شأن هدایت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث شأن امام است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

رابطه شأن هدایت با نصب الهی

نصب الهی یعنی اعطای هر صفت و ویژگی که در امر هدایت لازم است و مأموریت زعامت و رهبری امت اسلامی به صاحب و واجد آن صفات است. در فرهنگ قرآنی از این اعطا به جعل تعبیر می‌‌شود که موهبتی است خدادادی و بر اساس علم و حکمت بالغه الهی به انسان‌های برگزیده عطا می‌‌شود.

قرآن کریم می‌‌فرماید: وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ و در جای دیگر می‌‌فرماید: وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ.

کلمه يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا هم می‌‌تواند به معنی "یدعون الناس الی امرنا" باشد که یهدون متضمن معنی یدعون باشد و هم باء به معنی سببیت یعنی به سبب امرنا. یعنی: آنها را امام قرار دادیم تا مردم را به احکام و اوامر و نواهی ما دعوت کنند. و منصب امامت به آنها دادیم و بر اساس این جایگاه است که مسؤولیت دارند مردم را هدایت کنند و اقدام آنان در پیشوایی و رهبری خودسرانه نیست بلکه به واسطه اذن و جعل الهی است. هر دو احتمال و هر دو معنی با هم از آیه و استظهار است همان گونه که مفسران و شارحان حدیث هم این گونه برداشت کرده‌اند. در سخن مفسران سنی و شیعه هم موضوع نصب و جعل الهی و اذن در امر امات و هدایت الهی آمده است: طبری (م ۳۱۰) یکی از قدیمی‌ترین مفسران سنی در تفسیر جامع البیان ذیل آیه ۷۳ سوره انبیاء می‌‌گوید: عن قتاده قوله: وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا "جعلهم الله ائمه یقتدی الی الله بهم فی امرالله و قوله" يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا "یقول: یهدون الناس بامرالله ایاهم بذلک و یدعونهم الی الله والی عبادته". و ذیل آیه ۲۴ سوره سجده می‌‌گوید: عن قتاده: وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا "قال: رؤساء فی الخیر و قوله:" يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا "یقول الله تعالی ذکره: یهدون اتباعهم و اهل القبول منهم باذننا لهم بذلک و تقویتنا ایاهم علیه". باید توجه داشت که غالب مفسران اهل سنت و مفسران شیعه نیز همین تفسیر از آیه را پذیرفته‌اند.

امام صادق (ع) در تبیین ویژگی مهم امام که هدایت است به این دو آیه که جعل نصب الهی را نسبت به امام هدایت، در مقابل امام گمراهی و ضلالت، می‌‌دهد، تمسک نموده و می‌‌فرمایند: «إِنَّ الْأَئِمَّةَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِمَامَانِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَا بِأَمْرِ النَّاسِ يُقَدِّمُونَ أَمْرَ اللَّهِ قَبْلَ أَمْرِهِمْ وَ حُكْمَ اللَّهِ قَبْلَ حُكْمِهِمْ قَالَ وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ يُقَدِّمُونَ أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَمْرِ اللَّهِ وَ حُكْمَهُمْ قَبْلَ حُكْمِ اللَّهِ وَ يَأْخُذُونَ بِأَهْوَائِهِمْ خِلَافَ مَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».

توجه به این نکته لازم است که جعل الهی نسبت به پیشوایان کفر و گمراهی به این معنی است که خداوند بر اساس حکمت، تکوینا مانع آنان نشده است ("یعنی عدم المنع تکوینا").

مجلسی در شرح حدیث می‌‌گوید: وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً "أي يقتدي بهم في أقوالهم و أفعالهم يهدون الخلق إلى طريق الجنه بأمرنا "لا بأمر الناس" تفسير لقوله تعالى" بِأَمْرِنَا "أي ليس هدايتهم للناس و إمامتهم بنصب الناس و أمرهم بل هم منصوبون لذلك من قبل الله تعالى، و مأمورون بأمره".

مازندرانی ذیل روایت طلحة بن زید می‌‌نویسد: "أي و جعلناهم أئمّة للخلائق يهدونهم إلى الحقّ بأمرنا لهم بذلك و هو صريح في أنّ تعيين الامام من قبل اللّه تعالى غير مفوّض إلى اختيار العباد".

منابع

1. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱