زهد در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۹ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۰۱

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث زهد است. "زهد" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل زهد (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

دنیای نکوهیده آدمی را فریب می‌دهد و او را اسیر فریبندگی‌های خود می‌کند. انسان‌ها با زهدپیشگی و دوری از آمال و آرزوهای دور و دراز و دست نیافتنی، خود را از فریبندگی دنیای مذموم می‌رهانند و در مسیر زندگی، راه کمال را در پیش می‌گیرند. زهد و ورزیدن به‌معنای بی‌رغبتی از چیزی و روی برگرداندن از آن به‌دلیل حقیر شمردن آن است. اعراض از دنیا و روی برگرداندن از زرق و برق آن، از صفات نیکو و خصلت‌های پارسایان است. آنان دنیا را کوچک می‌بینند و در نتیجه آخرت برایشان بزرگ جلوه می‌کند. امام (ع) در کلام خویش بر این مضمون تأکید دارند و در نهج البلاغه در چهارده مورد از واژه "زهد" استفاده کرده‌اند. آن حضرت در کلامی، علم را راهنمای آدمی در آنچه فرمان خداوند است می‌داند و زهد را محملی می‌نامد که راه وصول به آن را برای انسان هموار می‌کند. از این‌رو کسی که در دنیا زهد نورزد، بهره‌ای از بهشت نخواهد برد. پس زهد و پارسایی بستری است که صفات کمال در آن به بار می‌نشیند. در منظر امام (ع) زهد در سایه سه چیز به‌دست می‌آید: کوتاهی آرزوها، شکر نعمت‌ها، دوری از حرام. ای مردم، زهد در این جهان، کاستن از دامنه آرزوهاست و سپاس‌گزاری در برابر نعمت‌ها و پارسایی از حرام‌ها^[۱]^[۲].
کاستن آرزوها بستر مناسبی است تا آدمی شکرگزار نعمت‌های الهی باشد و از حرام چشم بپوشد. امام (ع) چنین زهدی را ثروت می‌نامد^[۳] که در سایه آن آدمی از بدبختی دنیا رها می‌شود و به سرای پایدار می‌رسد و رستگار می‌شود. زهد حقیقی آن نیست که آدمی گوشه‌نشینی پیشه سازد و خود را از نعمت‌های دنیایی بی‌بهره گرداند، بلکه بدین معناست که انسان از قید و بندها و تعلقات مادی و دنیوی آزاد باشد. امام (ع) در بیان فسلفه زهد می‌فرماید: همه زهد میان دو کلمه از قرآن قرار گرفته است. خدای تعالی می‌فرماید: "تا بر آنچه از دستتان می‌رود اندوگین نباشید و بدانچه به دستتان می‌آید شادمانی نکنید." کسی که بر گذشته تأسف نخورد و بر آینده شادمان نباشد، زهد را از دو سوی آن گرفته است^[۴]. از این‌رو انسان زاهد امکانات این جهانی را در مسیر کمال خویش به‌کار می‌گیرد و خود را اسیر خواهش‌های مادی و نفسانی نمی‌کند. در بیان امام هر که در این دنیا زهد بورزد، خود را آزاد ساخته و پروردگار خویش را خشنود کرده است. زهد ورزیدن ثمراتی دارد که در بیان امام به برخی از آن‌ها اشاره شده است؛ از جمله: بصیرت نسبت به دنیا^[۵]، حکمت، علم، شناخت حقایق هستی، آسایش در دنیا و آخرت، اعتماد به خدا و ناچیز شمردن سختی‌ها و مصیبت‌ها در دنیا. چنین انسانی از اسارت دنیا رهایی می‌یابد و به عزت و سربلندی می‌رسد. از این‌رو امام علی (ع) در بیانی می‌فرماید: روش مؤمن زهد است و تمام همّتش دین‌داری؛ عزّتش در قناعت و همه کوشش او برای آخرت. حسنات و کارهای نیکش بسیار، درجاتش عالی و والاست و بر رهایی و رستگاری خود (از این جهان) اشراف پیدا کرده است^[۶].^[۷]

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

دانشنامه نهج البلاغه ج۱

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ نهج البلاغه، خطبه ۸۰: «"أَیُّهَاالنَّاسُ، الزَّهَادَةُ قِصَرُ الاْمَلِ، وَالشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ، وَالتَّوَرُّعُ عِنْدَ الْـمَحَارِمِ، فَإِنْ عَزَبَ ذلِکَ عَنْکُمْ فَلاَ یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَکُمْ، وَلاَ تَنْسَوْا عِنْدَالنِّعَمِ شُکْرَکُمْ"»
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 450.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳: «"وَ الزُّهْدُ ثَرْوَةٌ"»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۴۳۱: «"الزُّهْدُ كُلُّهُ بَيْنَ كَلِمَتَيْنِ مِنَ الْقُرْآنِ، قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: "لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ"؛ وَ مَنْ لَمْ يَأْسَ عَلَى الْمَاضِي وَ لَمْ يَفْرَحْ بِالْآتِي، فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَيْهِ"»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۸۳: «"ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا، يُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا"»
↑ غررالحکم، ص ۱۱۹: «"الْمُؤْمِنُ دَأْبُهُ زَهَادَتُهُ وَ هَمُّهُ دِيَانَتُهُ وَ عِزُّهُ قَنَاعَتُهُ وَ جِدُّهُ لِآخِرَتِهِ قَدْ كَثُرَتْ [آثَرَتْ‏] حَسَنَاتُهُ وَ عَلَتْ دَرَجَاتُهُ وَ شَارَفَ [رشاف‏] خَلَاصَهُ وَ نَجَاتَه"»‏
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 450- 451.

[1] نهج البلاغه، خطبه ۸۰: «"أَیُّهَاالنَّاسُ، الزَّهَادَةُ قِصَرُ الاْمَلِ، وَالشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ، وَالتَّوَرُّعُ عِنْدَ الْـمَحَارِمِ، فَإِنْ عَزَبَ ذلِکَ عَنْکُمْ فَلاَ یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَکُمْ، وَلاَ تَنْسَوْا عِنْدَالنِّعَمِ شُکْرَکُمْ"»

[2] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 450.

[3] نهج البلاغه، حکمت ۳: «"وَ الزُّهْدُ ثَرْوَةٌ"»

[4] نهج البلاغه، حکمت ۴۳۱: «"الزُّهْدُ كُلُّهُ بَيْنَ كَلِمَتَيْنِ مِنَ الْقُرْآنِ، قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: "لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ"؛ وَ مَنْ لَمْ يَأْسَ عَلَى الْمَاضِي وَ لَمْ يَفْرَحْ بِالْآتِي، فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَيْهِ"»

[5] نهج البلاغه، حکمت ۳۸۳: «"ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا، يُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا"»

[6] غررالحکم، ص ۱۱۹: «"الْمُؤْمِنُ دَأْبُهُ زَهَادَتُهُ وَ هَمُّهُ دِيَانَتُهُ وَ عِزُّهُ قَنَاعَتُهُ وَ جِدُّهُ لِآخِرَتِهِ قَدْ كَثُرَتْ [آثَرَتْ‏] حَسَنَاتُهُ وَ عَلَتْ دَرَجَاتُهُ وَ شَارَفَ [رشاف‏] خَلَاصَهُ وَ نَجَاتَه"»‏

[7] دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 450- 451.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{خرد}}
 {{امامت}}
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">