|
|
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| ==نویسنده: آقای ظرافتی== | | ==ساختار مباحث== |
| ==متن تفصیلی== | | {{فهرست اثر}} |
| ==چیستی [[صبر]]== | | ===معناشناسی=== |
| *[[صبر]] در لغت به معنای حبس و نگهداری آمده است<ref>معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر».</ref> و در اصطلاح به معنای [[شکیبایی]] و [[خودداری]] نفس است از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] میکند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، [[خودداری]] نفس از آن را اقتضا میکند<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ – ۲۵۹؛ نبی‌اللهی، علی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۸۰.</ref>.
| | ====معنای لغوی==== |
| *بسیاری از بزرگان گفته‌اند [[حقیقت]] [[صبر]]، آن است که [[آدمی]] خویشتن را از اظهار [[ناراحتی]] و [[جزع]] باز دارد؛ این مطلب [[باطن]] [[انسان]] را از [[شکایت]] و اعضاء او را از حرکات غیر معمولی که تنها به هنگام [[هجوم]] [[مصائب]] پدید میآید، باز میدارد. اما "بازداشتن خویشتن" نه [[صبر]]، که "خود را به [[صبوری]] زدن" است؛ چون [[صبر]] در [[علم اخلاق]] یکی از ملکه‌ها به شمار میآید، که با [[ثبات]] نفس ـ و در پی آن [[ثبات]] [[قلب]] و [[ثبات]] اندام‌ها ـ مساوی و همسان خواهد بود. از این‌رو [[تفسیر]] آنان نمی‌تواند ملکۀ [[صبر]] را توضیح دهد. شاید مراد آنان از این سخن، حبس کردن نفس و بازداشتن آن از امور غیر مرسوم بوده باشد؛ در این صورت هر چند می‌توان سخن آنان را صحیح دانست، امّا باز هم نمی‌توان گفت [[صبوری]] که بر پایه ملکه پدید آید، همان حبس کردن نفس است<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص۲۰۸-۲۱۱.</ref>.
| | ====معنای اصطلاحی==== |
| | ====روابط معنایی==== |
| | =====مقاومت و پایداری===== |
| | =====حلم و بردباری===== |
| | =====کظم غیظ===== |
| | ===پیشینه بحث=== |
| | ===نگرش قرآنی و روایی=== |
| | =====صبر در قرآن===== |
| | =====صبر در حدیث===== |
|
| |
|
| ==[[جایگاه]] و [[ارزش]] [[صبر]]== | | ===ضرورت و جایگاه=== |
| *[[صبر]]، [[بردباری]] و [[شکیبایی]] از فضیلت‌هایی است که در شکل‌گیری [[شخصیت]] [[انسان‌ها]] نقشی والا دارد. [[صبر]] ظرفیتی را در [[آدمی]] ایجاد میکند که در سایه آن، [[فرصت]] [[تفکر]] و اندیشیدن در امور را پیدا میکند. [[صبر]] [[انسان]] هر [[قدر]] بیشتر باشد، [[فرصت]] [[اندیشه]] او بیشتر است و هرقدر کمتر باشد، تصمیم‌گیری صحیح و عاقلانه در امور کمتر خواهد بود. از این‌رو [[صبر]]، عامل پیروزی‌های [[انسان]] در طول [[زندگی]] است. [[امام علی]]{{ع}} می‌فرماید: «فرد [[شکیبا]] [[پیروزی]] را از دست ندهد، هر چند روزگارانی سخت بر او بگذرد»<ref>{{متن حدیث|لَا یَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَان}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۵.</ref>. همچنین [[حضرت]] [[صبر]] را لازمۀ [[ایمان]] می‌داند و در تعبیری [[لطیف]]، [[صبر]] و [[شکیبایی]] را همچون [[فرمانده]] [[لشکریان]] فرد با [[ایمان]] برمی‌شمارد و می‌فرماید: «بر شما باد به [[صبر]]، که [[صبر]] از [[ایمان]] چون "سر" از "[[بدن]]" است و در پیکری که سر نباشد، خیری نیست، همان‌گونه در ایمانی که [[صبر]] نباشد خیری نخواهد بود»<ref>{{متن حدیث|عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِیمَانِ کَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا خَیْرَ فِی جَسَدٍ لَا رَأْسَ مَعَهُ وَ لَا [خَیْرَ] فِی إِیمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَه}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۷۹.</ref>.
| | ==== رابطه صبر با امامت الهی==== |
| *[[شکیبایی]] و [[استقامت]]، عبارت از [[ثبات]] نفس [[انسان]] است به گونه‌ای که طوفان‌ها، امتحان‌ها و [[مصیبت‌ها]] آن را از جای [[نبرد]]، شُبهات آن را به [[تزلزل]] نیاندازد و سرانجام [[سستی]] و ضعفی در [[اطاعت الهی]] بر او غالب نگردد.
| | ==== یکی از اسباب رستگاری==== |
| *در برخی از [[آیات]] [[ارزش]] [[صبر]] چنین بیان شده است:
| |
| #کسی که [[صبر]] نداشته باشد، در مقابل [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] از پا در میآید و در برابر وسوسه‌های [[شیطانی]] دچار [[گناه]] میشود. لذا [[خداوند]] [[دستور]] داده [[مؤمنان]] [[صبور]] باشند و یکدیگر را به [[صبر]] [[دعوت]] کنند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}}<ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۰۵؛ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>
| |
| # [[صبر]] در برابر حوادث و [[مشکلات]] خصلتی [[نیکو]]، زیبا و ارجمند است: {{متن قرآن|وَجَاءُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ}}<ref>«و خونی دروغین را بر پیراهن او آوردند؛ (یعقوب) گفت: (نه چنین است که می‌گویید) بلکه (هوای) نفستان کاری را در چشمتان آراست، اکنون (کار من) شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.</ref>.
| |
| # [[صبر]] و [[شکیبایی]] مفیدتر و ارزشمندتر از [[قصاص]] و مقابله به مثل است: {{متن قرآن|وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ}}<ref>«و اگر کیفر می‌کنید مانند آنچه خود کیفر شده‌اید کیفر کنید و اگر شکیبایی پیشه کنید همان برای شکیبایان بهتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۶.</ref> و از ملاک‌های امتیاز و [[ارزش انسان]] است: {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟» سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ}}<ref>«و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم» سوره محمد، آیه ۳۱.</ref>.
| |
| #توصیه [[خداوند]] به [[مؤمنان]] [[استمداد]] و استعانت از [[صبر]] است: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، [[آیه]] بیانگر این است که استعانت از [[صبر]]، دارای اهمّیتی بیشتر نسبت به استعانت از [[نماز]] است<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref>.
| |
| ==اقسام صبر== | |
| *برای صبر براساس ملاک‌های مختلف تقسیمات گوناگونی صورت گرفته است که به برخی از آنها اشاره میشود:
| |
| #براساس روایتی از [[رسول اکرم]]{{صل}} صبر بر سه قسم است: صبر [[مصیبت]]، [[صبر بر طاعت]] و صبر بر [[معصیت]]: «صبر بر سه گونه است: صبر به هنگام [[مصیبت]]، صبر بر [[اطاعت خدا]]، و [[صبر از معصیت]] [[خدا]]. هرکس بر مصیبتی صبر کند تا آنجا که به واسطۀ نیکویی عزاداریش آن [[مصیبت]] را از سر بگذراند، [[خداوند]] برای او سیصد [[درجه]] نویسد که فاصله میان هریک از دو [[درجه]] همانند فاصله میان [[آسمان]] و [[زمین]] باشد؛ و هرکس بر [[اطاعت از خدا]] صبر ورزد [[خداوند]] برای او ششصد [[درجه]] نویسد، که فاصله میان هر دو [[درجه]] مانند فاصله میان اعماق [[زمین]] تا [[عرش]] باشد؛ و هرکس بر [[گناه]] صبر کند [[خداوند]] برای او نهصد [[درجه]] نویسد، که فاصله میان هر دو [[درجه]] مانند فاصله میان اعماق [[زمین]] تا آخر [[عرش]] باشد»<ref>{{متن حدیث|الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَی الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیَةِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمُصِیبَةِ حَتَّی یَرُدَّهَا بِحُسْنِ عَزَائِهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَلَاثَمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَیْنَ الدَّرَجَةِ إِلَی الدَّرَجَةِ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی الطَّاعَةِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ سِتَّمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَیْنَ الدَّرَجَةِ إِلَی الدَّرَجَةِ کَمَا بَیْنَ تُخُومِ الْأَرْضِ إِلَی الْعَرْشِ وَ مَنْ صَبَرَ عَنِ الْمَعْصِیَةِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ تِسْعَمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَیْنَ الدَّرَجَةِ إِلَی الدَّرَجَةِ کَمَا بَیْنَ تُخُومِ الْأَرْضِ إِلَی مُنْتَهَی الْعَرْش}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۱.</ref>. آنچه در این [[حدیث]] آمده است، حصری [[عقلی]] است؛ چون [[انسان]] گاهی به هنگام [[ناراحتی‌ها]]، گاهی هنگام لذّت‌ها و گاهی به هنگام انجام [[نیکی‌ها]] صبر می‌ورزد و در این راستا نمی‌توان صورت چهارمی پیدا کرد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۰۶.</ref>. این مراتب به گونه‌های دیگر نیز یاد شده است مثل [[آیات]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ}}<ref>«آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند و کسانی که آنچه را خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌پیوندند و از پروردگار خویش می‌ترسند و از سختی حساب هراس دارند و آنان را که در پی خشنودی پروردگارشان شکیبایی پیشه می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه ما روزی آنان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند و به نیکی، بدی را دور می‌دارند؛ فرجام (نیک) آن سرای است» سوره رعد، آیه ۲۰ ـ ۲۲</ref>. در این [[آیات]]، [[خداوند]] نخست صبر بر [[گناه]] را ذکر می‌فرماید:{{متن قرآن|الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ}}<ref>«آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند؛» سوره رعد، آیه ۲۰.</ref> سپس صبر بر [[اطاعت]] را: {{متن قرآن|وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ}}<ref>«و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه ما روزی آنان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند» سوره رعد، آیه ۲۲.</ref> و در مرتبه سوّم صبر بر [[آزار]] و [[ظلم]] دیگران را: {{متن قرآن|وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ}}<ref>«و به نیکی، بدی را دور می‌دارند» سوره رعد، آیه ۲۲.</ref><ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۰۷.</ref>.
| |
| #در تقسیمی دیگر صبر به اعتبار "چیزی که موجب صبر کردن میشود" به چهار قسم تقسیم شده است:
| |
| ## صبر بر آنچه که با خواسته‌های [[انسان]] موافقت دارد، همچون صبر بر [[ثروت]]، [[اولاد]]، [[سلامتی]]؛ اگر [[انسان]] بر اینگونه امور صبر نکند، [[طغیان]] کرده از مسیر [[انسانی]] خویش خارج میشود: {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى}}<ref>«حاشا؛ انسان سرکشی می‌ورزد، چون خود را بی‌نیاز بیند» سوره علق، آیه ۶ ـ ۷</ref> .<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۳.</ref>
| |
| ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق نیست و در عین حال [[انسان]] میتواند آن را ترک کند. صبر بر انجام [[عبادات]] گوناگون در عین [[خودداری]] از [[محرّمات]] از اینگونه است که صبر بر [[مخالفت]] با [[هواهای نفسانی]]، سخت‌تر از صبر بر انجام [[طاعات]] و [[عبادات]] [[الهی]] است و به مراتب سخت‌تر از [[مبارزه]] با [[دشمنان]] ظاهری که در میدان [[جنگ]] در مقابل [[انسان]] قرار می‌گیرند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در اشاره به همین مطلب به گروهی که از میدان [[جنگ]] بازگشته بودند فرمودند: «آفرین و خوش‌آمد بر گروهی که [[جهاد اصغر]] را گذراندند و [[جهاد اکبر]] بر آنان باقی ماند! جهادگران بازپرسیدند: ای [[پیامبر خدا]]! [[جهاد اکبر]] کدام است؟ و ایشان فرمودند:[[جهاد با نفس]]!»<ref>{{متن حدیث|مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ ثُمَّ قَالَ: أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْهِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۴-۲۳۵.</ref>
| |
| ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق و سازگار نیست، در عین حال [[آدمی]] توان آنکه آن را از خود دفع نماید، ندارد. صبر بر [[مصیبت‌ها]] در این شمار است، اینگونه از صبر اگر تنها از [[فضیلت]] این [[آیه شریفه]] برخوردار بود: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵ ـ ۱۵۷</ref>، باز کافی بود تا [[شرافت]] و ارزشش به روشنی نمودار شود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۶-۲۳۷.</ref>.
| |
| ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] و خواسته‌های او موافق نیست و در عین حال [[انسان]] میتواند آن را جبران نموده و یا حدّاقل به [[وسیله]] [[انتقام]]، خاطر خود را آسوده سازد. این قسم از صبر در شمار بالاترین انواع آن است که [[بخشش]] و [[گذشت]]، به همین نوع از صبر اطلاق میشود و به شدّت مورد [[ترغیب]] و [[تشویق]] واقع شده: {{متن قرآن|وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ}}<ref>«و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟» سوره نور، آیه ۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۷.</ref> البته باید توجه داشت اقسام چهارگانه به همان سه قسمی که [[پیامبر]]{{صل}} فرمودند برمی‌گردد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۱۰-۲۱۱.</ref>.
| |
| # [[اخلاق]] پژوهان [[مسلمان]]، صبر را از نظر [[حکم شرعی]]، به پنج قسم تقسیم کرده‌اند: [[واجب]]، [[حرام]]، [[مستحب]]، [[مکروه]] و [[مباح]].
| |
| ## صبر بر انجام [[واجبات]] و دوری از [[محرّمات]]، [[واجب]] است؛ مانند صبر بر انجام [[نماز]]، و صبر بر دوری از رباخواری.
| |
| ## [[صبر حرام]] آن است که [[انسان]] اگرچه میتواند [[ظلم]] ظالمی را از خود دفع نماید، اما آن [[ظلم]] را [[تحمّل]] نموده بر آن صبر کند. چنانچه به [[ناموس]] و آبروی [[انسان]] تعرّض شود، در شمار بدترین [[گناهان کبیره]] قرار می‌گیرد.
| |
| ## [[صبر مستحب]]، صبری است که [[آدمی]] بر انجام [[اعمال]] [[مستحب]] به کار می‌برد. صبر بر [[خواندن نماز]] [[شب]]، نمازهای [[نافله]]، انفاق‌های مستحبی و صدقه‌های غیر [[واجب]]، در این شمار است.
| |
| ## [[صبر مکروه]]، صبری است که بر انجام کارهای [[مکروه]] صورت پذیرد.
| |
| ## صبر [[مباح]]، صبری است که بر انجام [[اعمال]] [[مباح]] رود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۰.</ref>.
| |
| *در مورد این نوع تقسیم باید توجه داشت در این تقسیم، [[حکم]] صبر را آن چیزی که برایش صبر می‌ورزند مشخّص میکند و این تقسیم اگر به خودیِ خود نیز صحیح باشد، به هیچ وجه ویژه صبر نبوده در تمامی [[فضائل]] کاربرد خواهد داشت. از این‌رو، نمی‌توان آن را تقسیم خاصّ صبر دانست. گذشته از این، اصل این تقسیم خطاست؛ چون صبر در تمامی حالات جزء [[فضائل]] بوده [[نیکو]] شمرده میشود، از این‌رو نمی‌توان [[حکم]] آن چیزی که بر آن صبر می‌رود را به خود صبر سرایت داد، لذا نمی‌توان صبر را [[حرام]] و [[مکروه]] و [[مباح]] دانست. اگر صبر اینگونه که اینان گفته‌اند واقعاً [[حرام]] بود، [[انسانی]] صابری که در [[صبر حرام]] واقع شده، گذشته از آن فعل [[حرام]] باید عقابی دیگر نیز به خاطر صبر حرامش داشته و از عذابی مضاعف برخوردار می‌شد، حال آنکه هیچ‌یک از فقهای [[تاریخ شیعه]] امامیّه چنین فتوایی نداده اند. اضافه بر اینکه [[فضیلت]] صبر، [[مادر]] همه [[فضائل]] است و هیچ‌گاه در شمار [[رذائل]] قرار نمی‌گیرد و آنچه [[قبیح]] و [[ناپسند]] است کاربرد نابجای صبر است<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۰.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==[[آثار صبر]]== | | ===اقسام و گونه‌ها=== |
| *برای [[صبر]] آثاری بیان شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
| | ====در حوزه فردی==== |
| # [[صبر]] [[وسیله]] آسان شدن [[سختی‌ها]]: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا}}<ref>«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>؛
| | =====صبر بر طاعت===== |
| #صبرپیشگی عامل رعایت [[اعتدال]] در [[انفاق]] و [[پرهیز]] از [[بخل]] و [[اسراف]] در آن: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا}}<ref>«و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.</ref>؛
| | =====صبر بر ترک معصیت===== |
| #صبرپیشگی [[زمینه‌ساز]] اجتناب از [[باطل]] و امور [[بیهوده]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}}<ref>«و آنان که گواهی دروغ نمی‌دهند و چون بر یاوه بگذرند بزرگوارانه می‌گذرند» سوره فرقان، آیه ۷۲.</ref>؛
| | =====صبر بر مصیبت===== |
| # [[صبر]] عامل اجتناب از [[طغیان]]: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و (نیز) آنکه همراه تو (به سوی خداوند) بازگشته است (پایداری کند) و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.</ref>؛
| | ====در حوزه خانوادگی==== |
| #صبرپیشگی [[زمینه‌ساز]] [[پرهیز]] از قتل‌های ناحق: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ}}<ref>«و آنان که، با خداوند، خدایی دیگر را (به پرستش) نمی‌خوانند و انسانی را که خداوند (کشتنش را) حرام کرده است جز به حقّ نمی‌کشند» سوره فرقان، آیه ۶۸.</ref>؛
| | ====در حوزه اجتماعی==== |
| # [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[استحکام]] پیوندهای [[اجتماعی]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>؛
| |
| # [[شکیبایی]] از عوامل [[استقامت]] بر طریق [[حق]]: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و (نیز) آنکه همراه تو (به سوی خداوند) بازگشته است (پایداری کند) و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.</ref>؛
| |
| # [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[اطاعت از خدا]]: {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.</ref>.
| |
| # [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[اقامه نماز]] و مواظبت بر آن: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى}}<ref>«و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن شکیب کن، ما از تو روزی نمی‌خواهیم که خود، تو را روزی می‌دهیم و سرانجام (نیک) برای پرهیزگاری است» سوره طه، آیه ۱۳۲.</ref>؛
| |
| # [[صبر]] زمینه بهره‌مندی از [[امداد الهی]]: {{متن قرآن|وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>سوره بقره، آیه ۲۴۹.</ref>؛
| |
| # [[صبر]] [[مجاهدان]] از عوامل فرود آمدن [[فرشتگان]] امدادگر به هنگام یورش شتابان [[دشمن]]: {{متن قرآن|بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ}}<ref>«چرا؛ (بی‌گمان بسنده است و) اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید و آنان چنین شتابان به سوی شما آیند خداوند شما را با پنج هزار فرشته نشانگذار یاری خواهد رساند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۵.</ref>.
| |
| #بهره‌مندی از [[امداد الهی]] در صورت [[صبر]]، سنّتی [[الهی]] و تغییرناپذیر: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا}}<ref>«پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگون‌کننده‌ای نیست و بی‌گمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است» سوره انعام، آیه ۳۴.</ref>.
| |
| *و آثار دیگری مانند: [[صبر]] وسیله‌ای کارساز در انجام [[دستورهای الهی]]؛ میسّر بودن انجام [[اعمال صالح]] در سایه [[شکیبایی]]؛ امکان [[انفاق]] در سایه [[صبر]] و [[شکیبایی]]؛ [[صبر]] و [[شکیبایی]] موجب ایمن ماندن از توطئه‌های [[دشمن]]؛ [[صبر]] از عوامل سالم ماندن از اذیت و [[آزار]] [[دشمنان]]؛ [[صبر]] و [[شکیبایی]] در برابر حوادث و [[ناملایمات]] درپی دارنده [[بشارت]] [[الهی]]؛ [[صبر]] عامل دستیابی به [[مقام]] [[بندگی خدا]]؛ [[صبر]] از عوامل دستیابی به [[رحمت الهی]]؛ امکان [[پایداری]] بر [[پاکدامنی]] و اجتناب از آلودگی‌ها و...<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref>.
| |
| ==راه‌های تحصیل صبر== | |
| *راه‌هایی که بتوان به وسیلۀ آنها صبر را به دست آورد، اینگونه بیان شده است:
| |
| # [[تفکّر]] در خود صبر و فواید و [[فضائل]] آن و سرانجام ثوابی که از پی آن به دست میآید.
| |
| # [[تفکّر]] در اینکه [[دنیا]] محلّ عبور و مرور بوده، [[ثبات]] و قرار نخواهد داشت. بنابراین صبر بر دشواری‌های آن مشکل نبوده در مقابل [[اجر]] [[معنوی]] آن، بسیار سهل و آسان است.
| |
| # [[تفکّر]] در این مطلب که [[بی‌تابی]] و [[جزع]]، امری [[ناپسند]] است که [[دین]] و دنیای [[انسان]] را دچار ضرر و زیان می‌سازد. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در این زمینه می‌فرمایند: «اگر صبر پیشه کنی [[تقدیر الهی]] به انجام میرسد و تو از [[اجر]] آن برخوردار می‌شوی و اگر [[بی‌تابی]] کنی باز [[تقدیر الهی]] به انجام میرسد و تو بی‌اجر خواهی بود»<ref>{{متن حدیث|إِنْ صَبَرْتَ جَرَی عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَی عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ}}؛ نهج البلاغة، کلمه ۲۹۱.</ref>.
| |
| #تمرین گام به گام، که از مراحل آسان آغاز و به مراحل [[برتر]] میرسد. در این تمرین، [[انسان]] سرانجام میتواند از [[گناهان]] اجتناب و به انجام [[طاعات]] [[الهی]] بپردازد، هرچند آن [[طاعت]] در شمار سخت‌ترین [[عبادات]] باشد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۰.</ref>.
| |
| | |
| ==[[صبر]] در [[روایات]]== | |
| *[[روایات]] فراوانی دربارۀ [[صبر]]، [[ارزش]]، آثار و دیگر خصوصیات آن از [[ائمه]]{{ع}} وارد شده است که به برخی از آنها عبارت‌اند از:
| |
| # [[امام باقر]]{{ع}} فرمودند: «[[بهشت]] در میان ناخواستنی‌ها و [[صبر]] بر آنها قرار دارد، از این رو هرکس بر سختی‌های [[دنیا]] [[صبر]] ورزد داخل [[بهشت]] میشود و در مقابل جهنّم در میان لذّت‌ها و [[شهوات]] قرار دارد، از این‌رو هرکس به خودْ لذّات [[دنیا]] و [[شهوات]] آن را بدهد داخل در جهنّم خواهد شد»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ- فَمَنْ أَعْطَی نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا دَخَلَ النَّارَ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۸۹.</ref>.
| |
| # [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «چون [[مؤمن]] داخل قبرش میشود، [[نماز]] در طرف راست او و [[زکات]] در طرف چپ او قرار می‌گیرند و نیکی‌هایش از فراز سر بر او سایه می‌افکند و [[صبر]] او در گوشه‌ای به [[انتظار]] می‌ایستد. چون آن دو فرشته‌ای که برای سؤال و جواب بر او وارد می‌شوند می‌آیند، [[صبر]] به [[نماز]] و [[زکات]] و نیکی‌های او میگوید: مراقب این رفیقتان باشید، و اگر در جایی از [[حمایت]] از او [[ناتوان]] شدید، من [[حمایت]] از او را به عهده می‌گیرم»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ فِی قَبْرِهِ کَانَتِ الصَّلَاةُ عَنْ یَمِینِهِ وَ الزَّکَاةُ عَنْ یَسَارِهِ وَ الْبِرُّ مُطِلٌّ عَلَیْهِ وَ یَتَنَحَّی الصَّبْرُ نَاحِیَةً فَإِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ الْمَلَکَانِ اللَّذَانِ یَلِیَانِ مُسَاءَلَتَهُ قَالَ الصَّبْرُ لِلصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْبِرِّ دُونَکُمْ صَاحِبَکُمْ فَإِنْ عَجَزْتُمْ عَنْهُ فَأَنَا دُونَهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۹۰.</ref>.
| |
| # [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: "[[خداوند]] عزَّوجلّ بر قومی نعمت‌هایی بخشید امّا آنان [[شکر]] آن [[نعمت‌ها]] را به جای نیاوردند، از این‌رو آن [[نعمت‌ها]] مایۀ وبال آنان شد. همچنین قومی را به [[مصائب]] و مشکلاتی [[مبتلا]] ساخت امّا آنان بر آن [[مشکلات]] [[صبر]] ورزیدند، از این‌رو آن [[مشکلات]] برای آنان به [[نعمت]] تبدیل شد»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَی قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ یَشْکُرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَی قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ نِعْمَةً}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۴۱.</ref>.
| |
| # [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمودند: «علامت [[انسان]] صبرپیشه سه چیز است: نخست آنکه کسل نشود، دوّم آنکه بی‌تاب نشود و سوّم آنکه از پروردگارش [[شکایت]] نکند؛ چرا که چون او کسل و [[سست]] شود [[حق]] را ضایع میکند و چون بی‌تاب شود [[حق]] [[شکر]] را به جای نمی‌آورد و چون از پروردگارش [[شکایت]] کند در حقیقت او را [[عصیان]] کرده است»<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ{{ع}} أَنَّ النَّبِیَّ{{صل}} قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۶.</ref>.
| |
| #همچنین فرمودند: «آن کس که بلای [[الهی]] را بشناسد، بر آن [[صبر]] می‌ورزد و آن کس که آن را نشناسد ناپسندش می‌خواند»<ref>{{متن حدیث|قَالَ النَّبِیُّ{{صل}}: مَنْ یَعْرِفِ الْبَلَاءَ یَصْبِرْ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَا یَعْرِفْهُ یُنْکِرْهُ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۳.</ref>.
| |
| # [[حضرت]] از [[جبرائیل]]{{ع}} پرسیدند: «[[صبر]] چیست؟ گفت: آنکه همان‌گونه که در [[راحتی]] [[صبر]] می‌کنی در [[سختی]] نیز [[صبر]] پیشه کنی و همان‌گونه که در [[ثروتمندی]] [[صبر]] می‌کنی در [[فقر]] نیز [[صبر]] پیشه کنی و همان‌گونه که در [[عافیت]] و [[سلامتی]] [[صبر]] می‌کنی در [[بلا]] نیز [[صبر]] پیشه کنی؛ بنابراین [[شکایت]] حال مصیبت‌آمیز خود را به نزد مخلوقات [[خدا]] نبری»<ref>{{متن حدیث|سَأَلَ النَّبِیُّ{{صل}} جَبْرَئِیلَ{{ع}} مَا تَفْسِیرُ الصَّبْرِ قَالَ تَصْبِرُ فِی الضَّرَّاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی السَّرَّاءِ وَ فِی الْفَاقَةِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْغِنَی وَ فِی الْبَلَاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْعَافِیَةِ فَلَا یَشْکُو حَالَهُ عِنْدَ الْمَخْلُوقِ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْبَلَاءِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۷. </ref>.
| |
| # [[جابر]] میگوید: به [[امام باقر]]{{ع}} گفتم: خدایت [[رحمت]] کند! [[صبر جمیل]] چیست؟ فرمودند: «[[صبر جمیل]] صبری است که در آن از حال خود [[شکایت]] به [[مردم]] نبرند»<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} یَرْحَمُکَ اللَّهُ مَا الصَّبْرُ الْجَمِیلُ قَالَ ذَلِکَ صَبْرٌ لَیْسَ فِیهِ شَکْوَی إِلَی النَّاسِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۹۳.</ref>.
| |
| # [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: «[[انسان]] تا سه صفت در او پدید نیاید [[حقیقت]] [[ایمان]] را نمی‌چشد: دقّت در [[دین]]، [[صبر]] بر [[مشکلات]]، و [[تدبیر]] درست در امر معاش»<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِیِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}}: قَالَ: لَا یَذُوقُ الْمَرْءُ مِنْ حَقِیقَةِ الْإِیمَانِ حَتَّی یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ الْفِقْهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی الْمَصَائِبِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعَاشِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۵.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۴-۲۵۰.</ref>
| |
| # [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: «سه چیز است که به واسطۀ آنها [[انسان]] [[مسلمان]] کامل میشود: [[تدبّر]] و توجّه در [[دین]]، [[تدبیر]] در امر [[معیشت]]، و [[صبر]] در [[مشکلات]]»<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}} ثَلَاثٌ بِهِنَّ یَکْمُلُ الْمُسْلِمُ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ التَّقْدِیرُ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّوَائِبِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸.</ref>.
| |
| # [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در سفارشات خود به فرزندشان [[محمّد]] بن حنفیّه فرمودند: «برحذر باش از [[خودبزرگ‌بینی]] و بدخُلقی و کم‌صبری، چه با این سه صفت هیچ [[دوستی]] برای تو نمی‌ماند، و مادام که این سه صفت در تو باقی باشد از [[مردمان]] به دور خواهی بود»<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}} فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ إِیَّاکَ وَ الْعُجْبَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا یَسْتَقِیمُ لَکَ عَلَی هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثَةِ صَاحِبٌ وَ لَا یَزَالُ لَکَ عَلَیْهَا مِنَ النَّاسِ مُجَانِبٌ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۶.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۴-۲۵۰.</ref>
| |
| ==[[صبر]] در [[سیره پیامبر خاتم]]== | |
| *[[خداوند]] در [[قرآن]]، پیامبرش را به [[صبر]] توصیه کرده است و بیشتر این موارد در سختی‌هایی بود که به علت [[دعوت پیامبر]]{{صل}} و [[لجاجت]] [[کافران]] و کسانی که [[موقعیت]] خود را با این [[دین جدید]] در خطر می‌دیدند، پدید می‌آمد و [[مشکلات]] فراوانی را برای آن [[حضرت]] ایجاد می‌کرد؛ به ویژه زمانی که تهمت‌ها و گفتارهای ناسزای [[کفار]] و غیر آنها روان آن بزرگوار را سخت آزرده می‌ساخت. [[خداوند]] در این باره به [[رسول]] گرامی‌اش می‌فرماید: {{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن» سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>.<ref>ر.ک: نبی‌اللهی، علی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۸۰-۴۸۱.</ref>
| |
| *در [[آیات]] قبل و بعد از این [[آیه]] نیز [[پیامبر]]{{صل}} به [[صبر]] امر شده است. [[آیات]] [[دعوت]] به [[شکیبایی]] در سه مرحله نازل شده است:
| |
| #زمانی که مسائل ناروایی به آن [[حضرت]] نسبت داده و باعث ناخرسندی ایشان می‌شد؛ مانند اینکه ایشان را ساحر و [[کذاب]]، مجنون، [[ریاست]] خواه و [[ریاست]] طلب می‌نامیدند<ref>سوره ص، آیه ۴ و سوره غافر، آیه ۲۴؛ سوره ذاریات، آیات ۳۹ و ۵۲.</ref>؛
| |
| #هنگامی که برخی از [[مردم]]، آن [[حضرت]] را [[تکذیب]] می‌کردند<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ}}«پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.</ref>؛
| |
| #وقتی که [[کفار]] بی‌ادبی را از حد گذرانده، به [[خداوند]] [[جسارت]] می‌کردند؛ [[پیامبر]]{{صل}} فرمود‌اند: «من در برابر [[ناملایمات]] نسبت به خود و [[خانواده]] و حیثیتم [[صبر]] می‌کنم؛ ولی در برابر [[بدگویی]] به پروردگارم [[شکیبایی]] ندارم»<ref>{{متن حدیث|قَدْ صَبَرْتُ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ عِرْضِی وَ لَا صَبْرَ لِی عَلَی ذِکْرِ إِلَهِی"؛ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۸۸؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۲۶۲ و محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۶۱.</ref>. [[خداوند عزوجل]] نیز این [[آیات]] را نازل فرمود: «فَاصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}<ref>سوره ق، آیه ۳۸-۳۹.</ref>.
| |
| # [[امام صادق]]{{ع}} در [[زیارت پیامبر]]{{صل}} از راه دور می‌فرماید: «ای [[پیامبر خدا]]! همراه هر [[گواهی]] و به جای هر [[انکار]] کننده‌ای، [[گواهی]] می‌دهم که تو پیام‌های خدایت را رساندی و برای امّتت خیر خواستی و در راه پروردگارت با تمام توان کوشیدی و فرمانش را فراز آوردی و به خاطرش آزارها دیدی و به [[حکمت]] و اندرزهای [[نیکو]] و زیبا به راهش فرا خواندی»<ref>{{متن حدیث|الْإِمَامُ الصَّادِقُ{{ع}} فِی زِیَارَةَ النَّبِیِّ{{صل}} مِنْ بَعِیدِ... أَشْهَدُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَعَ کُلِّ شَاهِدٍ وَ أَتَحَمَّلُهَا عَنْ کُلِّ جَاحِدٍ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ رَبِّکَ وَ صَدَعْتَ بِأَمْرِهِ وَ احْتَمَلْتَ الْأَذَی فِی جَنْبِهِ وَ دَعَوْتَ إِلَی سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ الْجَمِیلَةِ}}؛ الإقبال، ج۳، ص۱۲۴؛ مصباح الزائر، ص۶۷؛ المزار، ص۱۲، من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت{{ع}}؛ بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص۱۸۴، ح۱۱.</ref>.
| |
| # [[امام علی]]{{ع}} می‌فرماید: «[[گواهی]] می‌دهیم که [[محمّد]] [[بنده]] و فرستاده [[خداوند]] است... و او پیام‌های پروردگارش را همان‌گونه که به او [[فرمان]] داده بود، [[ابلاغ]] کرد... و به خاطر [[خداوند]] و برای بندگانش با [[شکیبایی]] و خالصانه [[خیرخواهی]] نمود»<ref>{{متن حدیث|الْإِمَامُ عَلِیّ{{ع}} فِی خُطْبَةٍ لَهُ{{ع}} فِی الْجُمُعَةِ-: نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ... فَبَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ کَمَا أَمَرَهُ... وَ نَصَحَ لَهُ فِی عِبَادِهِ صَابِراً مُحْتَسِباً}}؛ کتاب من یحضره الفقیه، ج،۱ ص۴۲۸، ح۱۲۶۳؛ مصباح المتهجد، ص۳۸۱، ح۵۰۸، عن زید بن وهب؛ بحار الأنوار، ج۸۹، ص۲۳۷، ح۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: م‍ح‍م‍دی ری‌ش‍ه‍ری، محمد، سیره پیامبر خاتم، ج۱، ص ۳۲۰-۳۳۷.</ref>
| |
| ==[[صبر]] بر [[سختی]] از [[وظایف منتظران]]== | |
| *از جمله وظایفی که [[مسلمین]] به طور خاص در [[دوران غیبت]] بر عهده شان است [[تحمل]] [[مشکلات]] و [[سختی]] هاست و بزرگترین عامل ایجاد [[صبر]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] برای [[مسلمانان]]، [[انتظار]] [[مسلمین]] برای [[ظهور]] [[امام غائب]] است. بر همین اساس، [[مسلمین]] در [[سختی‌ها]] و [[مصائب]] میبایست به دامن [[اسلام]] چنگ بزنند؛ یعنی در برابر [[سختی‌ها]] به [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{ع}} و همۀ انبیای عظام تأسّی کنند؛ سختی‌هایی که برای پاک‌سازی [[منتظران]] نهادینه شده به طوری که [[امام باقر]]{{ع}} در این زمینه فرمودند: «ای [[شیعه]] [[آل پیامبر]]، آنقدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی [[سرمه در چشم]]»<ref>{{متن حدیث|لَتُمَحَّصُنَّ یَا شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ تَمْحِیصَ الْکُحْلِ فِی الْعَیْنِ}}؛ غیبت نعمانی، ص ۲۰۶.</ref>. همچنین [[امام صادق]]{{ع}} در این باب فرمودند: «امر [[فرج]] بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به [[خدا]] [[سوگند]] نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، [[خالص]] و [[پاک]] شوید»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا}}؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.</ref>.
| |
| *[[مشکلات]] فراوان و فشارهای گوناگونی که از سوی مخالفین [[اسلام]] و [[ولایت]] بر شیعیانِ چشم [[انتظار]] وارد میشود به قدری زیاد و [[عظیم]] است که [[مسلمان]] [[منتظر]] برای [[منحرف]] نشدن و [[ناامید]] نگشتن و از [[انتظار]] [[دست]] برنداشتن، استقامتی چون کوه و صبری همچون ایوب باید داشته باشند<ref>ر.ک: پژوهشگران مسجد مقدس جمکران، انتظار بهار و باران، ص ۸۵- ۸۸.</ref>. در هر صورت شرایط بسیار دشوار و ویژه ای که در [[عصر غیبت]] وجود دارد ایجاب میکند هر شیعۀ منتظری با [[استقامت]] و [[صبر]] در برابر [[مشکلات]] و [[گرفتاری‌ها]] بایستد و از موجودیت و [[هویت]] خویش [[دفاع]] کند، زیرا [[منتظر]] کسی است که [[مشکلات]] [[دوران انتظار]] را [[پیش بینی]] کرده و در نتیجه از بحران [[هجوم]] [[مشکلات]] بکاهد و صبرش مغلوب حوادث نشود؛ چنانکه برخی از [[روایات]] مصادیقی که [[منتظر]] باید در آن [[صبر]] کند را ذکرکرده‌اند؛ از جمله [[امام حسین]]{{ع}} فرمودند: «کسانی که در [[زمان غیبت]] [[امام]] در مقابل [[آزار]] و [[تکذیب]]، [[استقامت]] می‌کنند، مانند کسانیاند که در حضور [[رسول خدا]] [[شمشیر]] زدهاند»<ref>{{متن حدیث|امّا الصابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب، بمنزلة المجاهد بالسیف بین یدی رسول اللّه}}؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳؛ </ref>.<ref>ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۱- ۲۱۷.</ref>
| |
| *[[دلیل]] اینکه [[ائمه معصومین]] اینقدر در [[روایات]]، [[شیعیان]] را [[دعوت]] به [[صبر]] کردند، میتواند به خاطر [[دلایل]] زیر باشد:
| |
| #طولانی بودن [[دوران غیبت]]؛ چنانکه در روایتی [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} فرمودند: «تلاش برای کندن کوه‌ها آسان‌تر است از [[مبارزه]] با [[پادشاهی]] که برای آن مدت خاصی [[تعیین]] شده است. از [[خداوند]] [[یاری]] بخواهید و [[شکیبا]] باشید، همانا [[زمین]] از آن خداست و آن را به هر کدام از بندگانش که [[اراده]] کند واگذار میکند و سرانجام خیر از آن [[صالحان]] است. در انجام این امر ([[فرج]] [[امام عصر]]) قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و همچنین پایان [[انتظار]] بر شما طولانی به نظر نیاید که سنگدل خواهید شد»<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج۲، ص۶۲۲.</ref>. از این رو اگر [[منتظر]] نتواند بردبار باشد و این محنت دراز مدت را [[تحمل]] کند کنترلش را از دست خواهد داد و از مسیر [[حق]] [[منحرف]] شده و از آفاتی که در [[روایت]] از آن نام برده شده در [[امان]] نخواهند ماند<ref>ر.ک: آیتی، نصرتالله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۵-۱۶۶.</ref>.
| |
| #شخص [[منتظر]] در معرض [[لغزش]] است و هر لحظه این امکان وجود دارد که ابتلائات و [[فتنه‌های آخرالزمان]] او را از مسیر [[حق]] [[منحرف]] کند، در این صورت برای [[منحرف]] نشدن از مسیر [[حق]] باید [[صبوری]] کند. چنانکه [[امام باقر]]{{ع}}، امتحاناتی که در [[زمان غیبت]] بر [[منتظرین]] حادث میشود را این چنین بیان کردند «به [[خدا]] [[سوگند]]، به چیزی که آرزویش را دارید نخواهید رسید ([[ظهور امام]])، مگر اینکه همگی در [[غربال]] [[امتحان]]، تکان [[سختی]] بخورید و در این [[امتحان]]، آزموده شوید تا صف خوبان از بدان و ثابت‌قدمان از مدعیان، جدا گردد. به [[خدا]] [[سوگند]]، این [[آرزو]] عملی نخواهد شد، مگر بعد از [[یأس]] و [[ناامیدی]]، تا زمانی که افراد [[شقی]]، شقاوتشان و افراد اهل [[سعادت]]، [[لیاقت]] و صلاحیتشان را [[آشکار]] سازند»<ref>{{متن حدیث|لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تُغَرْبَلُوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تمیزوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم إِلَّا بَعْدَ إیاس لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی یشقی مِنْ شقی وَ یسعد مَنْ}}؛ الغیبة، طوسی، ص۳۳۹؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۱۳.</ref>.<ref>ر.ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۲۸.</ref>
| |
| #در [[عصر غیبت]] [[جامعه]] از نظر [[اعتقادی]] [[سست]] میشود و در این شرایط عده‌ای باید عهده‌دار [[تعلیم و تربیت]] شوند تا از کاروان جامانده‌ها [[دستگیری]] کنند. از سوی دیگر [[منتظران واقعی]] می‌‌دانند باید برای [[ظهور]]، زمینه‌ها را فراهم کرد و روشن است انجام این [[مسئولیت‌ها]] [[صبر]] فراوان می‌‌خواهد.
| |
| #جامعۀ [[مؤمنان]] در [[عصر غیبت]] باید [[انسجام]] و [[یکپارچگی]] خود را [[حفظ]] کرده و در برابر [[دشمنی‌ها]] [[مقاومت]] کنند و درصدد این باشند که تمام [[مشکلات]] حل و فصل شود و این مهم زمانی محقق میشود که عده‌ای کمر [[همت]] بسته و برای رفع [[مشکلات]] و از بین بردن اسباب [[اختلاف]] و [[نزاع]] دست به عمل شوند و مسلما این مسیر با سختی‌هایی همراه است که فقط [[صبر]] و [[پایداری]] میتواند شخص [[منتظر]] را از این [[سختی‌ها]] عبور دهد<ref>ر.ک: آیتی، نصرتالله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۵-۱۶۶.</ref>.
| |
| #زنده نگه داشتن [[روح]] [[امید]] و [[نشاط]] و [[احساس]] [[تعهد]] و [[مسؤولیت]] و پیوند [[روحی]] و [[عاطفی]] با [[امام]]، بدون [[صبر]] و [[پایداری]] امکان‌پذیر نیست<ref>ر.ک: حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۷۵.</ref>.
| |
| *بزرگترین عامل ایجاد [[صبر]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] برای [[مسلمانان]]، [[انتظار]] [[مسلمین]] برای [[ظهور]] [[امام غائب]] است، به طوری که عده ای معتقدند [[صبر]] در [[زمان غیبت]]، همان [[انتظار]] برای [[امام غایب]] است؛ چنانکه در روایتی از [[امام رضا]]{{ع}} آمده است: «چه نیکوست [[شکیبایی]] و [[انتظار فرج]]! آیا گفته [[خدا]] را شنیدید که فرمود: {{متن قرآن|وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ}}<ref>«و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.</ref> و همچنین فرمود: {{متن قرآن|انْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ}}<ref>«پس چشم به راه بدارید که من نیز باشم» سوره اعراف، آیه ۷۱.</ref> بنابراین [[صبور]] باشید، چون [[فرج]] بعد از زمان [[یأس]] و [[ناامیدی]] میرسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند»<ref>{{متن حدیث|مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِیءُ الْفَرَجُ عَلَی الْیَأْسِ فَقَدْ کَانَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُم}}؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۵.</ref>.<ref>ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۱۰-۱۱۸.</ref>
| |
|
| |
|
| | ===مراتب و درجات=== |
| | ===شرایط و لوازم=== |
| | ===عوامل تأمین‌کننده=== |
| | ===موانع تهدیدکننده=== |
| | ===آداب و مستحبات=== |
| | ===آثار و نشانه‌ها=== |
| | ===فواید و کارکردها=== |
| | ===گستره و قلمرو=== |
| | ===خصایص و ویژگی‌ها=== |
| | ===عواقب ترک صبر=== |
| | ===استعانت از صبر=== |
| | ===اسوه‌های صبر=== |
| | ====صبر پیامبران پیشین==== |
| | ====صبر پیامبر خاتم==== |
| | ====صبر اهل بیت==== |
| | ====صبر مؤمنان راستین==== |
| | ===وظیفه در عصر غیبت=== |
| | {{پایان فهرست اثر}} |
|
| |
|
| | ==الحياة ج۱۲== |
| | {{فهرست اثر}} |
| | * باب سی و هفتم: پایداری و مقاومت |
| | * فصل ۱- نگرشی کلی |
| | * فصل ۲ - نقش بنیادین پایداری در کارها |
| | * فصل ۳- پایداری، مرکب راهوار زندگی |
| | * فصل ۴- پایداری، عامل رسیدن به هدف |
| | * فصل ۵- مقاومت، عامل افزایش قدرت |
| | * فصل ۶- مقاومت، عامل دستیابی به هدف‌های دست نیافتنی |
| | * فصل ۷- پایداری، و آسان شدن دشواری‌ها |
| | * تذییل: صبر و پایداری، ویژگی پیروان معصومین{{عم}} |
| | * فصل ۸- پایداری، در حق‌گزاری |
| | * فصل ۹- پایداری، برای انجام مسئولیت‌های انسانی |
| | * فصل ۱۰- پایداری، و اداره جامعه |
| | * فصل ۱۱- پایداری، و پیروزی (صبر و نصر) |
| | * فصل ۱۲- نقش پایداری، در تکامل جامعه |
| | * فصل ۱۳- گشایش و سختی (معیار تعالی) |
| | * فصل ۱۴- سختی‌ها و تبلور گوهر انسان |
| | * فصل ۱۵- پایداری، روشنگر ماهیت عمل انسانی |
| | * فصل ۱۶- تنگناها، راهی به گشایش‌ها |
| | {{پایان فهرست اثر}} |
|
| |
|
| | | '''صبر''' از [[صفات]] [[پسندیده]] در [[انسان]]، به معنای [[پایداری]]، [[تحمل]]، [[مقاومت]] و [[شکیبایی]]. صبر یا در مقابل [[مصیبت‌ها]]، [[سختی‌ها]] و ناملایمات است، یا در انجام کارهای سخت و [[تکالیف دینی]]، یا در برخورد با [[گناه]] و وسوسه‌های [[شیطانی]]. [[پیامبر خدا]]{{صل}} صبر را سه گونه می‌داند: صبر بر [[مصیبت]]، صبر بر [[طاعت]]، صبر از [[معصیت]]<ref>کافی، ج۲، ص۹۱.</ref>. انسان‌های [[صابر]] و [[صبور]]، به اهداف خود هم میرسد و کسی که صبر نداشته باشد، در مقابل [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] از پا در میآید و در برابر وسوسه‌های [[شیطانی]] دچار [[گناه]] میشود. صبر، [[پیروزی]] و موفقیت را در پی دارد.[[خدا]] [[صابران]] را [[دوست]] میدارد و با [[صابران]] است و [[دستور]] داده که [[مؤمنان]] هم [[صبور]] باشند، هم یکدیگر را به صبر [[دعوت]] کنند{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}} <ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگنامه دینی (کتاب)|فرهنگنامه دینی]]، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>. |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| '''صبر''' از [[صفات ]][[پسندیده]] در [[انسان]]، به معنای [[پایداری]]، [[تحمل]]، [[مقاومت]] و [[شکیبایی]]. صبر یا در مقابل [[مصیبت‌ها]]، [[سختی‌ها]] و ناملایمات است، یا در انجام کارهای سخت و [[تکالیف دینی]]، یا در برخورد با [[گناه]] و وسوسه‌های [[شیطانی]]. [[پیامبر خدا]]{{صل}} صبر را سه گونه می‌داند: صبر بر [[مصیبت]]، صبر بر [[طاعت]]، صبر از [[معصیت]]<ref>کافی، ج۲، ص۹۱.</ref>. انسان‌های [[صابر]] و [[صبور]]، به اهداف خود هم میرسد و کسی که صبر نداشته باشد، در مقابل [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] از پا در میآید و در برابر وسوسه‌های [[شیطانی]] دچار [[گناه]] میشود. صبر، [[پیروزی]] و موفقیت را در پی دارد.[[خدا]] [[صابران]] را [[دوست]] میدارد و با [[صابران]] است و [[دستور]] داده که [[مؤمنان]] هم [[صبور]] باشند، هم یکدیگر را به صبر [[دعوت]] کنند{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}} <ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگنامه دینی (کتاب)|فرهنگنامه دینی]]، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>. | |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| *"صبر"، نام یک داروی تلخ<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۱۸۱؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۴، ص ۴۴۲ و الزبیری، تاج العروس، ج ۷، ص ۷۴.</ref> و به معنای [[خویشتن‌داری]] در [[سختی]] و تنگی است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۷۴.</ref>. صبر، در اصطلاح، یعنی [[شکیبایی]] و [[خودداری]] [[نفس]] از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] میکند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، [[خودداری]] [[نفس]] از آن را اقتضا میکند<ref>همان (تمامی موارد چهارگانه یاد شده از "المفردات" راغب اصفهانی نقل شده است).</ref><ref> [[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸۰.</ref>. | | *"صبر"، نام یک داروی تلخ<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۱۸۱؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۴، ص ۴۴۲ و الزبیری، تاج العروس، ج ۷، ص ۷۴.</ref> و به معنای [[خویشتن‌داری]] در [[سختی]] و تنگی است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۷۴.</ref>. صبر، در اصطلاح، یعنی [[شکیبایی]] و خودداری [[نفس]] از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] میکند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، خودداری [[نفس]] از آن را اقتضا میکند<ref>همان (تمامی موارد چهارگانه یاد شده از "المفردات" راغب اصفهانی نقل شده است).</ref><ref> [[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸۰.</ref>. |
|
| |
|
| ==واژه‌شناسی لغوی== | | ==واژه‌شناسی لغوی== |
| خط ۱۰۸: |
خط ۸۴: |
| # بیان وضعیت مشابهی که [[پیامبران پیشین]] نیز با آن دست به گریبان بودند برای [[رسول اکرم]]{{صل}}؛ زیرا آنها هم پیش‌تر در چنین شرایطی قرار گرفته بودند<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ}} «و بی‌گمان پیش از تو پیامبرانی ریشخند شده‌اند» سوره انعام، آیه ۱۰؛ و ر.ک: سوره یونس، آیه ۷۳.</ref>؛ | | # بیان وضعیت مشابهی که [[پیامبران پیشین]] نیز با آن دست به گریبان بودند برای [[رسول اکرم]]{{صل}}؛ زیرا آنها هم پیش‌تر در چنین شرایطی قرار گرفته بودند<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ}} «و بی‌گمان پیش از تو پیامبرانی ریشخند شده‌اند» سوره انعام، آیه ۱۰؛ و ر.ک: سوره یونس، آیه ۷۳.</ref>؛ |
| #نام بردن<ref>مانند: سوره ص، ص۱۷.</ref> از پیامبرانی که به سختی‌هایی مشابه مشکلات آن [[حضرت]] دچار شدند و در برابر آنها صبر کردند، که [[خداوند]] در [[قرآن]] نام نه نفر از انبیای گرامی خود را آورده است<ref>۱. داوود؛ ۲. سلیمان؛ ۳. ایوب؛ ۴. ابراهیم ۵. اسحاق؛ ۶. یعقوب ۷. اسماعیل؛ ۸. الیسع؛ ۹. ذوالکفل، خداوند ابتدا نام داوود را آورده و به قسمتی از داستان‌های او اشاره می‌فرماید: ر.ک: سوره ص، آیات ۳۰- ۴۸ و سوره انبیاء، آیات ۷۸ - ۹۰.</ref>. | | #نام بردن<ref>مانند: سوره ص، ص۱۷.</ref> از پیامبرانی که به سختی‌هایی مشابه مشکلات آن [[حضرت]] دچار شدند و در برابر آنها صبر کردند، که [[خداوند]] در [[قرآن]] نام نه نفر از انبیای گرامی خود را آورده است<ref>۱. داوود؛ ۲. سلیمان؛ ۳. ایوب؛ ۴. ابراهیم ۵. اسحاق؛ ۶. یعقوب ۷. اسماعیل؛ ۸. الیسع؛ ۹. ذوالکفل، خداوند ابتدا نام داوود را آورده و به قسمتی از داستان‌های او اشاره می‌فرماید: ر.ک: سوره ص، آیات ۳۰- ۴۸ و سوره انبیاء، آیات ۷۸ - ۹۰.</ref>. |
| ==اهمیّت صبر (ارزش و جایگاه صبر)==
| |
| ==ضرورت صبر==
| |
| ==اقسام صبر==
| |
| ==مراتب صبر==
| |
| ==شرایط صبر==
| |
| ==خاستگاه صبر (اسباب و عوامل صبر)==
| |
| ==راه کسب صبر==
| |
| ==موانع صبر==
| |
| ==لوازم صبر==
| |
| ==آداب صبر==
| |
| ==آثار و نشانه‌های صبر==
| |
| ==فواید و کارکردهای صبر==
| |
| ==گستره صبر==
| |
| ==ویژگی های صبر==
| |
| ==عواقب ترک صبر==
| |
| ==استعانت از صبر==
| |
| ==نقش اسوه‌های صبر==
| |
| ==صبر یکی از اسباب [[رستگاری]]== | | ==صبر یکی از اسباب [[رستگاری]]== |
| *پاداش صبر مؤمنان بر آزار و ریشخند کافران، رستگاری آنان در روز قیامت است: {{متن قرآن|إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ }}<ref> من امروز به آنان برای شکیبی که ورزیده بودند پاداش دادم؛ بی‌گمان آنانند که کامیابند؛ سوره مؤمنون، آیه: ۱۱۱.</ref><ref>تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۳۷۷؛ زاد المسیر، ج ۳، ص ۲۷۳؛ تفسیر مراغی، ج ۱۸، ص ۶۰.</ref> افزون بر صبر، مصابره نیز از اسباب رستگاری است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref> ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید؛ سوره آل عمران، آیه: ۲۰۰.</ref> درباره معنای صبر و مصابره در این آیه، سخنان گوناگونی هست<ref>جامع البیان، ج ۴، ص ۱۴۷-۱۴۹؛ التبیان، ج ۳، ص ۹۶-۹۵.</ref>: برخی، صبر را مطلق صبر فردی دانسته‌اند که شامل صبر بر سختی‌ها، صبر در اطاعت الهی و صبر از نافرمانی میشود و مصابره را صبر اجتماعی خوانده‌اند که در آن، صبر برخی مایه تقویت صبر بعضی دیگر و دوچندان شدن تأثیر آن میشود<ref>المیزان، ج ۴، ص ۹۱-۹۲.</ref><ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۶۱۰ - ۶۲۰.</ref>. | | *پاداش صبر مؤمنان بر آزار و ریشخند کافران، رستگاری آنان در روز قیامت است: {{متن قرآن|إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ }}<ref> من امروز به آنان برای شکیبی که ورزیده بودند پاداش دادم؛ بی‌گمان آنانند که کامیابند؛ سوره مؤمنون، آیه: ۱۱۱.</ref><ref>تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۳۷۷؛ زاد المسیر، ج ۳، ص ۲۷۳؛ تفسیر مراغی، ج ۱۸، ص ۶۰.</ref> افزون بر صبر، مصابره نیز از اسباب رستگاری است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref> ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید؛ سوره آل عمران، آیه: ۲۰۰.</ref> درباره معنای صبر و مصابره در این آیه، سخنان گوناگونی هست<ref>جامع البیان، ج ۴، ص ۱۴۷-۱۴۹؛ التبیان، ج ۳، ص ۹۶-۹۵.</ref>: برخی، صبر را مطلق صبر فردی دانسته‌اند که شامل صبر بر سختی‌ها، صبر در اطاعت الهی و صبر از نافرمانی میشود و مصابره را صبر اجتماعی خوانده‌اند که در آن، صبر برخی مایه تقویت صبر بعضی دیگر و دوچندان شدن تأثیر آن میشود<ref>المیزان، ج ۴، ص ۹۱-۹۲.</ref><ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۶۱۰ - ۶۲۰.</ref>. |
|
| |
| ==جستارهای وابسته==
| |
| {{فهرست اثر}}
| |
| {{ستون-شروع|5}}
| |
| * [[تصبر]]
| |
| * [[دائم الصبر]]
| |
| * [[صبر آسان]]
| |
| * [[صبر بر مصیبت]]
| |
| * [[صبر بر طاعت]]
| |
| * [[صبر از معصیت]]
| |
| * [[صبر بر بد اخلاقی زن]]
| |
| * [[صبر بر بد اخلاقی شوهر]]
| |
| * [[صبر بر حق]]
| |
| * [[صبر بر شهوت]]
| |
| * [[صبر در امور غیر موافق هوی]]
| |
| * [[صبر در امور موافق هوی]]
| |
| * [[صبر صدّیق]]
| |
| * [[صبر بالله]]
| |
| * [[صبر علی الله]]
| |
| * [[صبر عن الله]]
| |
| * [[صبر فی الله]]
| |
| * [[صبر لله]]
| |
| * [[صبر مع الله]]
| |
| * [[صبر حرام]]
| |
| * [[صبر مستحب]]
| |
| * [[صبر مکروه]]
| |
| * [[صبر واجب]]
| |
| * [[درجات صابران]]
| |
| * [[صبر زاهدان]]
| |
| * [[صبر سالکان]]
| |
| * [[صبر عابدان]]
| |
| * [[صبر عارفان]]
| |
| * [[صبر متقیان]]
| |
| * [[صبر بعد عمل]]
| |
| * [[صبر حین عمل]]
| |
| * [[صبر قبل عمل]]
| |
| * [[صبر ظافران]]
| |
| * [[صبر متوسطان]]
| |
| * [[صبر هالکان]]
| |
| * [[قوای انسان]]
| |
| * [[صبر بدنی]]
| |
| * [[صبر نفسی]]
| |
| * [[صبر جمیل]]
| |
| * [[مراتب صبر]]
| |
| * [[صبر اخص]]
| |
| * [[صبر خاص]]
| |
| * [[صبر عام]]
| |
| * [[صبر در نعمت]]
| |
| * [[آیات صبر]]
| |
| * [[آثار صبر]]
| |
| * [[اجتماع صبر و شکر]]
| |
| * [[احادیث صبر]]
| |
| * [[اسباب صبر]]
| |
| * [[اصطبار]]
| |
| * [[بی تابی]]
| |
| * [[بلاء]]
| |
| * [[تحمل]]
| |
| * [[ستایش صبر]]
| |
| * [[شکایت]]
| |
| * [[صابر]]
| |
| * [[طلب صبر]]
| |
| * [[علایم صبر]]
| |
| * [[فاقت]]
| |
| {{پایان}}
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{یادآوری پانویس}} | | {{پانویس}} |
| {{پانویس2}}
| |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| {{خرد}}
| |
| شرح مدخل اصلی '''صبر معصوم''' هنوز آماده انتشار نیست.
| |
| | |
| اين مدخل از چند منظر متفاوت، مورد بررسی و تحقیق قرار خواهد گرفت:
| |
| | |
| # [[صبر معصوم در قرآن]]؛
| |
| # [[صبر معصوم در حدیث]]؛
| |
| # [[صبر معصوم در عرفان اسلامی]]؛
| |
| # [[صبر معصوم در کلام اسلامی]]؛
| |
| # [[صبر معصوم در حکمت اسلامی]].
| |
| | |
| برای رسیدن به محتوای اين مدخل، به مصداق های ذیل مراجعه شود:
| |
| | |
| # [[صبر امام]]؛
| |
| # [[صبر پیامبر]]؛
| |
| # [[صبر پیامبر خاتم]]؛
| |
| # [[صبر ولی]]؛
| |
| # [[صبر وصی]]؛
| |
| # [[صبر اهل بیت]]؛
| |
| # [[صبر فاطمه زهرا]].
| |
| | |
| =='''[[:رده:آثار صبر معصوم|منبع‌شناسی جامع صبر معصوم]]'''==
| |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های صبر معصوم|کتاب‌شناسی صبر معصوم]]؛
| |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های صبر معصوم|مقاله‌شناسی صبر معصوم]]؛
| |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های صبر معصوم|پایان‌نامه‌شناسی صبر معصوم]].
| |
| | |
| [[رده:مدخل‌های اصلی دانشنامه]]
| |
| [[رده:صبر معصوم]]
| |
