۳۹.</ref>[[امر]] اجازه -یعنی [[جلوداری]] [[حاجیان]] در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی]] جمرات-<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج‏۲، ص۲۵۷.</ref> از جمله این مناصب بود که نخست در دست [[خاندان]] صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند بنی‌عطارد بن [[عوف]] و [[آل]] [[کرب]] قرار گرفت.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۸ و ۳۶۲؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۱۹.</ref> پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به [[ارث]] بردند. آن گاه این مقام به خاندان [[صفوان]] بن [[حارث]] بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۸؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۰۶.</ref> [[بلاذری]] نیز گفته است که اضبط بن قریع تمیمی، موسم و [[افاضه]]-یا همان دستور کوچ حاجیان از عرفات برای وقوف در [[مشعرالحرام]]-<ref>طبری، جامع البیان، ج۲، ص۳۹۸-۴۰۰.</ref> را [[سرپرستی]] می‌کرده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۳۶۳.</ref> «لبَّيك اللهم لبَّيك، لبَّيك لبَّيك عن تميم، قد تراها قد اخلقت ثيابها واثواب من وراءها واخلصت لربها دعاءها؛ بارخدایا! ندای تو را از سوی [[بنی‌تمیم]] پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش [[خالص]] نموده است»، تلبیه‌ ویژه آنان در [[مناسک حج]] بود. <ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۵۵.</ref>-<ref>البته دو‌گونه دیگر از تلبیه ویژه بنی‌تمیم نیز در منابع گزارش شده است. ر. ک. الحیالی، قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص۱۰۳.</ref> برخی از تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به [[آیین]] حُمس پایبند بودند<ref>الحیالی، قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص۱۰۵-۱۰۷.</ref> و در [[حج]] خود، تنها در لباس‏‌های نو یا [[لباس]] [[مردم]] [[مکه]] به [[طواف]] می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که [[معصیت]] در آنها انجام گرفته، به جا آورند. اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آنها بهره نمی‌برد.<ref>الفأسی، شفاء الغرام، ج‏۲، ص۸۷-۸۸.</ref>-<ref>.رجاء، علی اصغر، مقاله «بنی تمیم»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۴، ص:۳۱۶-۳۲۱.</ref>  

درگیری‌های داخلی خراسان [[مشکلات]] فراوانی برای [[حکومت]] مرکزی ایجاد می‌‌کرد و جانبداری [[والی خراسان]] از یکی از طرفین، [[والی]] و گاه خود [[خلیفه]] را نیز وارد درگیری می‌‌کرد. جنگ‌های عبداللّه بن خازم با [[بنی تمیم]] در سالهای ۶۶ و ۷۲ [[هجری]] و نیز [[اقدام]] [[عبدالملک مروان]] در [[عزل]] بُکیربن وِشاح (وسّاج) -والی خراسان- در [[سال ۷۴ هجری]] به منظور پایان دادن به این [[جنگ داخلی]]،<ref>در سال ۶۴ یا ۶۵ هجری، عبدالله بن خازم، با یاری تمیمی‌ها در جنگ با بکر بن وائل، بر خراسان سلطه یافت (طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۵۵۰- ۵۵۱؛ نیز نک: ولهاوزن، الدولة العربیة و سقوطها، ص۳۳۲- ۳۳۳)، اما اتحاد او با تمیمی‌ها دیری نپایید؛ زیرا که آنان پسر ابن خازم را بدان سبب که وی تمیمیان را احتمالاً از بیم بروز فتنه، از ورود به هرات منع کرده بود، با وضعی حقارت‌بار کشتند و بر جنگ با او گرد آمدند و اگرچه ابن‌خازم در اثنای یکی از جنگ‌ها که دو سال ادامه یافت، زخمی شد، سرانجام صلح کردند (طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۶۲۳- ۶۲۴، و ج۶، ص۷۷). اما چون عبدالملک بن مروان، بکیر بن وشاح از تیرۀ بنی‌عوف ابن سعدِ تمیم را که از جانب ابن خازم حکومت مرو داشت، بر خراسان گماشت، بار دیگر میان ابن خازم و تمیم جنگ پیش آمد و سرانجام در ۷۲ هجری در نزدیکی مرو به دست یک تمیمی کشته شد و جنازۀ او دستخوش اهانت تمیمیان گردید. (طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۷۶-۱۷۷). گفتنی است که بخش دیگری از تمیمی‌ها از مدتی پیش به‌سرکردگی بحیر بن ورقاء صریمی سر به شورش برداشته بودند که ابن خازم پیش از مخالفت با عبدالملک، با ایشان در نبرد بود و با پیروزی بکیر بن وشاح، بحیر به زندان افتاد. (طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۷۷)</ref> چگونگی درگیری حکومتیان را در این [[منازعات]]، به خوبی نشان می‌‌دهد.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج ۶، ص۱۹۹ـ۲۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص۲۵۴، ۳۴۵، ۳۶۷ـ ۳۶۸.</ref> در دورۀ [[حکمرانی]] قتیبة بن مسلم بر [[خراسان]]، [[اشتغال]] [[قبایل عرب]] و به‌ویژه [[تمیم]] به [[فتوحات]] در نواحی خراسان بزرگ و ماوراءالنهر، تا حدودی نزاعهای قبیلگی را فرو نشاند، اما با تیره شدن [[روابط]] قتیبه با تمیم، وکیع بن [[حسان]] بن ابی الاسود تمیمی -بزرگ تمیمی‌های خراسان-، سر به [[شورش]] برداشت و در [[جنگی]] که درگرفت، قتیبه در سال ۹۶هجری (۷۱۵ میلادی) کشته شد و [[ولایت خراسان]] به طور موقت به وکیع رسید.<ref>ولهاوزن، الدولة العربیة و سقوطها، ص۳۵۳.</ref> با [[عزل]] وکیع به دست [[سلیمان]] بن [[عبدالملک]] و [[ولایت]] [[یزید]] بن مهلب که [[نسب]] [[ازدی]] داشت، بار دیگر [[روزگار]] [[تمیم]] تیره شد.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۵۲۳؛ نیز نک: ولهاوزن، الدولة العربیة و سقوطها، ص۳۵۴.</ref> از این [[زمان]] وضعیت تمیم تا حدود بسیاری به عزل و [[نصب والیان]] [[عراق]] و خراسان که گاه [[یمانی]] و گاه قیسی و در مواردی از [[قبایل]] کم‌اهمیت بودند، بستگی داشت. در این زمان [[حارث]] بن سُریج تمیمی توانست با [[سرپیچی]] از [[بیعت]] هشام بن عبدالملک بسیاری از [[ایرانیان]] و [[اعراب]] به‌ویژه تمیمی‌ها را به [[سال ۱۱۶ هجری]] با [[شعار]] [[پایبندی]] به کتاب و [[سنّت]] و بیعت با «الرضّا» (من [[آل محمد]]) گرد خویش فراهم آورد.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج ۷، ص۹۴ـ۹۵، ۲۹۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص‌۱۸۳-۱۸۴.</ref> اما خیزش او دوام چندانی نداشت و وی پس از سالها [[جنگ]] و [[گریز]]، سرانجام در [[سال ۱۲۸ هجری]] در [[مرو]] از [[ازد]] و حُلَفایش [[شکست]] خورد و با کشته شدنش، [[قیام]] او به خاموشی‌گرایید. <ref>نک: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۳۴۲-۳۴۷؛ برای تفصیل، نک: ه‍ د، حارث بن سریج.</ref> خیزش حارث بن سریج [[تفرقه]] و پراکندگی میان تمیمی‌ها را دو چندان کرد و موجبات [[چیرگی]] [[یمانی‌ها]] را بر [[خراسان]] فراهم آورد.<ref>ولهاوزن، الدولة العربیة و سقوطها، ص۳۸۵.</ref>-<ref>مقاله "تمیم"، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶.</ref> حضور بسیار گسترده [[تمیمیان]] در خراسان، سبب شرکت فعال آنان -به‌ویژه در ناحیۀ [[مرو]] که شمار تمیمیان در آنجا بیشتر بود- در [[دعوت]] [[عباسیان]] شد،<ref>مثلاً نک: اخبارالدولة العباسیة، ص۳۱۱.</ref> چنانکه [[پنج تن]] از نقیبان [[دوازده گانه]] عباسیان در خراسان از [[بنی تمیم]] بودند.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۷، ص۳۷۹-۳۸۰؛ نک: اخبارالدولة العباسیة، ص۲۱۵- ۲۱۸، ۲۲۱،۳۱۱.</ref> با [[تسلط]] عباسیان بر [[بلاد اسلامی]]، شمار بسیاری از بنی تمیم در دوره نخست [[خلافت عباسی]]، به [[مناصب]] مهم [[حکومتی]] گماشته شدند که از جمله آنان می‌‌توان به نام خازم بن [[خزیمه]] -[[والی]] [[ارمینیه]] و [[بصره]]-، [[خزیمة]] بن خازم -[[حکمران]] جزیره-، [[حسان]] بن [[ابراهیم]] عَنْزی -[[قاضی]] کرمان-، سواربن عبداللّه -قاضی رصافه- و ابوبکرمحمدبن [[عمر]] سالم -قاضی [[موصل]]- اشاره کرد.<ref>.عبداللّه محمودحسین، قبیلة تمیم عبر العصور،ص۱۱۹.</ref>-<ref>.رجاء، علی اصغر، مقاله «بنی تمیم»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۴، ص:۳۱۲-۳۱۶.</ref> با استقرار خلافت عباسی، [[تعصبات]] قبیلگی به‌ویژه در خراسان فروکش کرد و [[روابط]] دیگری جای آن را گرفت.

اعلام و [[رجال]] بنی تمیم