دیوان المظالم در فقه سیاسی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث دیوان المظالم است. دیوان المظالم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دیوان المظالم در قرآن - دیوان المظالم در حدیث - دیوان المظالم در فقه اسلامی - دیوان المظالم در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

این دیوان، از توابع قضا و شبیه بود به آنچه که امروزه به “مجلس استیناف” مشهور است. هدف از تأسیس آن، شنیدن ستم‌هایی بود که قضات و دیگر مسؤولان حکومتی، بر مردم روا داشته‌اند. به عبارت دیگر، دیوان مظالم ویژۀ رسیدگی به شکایاتی بود که مردم از کارگزاران دولت داشته‌اند. این روش، پیش از اسلام نیز، در میان قبایل مرسوم بود؛ از جملۀ آن، پیمان جوان‌مردان (حلف الفضول) است که موضوع اصلی این پیمان، بر این محور بود: “هیچ کس در مکه مظلوم نمی‌شود مگر حق وی را از ظالم بگیریم”. از خلفای اربعه، جز امام علی (ع) کسی به این امر مهم اهتمام نورزید. بعدها “عبدالملک بن مروان” نخستین کسی بود که روز خاصّی را برای این منظور معین کرد و در صورت بروز مشکل، حکم را به قاضی “ابن ادریس ازدی” ارجاع می‌داد. در تاریخ خلفای بنی اُمیه، اولین کسی که خود را برای شنیدن مظالم وقف کرد “عمر بن عبدالعزیز” بود. سپس خلفای عباسی، یکی پس از دیگری، به آن همّت می‌گماشتند.

منابع

• فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی