نفی ظلم در معارف و سیره سجادی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ظلم است. "ظلم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ظلم در لغت - ظلم در قرآن - ظلم در حدیث - ظلم در نهج البلاغه - ظلم در کلام اسلامی - ظلم در اخلاق اسلامی - ظلم در معارف مهدویت - ظلم در فقه سیاسی - ظلم در معارف دعا و زیارات - نفی ظلم در معارف و سیره سجادی - نفی ظلم در معارف و سیره نبوی - ظلم در جامعه‌شناسی اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ظلم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

ظلم به معنای قرار دادن چیزی در غیر جای خود (به وسیله کاستن، افزودن و عدول از زمان و مکان خاص آن) است. مانند: بی‌موقع دوشیدن شیر حیوان، حفر چاه در محل نامناسب و.... باید توجه داشت که ظلم مفهوم روشنی دارد و نقطه مقابل عدل و انصاف به شمار می‌رود. همه انسان‌ها خوبی و زیبایی عدل را درک می‌کنند و به همان ترتیب زشتی و قبح ظلم را.

با توجه به حدیثی از امام باقر(ع)، می‌توان دریافت که ظلم بر سه قسم است: ظلم به خدا، مانند کفر و شرک ورزیدن؛ ظلم به دیگران و ظلم به خود.

در محکمه عدل الهی وقتی ظالمان به جزای اعمال خود می‌رسند تازه متوجه می‌شوند که تجاوز آنها نسبت به حقوق الهی و حقوق انسان‌ها در واقع ظلم به خودشان بوده است: ﴿وَمَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَلَكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾. امام سجاد(ع) ظلم را ناشی از ضعف و کمبود می‌داند، و به همین دلیل خدای بزرگ را از هر نوع ستمی مبرّا می‌شمارد: «بارخدایا... دانسته‌ام که در حکم ستم روا نداری و در انتقام شتاب نکنی؛ زیرا کسی در کاری شتاب کند که می‌ترسد از کَفش برود و کسی ستم کند که ضعیف و ناتوان باشد. و تو ای خدای من، بس برتر از اینهایی، برتری بس عظیم». امام(ع) به ما می‌آموزد که از خداوند بخواهیم ما را از ستم دیگران محفوظ بدارد: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و به نیروی خود آن را که بر من ستم می‌کند یا دشمنی می‌ورزد فرو گیر... و خصم مرا رخصت مده که بر من ستم روا دارد».

هم‌چنین می‌گوید: «بارخدایا درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا در برابر آن‌که بر من ستم می‌کند، تنی توانا ده و در برابر آن‌که با من به بحث و جدال برخاسته، زبانی گویا ده».

همان‌طور که ما از ستم دیگران رنج می‌بینیم، نباید به دیگران ستم روا داشته و آنان را به رنج افکنیم. امام سجاد(ع) به استناد آیه: ﴿لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ﴾ از خدا چنین می‌خواهد: «بارخدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش. کس بر من ستم روا ندارد، زیرا تو را توانِ دفع ستم از من هست و من بر کس ستم نکنم، زیرا تو قادری که مرا از ستمگری باز داری».

یکی از تعالیم بسیار مهم صحیفه این است که هرگز مبادا یاور و کمک‌کار ظالمان و ستمگران باشیم: «وَ لَا تَجْعَلْنِي لِلظَّالِمِينَ‏ ظَهِيراً...» ؛ «بار خدایا پشتیبان ستمگرانم قرار مده و مرا از همدلی و همدستی با آنان در محو کتاب خود در امان دار». ظلم، ظلمت‌های روز قیامت است. دعا کنیم که چنانچه در حق کسی ظلم کرده‌ایم و اکنون دستمان از کسب حلالیت از وی کوتاه است خداوند ما را از تبعات این ظلم رهایی بخشد: «بارخدایا، هر بنده‌ای از بندگانت که از من به او آسیبی رسیده و یا از من آزاری دیده یا به سبب من ستمی بر او شده و من حقش را ضایع کرده‌ام یا مانع دادخواهی او شده‌ام. پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و به بزرگواری و بخشندگی خویش از من خشنودش گردان و از خزانه کرمت حقش ادا فرما».

هر گناهی که کسی می‌کند در واقع بر خویش ظلم کرده است، حتی اگر به حسب ظاهرحق کسی را پایمال نکرده و در حق دیگران ستمی روا نداشته باشد. در فرصت‌های گوناگون مناجات با خدا باید از وی بر این ظلم طلب عفو کرد: «بارخدایا، از تو می‌خواهم که بار گناه من برگیری، که سخت گرانبارم ساخته است:... پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا که بر خود ستم کرده‌ام عفو کن و رحمت خود بر گمار تا سبک‌بارم سازد»..

جستارهای وابسته

منابع

1. شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «ظلم»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس