خطبه در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = خطبه
| موضوع مرتبط = خطبه
| عنوان مدخل  = [[خطبه]]
| عنوان مدخل  = خطبه
| مداخل مرتبط = [[خطبه در حدیث]] - [[خطبه در تاریخ اسلامی]] - [[خطبه در معارف و سیره حسینی]]
| مداخل مرتبط = [[خطبه در معارف و سیره حسینی]]
| پرسش مرتبط  = امام حسین (پرسش)
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}


== مقدمه ==
== مقدمه ==
[[خطبه]] شب‌شکن [[عابد]] و [[زینب]] در [[شام]] به گلستان خزان دیده [[حق]] سامان داد.
[[خطبه]] شب‌شکن [[عابد]] و [[زینب]] در [[شام]] به گلستان خزان دیده [[حق]] سامان داد. [[خطبه]]، [[خطابه]] و سخنانی است آشکار که [[خطیب]] در برابر دیگران ایراد می‌‌کند. مانند [[خطبه]] [[جمعه]]، [[خطبه]] [[عید]]، [[خطبه]] [[نماز]] [[باران]] و [[خطبه]] هنگام [[کسوف]]. معمولا مشتمل بر [[حمد]] و [[ثنای الهی]] و توصیه به [[تقوا]] و [[مواعظ]] دیگر است. خطبه‌هایی که [[امیران]] و [[خلفا]] و واعظان می‌‌خواندند، از این قبیل است. به آن، [[خطابه]] هم گفته می‌‌شود.
[[خطبه]]، [[خطابه]] و سخنانی است آشکار که [[خطیب]] در برابر دیگران ایراد می‌‌کند. مانند [[خطبه]] [[جمعه]]، [[خطبه]] [[عید]]، [[خطبه]] [[نماز]] [[باران]] و [[خطبه]] هنگام [[کسوف]]. معمولا مشتمل بر [[حمد]] و [[ثنای الهی]] و توصیه به [[تقوا]] و [[مواعظ]] دیگر است. خطبه‌هایی که [[امیران]] و [[خلفا]] و واعظان می‌‌خواندند، از این قبیل است. به آن، [[خطابه]] هم گفته می‌‌شود.


در [[نهضت عاشورا]]، یک سری خطابه‌ها و سخنرانی‌ها توسّط [[سید الشهدا]]، [[امام سجاد]]، [[حضرت زینب]] و [[یاران امام]] انجام گرفته که در کتب [[تاریخی]] و [[روایی]] [[ثبت]] است و اغلب [[تعیین]] کننده بوده است، چه آنها که پیش از [[عاشورا]] و در طول [[راه]] و در خود [[مکّه]] بوده، چه خطبه‌هایی که [[روز عاشورا]] ایراد شده و چه آنچه از زبان [[اسیران]] [[آزاده]] در [[کوفه]] و [[شام]] صادر شده است. خطبه‌های [[سید الشهدا]] و نیز [[خطبه امام سجاد]] {{ع}} در مجلس [[یزید]]، همچنین [[خطابه]] [[زینب]] کبری در [[کوفه]] و [[دمشق]]، معروف‌ترین آنهاست. [[خطبه‌های امام]]، اغلب در مجموعه‌هایی که سخنان آن [[حضرت]] را گرد آورده، آمده است<ref>همچون: بلاغة الحسین، ادب الحسین و حماسته، نهج الشهاده، الصحیفه الحسینیه، موسوعة کلمات الامام الحسین، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا و کتاب‌هایی مثل بحار الأنوار، کشف الغمه و....</ref>. برخی از خطبه‌های [[سید الشهدا]] {{ع}} که در طول [[نهضت عاشورا]] بیان شده است، چنین مطلعهایی دارد:  
در [[نهضت عاشورا]]، یک سری خطابه‌ها و سخنرانی‌ها توسّط [[سید الشهدا]]، [[امام سجاد]]، [[حضرت زینب]] و [[یاران امام]] انجام گرفته که در کتب [[تاریخی]] و [[روایی]] [[ثبت]] است و اغلب [[تعیین]] کننده بوده است، چه آنها که پیش از [[عاشورا]] و در طول [[راه]] و در خود [[مکّه]] بوده، چه خطبه‌هایی که [[روز عاشورا]] ایراد شده و چه آنچه از زبان [[اسیران]] [[آزاده]] در [[کوفه]] و [[شام]] صادر شده است. خطبه‌های [[سید الشهدا]] و نیز [[خطبه امام سجاد]] {{ع}} در مجلس [[یزید]]، همچنین [[خطابه]] [[زینب]] کبری در [[کوفه]] و [[دمشق]]، معروف‌ترین آنهاست. [[خطبه‌های امام]]، اغلب در مجموعه‌هایی که سخنان آن [[حضرت]] را گرد آورده، آمده است<ref>همچون: بلاغة الحسین، ادب الحسین و حماسته، نهج الشهاده، الصحیفه الحسینیه، موسوعة کلمات الامام الحسین، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا و کتاب‌هایی مثل بحار الأنوار، کشف الغمه و....</ref>. برخی از خطبه‌های [[سید الشهدا]] {{ع}} که در طول [[نهضت عاشورا]] بیان شده است، چنین مطلع‌هایی دارد:  
 
# هنگام [[خروج]] از [[مکّه]] به سوی [[عراق]]: {{متن حدیث| خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاةِ...}}<ref>اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۵۹۳.</ref>.
* هنگام [[خروج]] از [[مکّه]] به سوی [[عراق]]: {{متن حدیث| خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاةِ...}}<ref>اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۵۹۳.</ref>.
# پس از برخورد با [[سپاه]] حرّ در “ذو حسم”: {{متن حدیث|ايّها النّاس!... انّي لم اقدم على هذا البلد حتّى اتتني كتبكم و قدمت عليّ رسلكم ان اقدم الينا انّه ليس علينا امام}}<ref>مقتل الحسین، خوارزمی، ج ۱، ص ۲۳۱.</ref>.
* پس از برخورد با [[سپاه]] حرّ در “ذو حسم”: {{متن حدیث|ايّها النّاس!... انّي لم اقدم على هذا البلد حتّى اتتني كتبكم و قدمت عليّ رسلكم ان اقدم الينا انّه ليس علينا امام}}<ref>مقتل الحسین، خوارزمی، ج ۱، ص ۲۳۱.</ref>.
# همان هنگام: {{متن حدیث|إِنَّهُ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْأَمْرِ مَا تَرَوْنَ وَ أَنَّ الدُّنْيَا قَدْ تَغَيَّرَتْ وَ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا... أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ الْبَاطِلَ لَا يَتَنَاهَى عَنْهُ...}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۳۸۷.</ref>.
* همان هنگام: {{متن حدیث|إِنَّهُ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْأَمْرِ مَا تَرَوْنَ وَ أَنَّ الدُّنْيَا قَدْ تَغَيَّرَتْ وَ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا... أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ الْبَاطِلَ لَا يَتَنَاهَى عَنْهُ...}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۳۸۷.</ref>.
# در منزل‌گاه [[بیضه]]، خطاب به [[یاران]] خویش و [[سپاه]] [[حر]]: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ... أَلاَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةَ الرَّحْمَنِ}}<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص ۳۶۰.</ref>.
* در منزل‌گاه [[بیضه]]، خطاب به [[یاران]] خویش و [[سپاه]] [[حر]]: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ... أَلاَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةَ الرَّحْمَنِ}}<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص ۳۶۰.</ref>.
# [[شب عاشورا]]، خطاب به [[اصحاب]] خویش: {{متن حدیث|أُثْنِي عَلَى الله أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ... أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لاَ أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لاَ خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لاَ أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لاَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ الله عَنِّي خَيْراً}}<ref>الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۵۹.</ref>.
* [[شب عاشورا]]، خطاب به [[اصحاب]] خویش: {{متن حدیث|أُثْنِي عَلَى الله أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ... أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لاَ أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لاَ خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لاَ أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لاَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ الله عَنِّي خَيْراً}}<ref>الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۵۹.</ref>.
# [[صبح]] [[عاشورا]]، خطاب به [[سپاه]] [[دشمن]]: {{متن حدیث|اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ الدُّنْيَا فَجَعَلَهَا دَارَ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ مُتَصَرِّفَةً بِأَهْلِهَا حَالاً بَعْدَ حَالٍ فَالْمَغْرُورُ مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِيُّ مَنْ فَتَنَتْهُ}}<ref>مناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۴، ص ۱۰۰؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۵.</ref>.
* [[صبح]] [[عاشورا]]، خطاب به [[سپاه]] [[دشمن]]: {{متن حدیث|اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ الدُّنْيَا فَجَعَلَهَا دَارَ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ مُتَصَرِّفَةً بِأَهْلِهَا حَالاً بَعْدَ حَالٍ فَالْمَغْرُورُ مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِيُّ مَنْ فَتَنَتْهُ}}<ref>مناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۱۰۰؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۵.</ref>.
# خطاب به [[سپاه کوفه]]، آنگاه که نزدیک اردوی [[امام]] آمده بودند: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ اِسْمَعُوا قَوْلِي وَ لاَ تَعْجَلُوا حَتَّى أَعِظَكُمْ بِمَا يَحِقُّ لَكُمْ عَلَيَّ... أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِي فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ رَاجِعُوا أَنْفُسَكُمْ وَ عَاتِبُوهُمْ فَانْظُرُوا هَلْ يَصْلُحُ لَكُمْ قَتْلِي وَ اِنْتِهَاكُ حُرْمَتِي أَ لَسْتُ اِبْنَ نَبِيِّكُمْ وَ اِبْنَ وَصِيِّهِ وَ اِبْنِ عَمِّهِ}}<ref>بحار الأنوار، ج ۵، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۲.</ref>.
* خطاب به [[سپاه کوفه]]، آنگاه که نزدیک اردوی [[امام]] آمده بودند: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ اِسْمَعُوا قَوْلِي وَ لاَ تَعْجَلُوا حَتَّى أَعِظَكُمْ بِمَا يَحِقُّ لَكُمْ عَلَيَّ... أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِي فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ رَاجِعُوا أَنْفُسَكُمْ وَ عَاتِبُوهُمْ فَانْظُرُوا هَلْ يَصْلُحُ لَكُمْ قَتْلِي وَ اِنْتِهَاكُ حُرْمَتِي أَ لَسْتُ اِبْنَ نَبِيِّكُمْ وَ اِبْنَ وَصِيِّهِ وَ اِبْنِ عَمِّهِ}}<ref>بحار الأنوار، ج ۵، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۲.</ref>.
# [[روز عاشورا]]، خطاب به نیروهای [[ابن سعد]]: {{متن حدیث|تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْجَمَاعَةُ وَ تَرَحاً أَ فَحِينَ اِسْتَصْرَخْتُمُونَا وَلِهِينَ مُتَحَيِّرِينَ فَأَصْرَخْتُكُمْ مُؤَدِّينَ مُسْتَعِدِّينَ سَلَلْتُمْ عَلَيْنَا سَيْفاً فِي رِقَابِنَا وَ حَشَشْتُمْ عَلَيْنَا نَارَ الْفِتَنِ.... أَلاَ إِنَّ الدَّعِيَّ اِبْنَ الدَّعِيَّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اِثْنَتَيْنِ بَيْنَ القلة [السَّلَّةِ] وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مَا آخُذُ الدَّنِيَّةَ}}<ref>نفس المهموم، ص ۱۳۱؛ مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۷.</ref>.
* [[روز عاشورا]]، خطاب به نیروهای [[ابن سعد]]: {{متن حدیث|تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْجَمَاعَةُ وَ تَرَحاً أَ فَحِينَ اِسْتَصْرَخْتُمُونَا وَلِهِينَ مُتَحَيِّرِينَ فَأَصْرَخْتُكُمْ مُؤَدِّينَ مُسْتَعِدِّينَ سَلَلْتُمْ عَلَيْنَا سَيْفاً فِي رِقَابِنَا وَ حَشَشْتُمْ عَلَيْنَا نَارَ الْفِتَنِ.... أَلاَ إِنَّ الدَّعِيَّ اِبْنَ الدَّعِيَّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اِثْنَتَيْنِ بَيْنَ القلة [السَّلَّةِ] وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مَا آخُذُ الدَّنِيَّةَ}}<ref>نفس المهموم، ص ۱۳۱؛ مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۷.</ref>.


و امّا خطبه‌های دیگر:  
و امّا خطبه‌های دیگر:  
* [[خطبه]] [[حضرت زینب]] در [[کوفه]] خطاب به [[مردم]]: {{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ أَ تَبْكُونَ فَلاَ رَقَأَتِ الدَّمْعَةُ وَ لاَ هَدَأَتِ الرَّنَّةُ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهٰا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكٰاثاً}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۰۹.</ref>.
# [[خطبه]] [[حضرت زینب]] در [[کوفه]] خطاب به [[مردم]]: {{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ أَ تَبْكُونَ فَلاَ رَقَأَتِ الدَّمْعَةُ وَ لاَ هَدَأَتِ الرَّنَّةُ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهٰا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكٰاثاً}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۰۹.</ref>.
* [[خطبه]] [[ام کلثوم]]، [[دختر امیرالمؤمنین]]، خطاب به [[کوفیان]]: {{متن حدیث|يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ سَوْأَةً لَكُمْ مَا لَكُمْ خَذَلْتُمْ حُسَيْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ اِنْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ وَ سَبَيْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَكَبْتُمُوهُ}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۱۲.</ref>.
# [[خطبه]] [[ام کلثوم]]، [[دختر امیرالمؤمنین]]، خطاب به [[کوفیان]]: {{متن حدیث|يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ سَوْأَةً لَكُمْ مَا لَكُمْ خَذَلْتُمْ حُسَيْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ اِنْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ وَ سَبَيْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَكَبْتُمُوهُ}}<ref>بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۱۲.</ref>.
* [[خطبه]] پرشور زینب کبری {{س}} در مجلس [[یزید]]: {{متن حدیث|أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً.... أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا اِبْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَبَايَا}}<ref>اعلام النساء، ج ۲، ص ۵۰۴؛ حیاة الامام الحسین، ج ۳، ص ۳۷۸.</ref>.
# [[خطبه]] پرشور زینب کبری {{س}} در مجلس [[یزید]]: {{متن حدیث|أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً.... أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا اِبْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَبَايَا}}<ref>اعلام النساء، ج ۲، ص ۵۰۴؛ حیاة الامام الحسین، ج ۳، ص ۳۷۸.</ref>.
* [[خطبه]] شورانگیز افشاگر [[امام سجاد]] {{ع}} در مجلس [[یزید]] در [[شام]]: {{متن حدیث| أَيُّهَا النَّاسُ! أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ: أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ... مَنْ عَرَفَنِي فَقَدْ عَرَفَنِي وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِي أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِي وَ نَسَبِي... أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنَى أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا}}<ref>مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۶۹؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۷۴.</ref>.
# [[خطبه]] شورانگیز افشاگر [[امام سجاد]] {{ع}} در مجلس [[یزید]] در [[شام]]: {{متن حدیث| أَيُّهَا النَّاسُ! أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ: أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ... مَنْ عَرَفَنِي فَقَدْ عَرَفَنِي وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِي أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِي وَ نَسَبِي... أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنَى أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا}}<ref>مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۶۹؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۷۴.</ref>.


محتوای این‌گونه [[خطبه‌ها]] که در معرفی [[دین راستین]] و افشای چهره [[دشمنان اهل بیت]] و [[تبیین]] [[مظلومیّت]] [[عترت پیامبر]] {{صل}} است، از ارزشمندترین اسناد [[تاریخی]] است که هم خطّ مشی [[سید الشهدا]] {{ع}} را در [[حادثه عاشورا]] بیان می‌‌کند، و هم عمق [[معرفت]] [[خاندان]] او و [[حمایت]] آگاهانه آنان را از [[راه]] [[حق]]<ref>بهروز سپید نامه، کیهان ۷۳/۵/۶. </ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۷۳.</ref>.
محتوای این‌گونه [[خطبه‌ها]] که در معرفی [[دین راستین]] و افشای چهره [[دشمنان اهل بیت]] و [[تبیین]] [[مظلومیّت]] [[عترت پیامبر]] {{صل}} است، از ارزشمندترین اسناد [[تاریخی]] است که هم خطّ مشی [[سید الشهدا]] {{ع}} را در [[حادثه عاشورا]] بیان می‌‌کند، و هم عمق [[معرفت]] [[خاندان]] او و [[حمایت]] آگاهانه آنان را از [[راه]] [[حق]]<ref>بهروز سپید نامه، کیهان ۷۳/۵/۶. </ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۱۷۳.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']]
# [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۳۷: خط ۳۵:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:خطبه در معارف و سیره حسینی]]
[[رده:امام حسین]]
[[رده:مدخل فرهنگ عاشورا]]
[[رده:مدخل فرهنگ عاشورا]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۴۷

مقدمه

خطبه شب‌شکن عابد و زینب در شام به گلستان خزان دیده حق سامان داد. خطبه، خطابه و سخنانی است آشکار که خطیب در برابر دیگران ایراد می‌‌کند. مانند خطبه جمعه، خطبه عید، خطبه نماز باران و خطبه هنگام کسوف. معمولا مشتمل بر حمد و ثنای الهی و توصیه به تقوا و مواعظ دیگر است. خطبه‌هایی که امیران و خلفا و واعظان می‌‌خواندند، از این قبیل است. به آن، خطابه هم گفته می‌‌شود.

در نهضت عاشورا، یک سری خطابه‌ها و سخنرانی‌ها توسّط سید الشهدا، امام سجاد، حضرت زینب و یاران امام انجام گرفته که در کتب تاریخی و روایی ثبت است و اغلب تعیین کننده بوده است، چه آنها که پیش از عاشورا و در طول راه و در خود مکّه بوده، چه خطبه‌هایی که روز عاشورا ایراد شده و چه آنچه از زبان اسیران آزاده در کوفه و شام صادر شده است. خطبه‌های سید الشهدا و نیز خطبه امام سجاد (ع) در مجلس یزید، همچنین خطابه زینب کبری در کوفه و دمشق، معروف‌ترین آنهاست. خطبه‌های امام، اغلب در مجموعه‌هایی که سخنان آن حضرت را گرد آورده، آمده است[۱]. برخی از خطبه‌های سید الشهدا (ع) که در طول نهضت عاشورا بیان شده است، چنین مطلع‌هایی دارد:

  1. هنگام خروج از مکّه به سوی عراق: « خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاةِ...»[۲].
  2. پس از برخورد با سپاه حرّ در “ذو حسم”: «ايّها النّاس!... انّي لم اقدم على هذا البلد حتّى اتتني كتبكم و قدمت عليّ رسلكم ان اقدم الينا انّه ليس علينا امام»[۳].
  3. همان هنگام: «إِنَّهُ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْأَمْرِ مَا تَرَوْنَ وَ أَنَّ الدُّنْيَا قَدْ تَغَيَّرَتْ وَ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا... أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ الْبَاطِلَ لَا يَتَنَاهَى عَنْهُ...»[۴].
  4. در منزل‌گاه بیضه، خطاب به یاران خویش و سپاه حر: «أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ... أَلاَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةَ الرَّحْمَنِ»[۵].
  5. شب عاشورا، خطاب به اصحاب خویش: «أُثْنِي عَلَى الله أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ... أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي لاَ أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لاَ خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لاَ أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لاَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَجَزَاكُمُ الله عَنِّي خَيْراً»[۶].
  6. صبح عاشورا، خطاب به سپاه دشمن: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ الدُّنْيَا فَجَعَلَهَا دَارَ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ مُتَصَرِّفَةً بِأَهْلِهَا حَالاً بَعْدَ حَالٍ فَالْمَغْرُورُ مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِيُّ مَنْ فَتَنَتْهُ»[۷].
  7. خطاب به سپاه کوفه، آنگاه که نزدیک اردوی امام آمده بودند: «أَيُّهَا النَّاسُ اِسْمَعُوا قَوْلِي وَ لاَ تَعْجَلُوا حَتَّى أَعِظَكُمْ بِمَا يَحِقُّ لَكُمْ عَلَيَّ... أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِي فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ رَاجِعُوا أَنْفُسَكُمْ وَ عَاتِبُوهُمْ فَانْظُرُوا هَلْ يَصْلُحُ لَكُمْ قَتْلِي وَ اِنْتِهَاكُ حُرْمَتِي أَ لَسْتُ اِبْنَ نَبِيِّكُمْ وَ اِبْنَ وَصِيِّهِ وَ اِبْنِ عَمِّهِ»[۸].
  8. روز عاشورا، خطاب به نیروهای ابن سعد: «تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْجَمَاعَةُ وَ تَرَحاً أَ فَحِينَ اِسْتَصْرَخْتُمُونَا وَلِهِينَ مُتَحَيِّرِينَ فَأَصْرَخْتُكُمْ مُؤَدِّينَ مُسْتَعِدِّينَ سَلَلْتُمْ عَلَيْنَا سَيْفاً فِي رِقَابِنَا وَ حَشَشْتُمْ عَلَيْنَا نَارَ الْفِتَنِ.... أَلاَ إِنَّ الدَّعِيَّ اِبْنَ الدَّعِيَّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اِثْنَتَيْنِ بَيْنَ القلة [السَّلَّةِ] وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مَا آخُذُ الدَّنِيَّةَ»[۹].

و امّا خطبه‌های دیگر:

  1. خطبه حضرت زینب در کوفه خطاب به مردم: «أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ أَ تَبْكُونَ فَلاَ رَقَأَتِ الدَّمْعَةُ وَ لاَ هَدَأَتِ الرَّنَّةُ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهٰا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكٰاثاً»[۱۰].
  2. خطبه ام کلثوم، دختر امیرالمؤمنین، خطاب به کوفیان: «يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ سَوْأَةً لَكُمْ مَا لَكُمْ خَذَلْتُمْ حُسَيْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ اِنْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ وَ سَبَيْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَكَبْتُمُوهُ»[۱۱].
  3. خطبه پرشور زینب کبری (س) در مجلس یزید: «أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً.... أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا اِبْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَبَايَا»[۱۲].
  4. خطبه شورانگیز افشاگر امام سجاد (ع) در مجلس یزید در شام: « أَيُّهَا النَّاسُ! أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ: أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ... مَنْ عَرَفَنِي فَقَدْ عَرَفَنِي وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِي أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِي وَ نَسَبِي... أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنَى أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا»[۱۳].

محتوای این‌گونه خطبه‌ها که در معرفی دین راستین و افشای چهره دشمنان اهل بیت و تبیین مظلومیّت عترت پیامبر (ص) است، از ارزشمندترین اسناد تاریخی است که هم خطّ مشی سید الشهدا (ع) را در حادثه عاشورا بیان می‌‌کند، و هم عمق معرفت خاندان او و حمایت آگاهانه آنان را از راه حق[۱۴].[۱۵].

منابع

پانویس

  1. همچون: بلاغة الحسین، ادب الحسین و حماسته، نهج الشهاده، الصحیفه الحسینیه، موسوعة کلمات الامام الحسین، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا و کتاب‌هایی مثل بحار الأنوار، کشف الغمه و....
  2. اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۵۹۳.
  3. مقتل الحسین، خوارزمی، ج ۱، ص ۲۳۱.
  4. بحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۳۸۷.
  5. موسوعة کلمات الامام الحسین، ص ۳۶۰.
  6. الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۵۹.
  7. مناقب، ابن‌شهرآشوب، ج ۴، ص ۱۰۰؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۵.
  8. بحار الأنوار، ج ۵، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۲.
  9. نفس المهموم، ص ۱۳۱؛ مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۷.
  10. بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۰۹.
  11. بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۱۲.
  12. اعلام النساء، ج ۲، ص ۵۰۴؛ حیاة الامام الحسین، ج ۳، ص ۳۷۸.
  13. مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۶۹؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۷۴.
  14. بهروز سپید نامه، کیهان ۷۳/۵/۶.
  15. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۱۷۳.