ابواناس بن زنیم دئلی کنانی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '↵↵\[\[رده\:(.*)\]\]↵\[\[رده\:مدخل\]\]↵\[\[رده\:اعلام\]\]↵\[\[رده\:اصحاب پیامبر\]\]' به ' رده:مدخل رده:اعلام رده:اصحاب پیامبر') |
جز (جایگزینی متن - 'توضیح تصویر = تصویر قدیمی مدینه' به 'توضیح تصویر = تصویر کهنی از مدینه') |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = صحابه | عنوان مدخل = ابواناس بن زنیم دئلی کنانی | مداخل مرتبط = [[ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تراجم و رجال]] - [[ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | |||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تراجم و رجال]] - [[ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | {{جعبه اطلاعات اصحاب | ||
| نام = ابواناس بن زنیم دئلی کنانی | |||
| مشهور به = | |||
| نام تصویر = تصویر قدیمی مدینه.jpg | |||
| عرض تصویر = | |||
| توضیح تصویر = تصویر کهنی از مدینه | |||
| نام کامل = ابواناس بن زنیم دئلی کنانی | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| جنسیت = مرد | |||
| کنیه = ابواناس | |||
| لقب = | |||
| اهل = | |||
| از قبیله = [[قریش]] | |||
| از تیره = | |||
| پدر = [[الدیل بن بکر بن عبد مناة بن کنانه]] | |||
| مادر = | |||
| همسر = | |||
| پسر = [[أنس بن ابواناس بن زنیم دئلی کنانی]] | |||
| دختر = | |||
| خواهر = | |||
| برادر = | |||
| خویشاوندان = | |||
| وابستگان = | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد = | |||
| محل زندگی = [[مدینه]] | |||
| تاریخ درگذشت = | |||
| محل درگذشت = | |||
| تاریخ شهادت = | |||
| محل شهادت = | |||
| طول عمر = | |||
| محل دفن = | |||
| دین = | |||
| مذهب = | |||
| از اصحاب = [[پیامبر خاتم]] | |||
| از طبقه = | |||
| در جنگ = | |||
| نقش‌ها = | |||
| فعالیت‌ها = | |||
| علت شهرت = | |||
| علت درگذشت = | |||
| علت شهادت = | |||
| راوی از = | |||
| روایات مشهور = | |||
| مشایخ او = | |||
| راویان از او = | |||
| آخرین راوی از او = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
او فرزند [[زنیم بن عمرو بن عبدالله بن جابر بن محمیة بن عبد بن عدی بن الدیل بن بکر بن عبد مناة بن کنانه]] از [[قریش]] است<ref>سمعانی، ج۵، ص۱۰۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴.</ref> که شاعر و از اشراف قومش بود<ref>ابن اثیر، ج۴، ص۲۰.</ref>. نام جد وی را به [[اختلاف]] | او فرزند [[زنیم بن عمرو بن عبدالله بن جابر بن محمیة بن عبد بن عدی بن الدیل بن بکر بن عبد مناة بن کنانه]] از [[قریش]] است<ref>سمعانی، ج۵، ص۱۰۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴.</ref> که شاعر و از اشراف قومش بود<ref>ابن اثیر، ج۴، ص۲۰.</ref>. نام جد وی را به [[اختلاف]]: «محمد»، «صحبه» و «محمیه» آورده‌اند که به احتمال با تصحیف همراه است<ref>مفید، الفصول المختاره، ص۲۹۱؛ همو، الارشاد، ج۱، ص۷۷؛ سید مرتضی، ج۴، ص۱۲۰؛ ابن ماکولا، ج۱، ص۱۳.</ref>. برخی منسوب به بنودُئَل یا بنودِیل را، دؤلی - به [[فتح]] و کسر همزه - تلفظ کرده‌اند<ref>ابن صلاح، ص۱۹۳؛ برای آگاهی بیشتر از نسب و اختلاف در دیل، دؤل و دئل، ر. ک: سمعانی، ج۲، ص۵۲۸؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۷، ص۱۸۶.</ref>. | ||
نام وی را ابوأناس | نام وی را [[ابوأناس دئلی]]، [[ابوأناس لیثی]]، [[زنیم بن زنیم]]، [[ابوایاس دئلی کنانی]]، [[ابوأیاس لیثی]] و [[ابوأیاس اشجعی]] آورده‌اند که به بررسی هر یک می‌پردازیم؛ [[ابن حجر]] وی را ابوأناس لیثی خوانده است<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰.</ref>. [[لقب]] «لیثی» منسوب به [[لیث بن کنانه]]، حلیف [[بنی‌زهره]] و نیز منسوب به [[لیث بن بکر بن عبد مناة]] است<ref>سمعانی، ج۵، ص۱۵۱؛ سیوطی، ص۲۳۱.</ref>. در هر صورت، انتساب وی به کنانه صحیح است و انتساب ابوأناس به لیث، عموی اجدادش، نیز استبعادی ندارد. | ||
نام و [[کنیه]] او یکی است؛ زیرا [[ابن صلاح]]، ابوأناس را [[شاهد]] مثالی برای این دسته از افراد که نام و کنیه‌شان یکی است، آورده است<ref>ابن صلاح، ص۱۹۳.</ref>. از این رو، احتمال اینکه ابوأناس، همان زنیم بن زنیم باشد، مردود است؛ زیرا برخی | نام و [[کنیه]] او یکی است؛ زیرا [[ابن صلاح]]، ابوأناس را [[شاهد]] مثالی برای این دسته از افراد که نام و کنیه‌شان یکی است، آورده است<ref>ابن صلاح، ص۱۹۳.</ref>. از این رو، احتمال اینکه ابوأناس، همان زنیم بن زنیم باشد، مردود است؛ زیرا برخی «[[اسید بن ابی اناس بن زنی]]» را «اسید بن زنیم» و نام برادرش را «انس بن زنیم» دانسته‌اند<ref>ابوهلال عسکری، ص۲۲۴.</ref>. البته گفتنی است هیچ کس به [[صراحت]] نام ابواناس را زنیم نگفته است، بلکه به خلاف آن تصریح داریم؛ زیرا نام و کنیه ابواناس یکی است<ref>ابن صلاح، ص۱۹۳؛ ریک: سید بن ابی اناس دئلی.</ref>. | ||
ابن عبدالبر<ref>ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۶۸.</ref> مدخلی با عنوان أبوإیاس دیلی (یا [[کنانی]]) آورده است و برخی اطلاعات مربوط به ابوأناس و نمونه‌هایی از قصیده‌اش را آورده، ولی به شباهت یا تصحیف آن با ابوأناس دئلی کنانی اشاره نکرده است. البته در برخی از نسخه بدل‌های آن، ابوأناس آمده است. همچنین ابن‌سید الناس<ref>ابن سیدالناس، ج۱، ص۲۵۲.</ref> به نقل از ابن عبدالبر، نام ابوأناس را گزارش کرده است. [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref> نیز مدخلی با عنوان ابویاس کنانی دیلی، بدون ذکر نام [[پدر]] وی دارد که شرح است حال. گزارش شده برای او، با شرح حال ابواناس بن زنیم مطابق است. | ابن عبدالبر<ref>ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۶۸.</ref> مدخلی با عنوان أبوإیاس دیلی (یا [[کنانی]]) آورده است و برخی اطلاعات مربوط به ابوأناس و نمونه‌هایی از قصیده‌اش را آورده، ولی به شباهت یا تصحیف آن با ابوأناس دئلی کنانی اشاره نکرده است. البته در برخی از نسخه بدل‌های آن، ابوأناس آمده است. همچنین ابن‌سید الناس<ref>ابن سیدالناس، ج۱، ص۲۵۲.</ref> به نقل از ابن عبدالبر، نام ابوأناس را گزارش کرده است. [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref> نیز مدخلی با عنوان ابویاس کنانی دیلی، بدون ذکر نام [[پدر]] وی دارد که شرح است حال. گزارش شده برای او، با شرح حال ابواناس بن زنیم مطابق است. | ||
همچنین [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۲.</ref>، مدخل مختصری با عنوان [[ابو أیاس لیثی]] دارد که وی را اشجعی نیز خوانده است. اطلاعات مربوط به وی، اندکی با اطلاعات مربوط به ابوأناس بن زنیم متفاوت است و ابن حجر می‌گوید: احتمال دارد وی، ابوأناس دئلی کنانی باشد، اما صواب آن است که ابوأیاس لیثی، همان ابوزائدة لیثی است. [[ابن حزم]] نیز هر دو نام را آورده است<ref>ابن حزم، ص۱۸۴.</ref>. به [[یقین]] | همچنین [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۲.</ref>، مدخل مختصری با عنوان [[ابو أیاس لیثی]] دارد که وی را اشجعی نیز خوانده است. اطلاعات مربوط به وی، اندکی با اطلاعات مربوط به ابوأناس بن زنیم متفاوت است و ابن حجر می‌گوید: احتمال دارد وی، ابوأناس دئلی کنانی باشد، اما صواب آن است که ابوأیاس لیثی، همان ابوزائدة لیثی است. [[ابن حزم]] نیز هر دو نام را آورده است<ref>ابن حزم، ص۱۸۴.</ref>. به [[یقین]] «ابو إیاس» تصحیف «ابوأناس» است. | ||
گفتنی است صرف نظر از تصحیف‌هایی که میان این نام‌ها صورت پذیرفته، گزارش‌های مشابهی به سه نفر؛ ابوأناس بن زنیم، اسید بن ابی أناس بن زنیم و انس بن زنیم، نسبت داده شده است<ref>ر.ک: مدخل‌های مربوط</ref>. از آن جمله گفته‌اند انس بن زنیم در [[غزوه]] در صف [[مشرکان]] حضور داشت و با اشعار خویش، مشرکان را بر ضد [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}تحریک می‌کرد: | گفتنی است صرف نظر از تصحیف‌هایی که میان این نام‌ها صورت پذیرفته، گزارش‌های مشابهی به سه نفر؛ ابوأناس بن زنیم، اسید بن ابی أناس بن زنیم و انس بن زنیم، نسبت داده شده است<ref>ر. ک: مدخل‌های مربوط</ref>. از آن جمله گفته‌اند انس بن زنیم در [[غزوه]] در صف [[مشرکان]] حضور داشت و با اشعار خویش، مشرکان را بر ضد [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}}تحریک می‌کرد: «او در هر جمعی، [[پرچم]] و رایتی است که شما را به نهایت [[خواری]] کشاند و چون بچه شتر سه سالهای بود که بر شتران ده ساله [[غلبه]] می‌کرد»<ref>{{متن حدیث|فِی کُلِّ مَجْمَعِ غَایَةٍ أَخْزَاکُمُ | ||
جَذَعٌ أَبَرُّ عَلَی اَلْمَذَاکِی اَلْقُرَّحِ}}؛ابن اثیر، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴، ۱۸۵، همچو جوانی کم سن و سال که بر بزرگان پیروز شد.</ref>. | جَذَعٌ أَبَرُّ عَلَی اَلْمَذَاکِی اَلْقُرَّحِ}}؛ابن اثیر، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴، ۱۸۵، همچو جوانی کم سن و سال که بر بزرگان پیروز شد.</ref>. | ||
براساس گزارش‌های [[تاریخی]]، شخصی [[رسول خدا]]{{صل}} را هجو گفت و به [[حکم]] [[پیامبر]]، مهدورالدم شناخته شد، آنگاه از محل سکونت خویش به [[مکه]] یا [[طائف]] [[پناه]] برد. سپس با اظهار [[پشیمانی]] [[مدح]] [[حضرت]] را گفت و به حضور [[رسول خدا]]{{صل}} رسید و مورد [[عفو]] و [[رأفت]] [[اسلامی]] قرار گرفت. این داستان را به چند نفر نسبت داده‌اند. در مورد ابوأناس، تنها گزارش مربوط به [[مدیحه سرایی]] وی را نقل کرده‌اند که [[پیامبر]] از خطای او درگذشت و باقی ماجراهای پیش از آن را به غیر ابوأناس نسبت داده‌اند<ref>ر.ک: اسید بن ابی أناس بن زنیم و نیز انس بن زنیم.</ref>. | براساس گزارش‌های [[تاریخی]]، شخصی [[رسول خدا]] {{صل}} را هجو گفت و به [[حکم]] [[پیامبر]]، مهدورالدم شناخته شد، آنگاه از محل سکونت خویش به [[مکه]] یا [[طائف]] [[پناه]] برد. سپس با اظهار [[پشیمانی]] [[مدح]] [[حضرت]] را گفت و به حضور [[رسول خدا]] {{صل}} رسید و مورد [[عفو]] و [[رأفت]] [[اسلامی]] قرار گرفت. این داستان را به چند نفر نسبت داده‌اند. در مورد ابوأناس، تنها گزارش مربوط به [[مدیحه سرایی]] وی را نقل کرده‌اند که [[پیامبر]] از خطای او درگذشت و باقی ماجراهای پیش از آن را به غیر ابوأناس نسبت داده‌اند<ref>ر. ک: اسید بن ابی أناس بن زنیم و نیز انس بن زنیم.</ref>. | ||
از قصیده معروف ابوأناس در مدح رسول خدا{{صل}}، هنگام بازگشت به [[اسلام]] چنین است: {{عربی| | از قصیده معروف ابوأناس در مدح رسول خدا {{صل}}، هنگام بازگشت به [[اسلام]] چنین است: {{عربی|«وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا … أَبَرَّ وَأَوْفَى ذِمَّةً مِنُ مُحَمَّدِ»}}<ref>بان اثیر، ج۶، ص۱۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴، ۱۸۵.</ref>؛ | ||
[[صحابه‌نگاران]]، این [[بیت]] و باقی قصیده را به ابو ناس و به فرزندش أَسید و به نوه‌اش أنس بن آسید و به برادرانش أنس و ساریه و أَیمن<ref>ابن هشام، ج۴، ص۸۷۹.</ref> [[فرزندان]] زُنَیم نسبت می‌دهند<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۰ و ج۷، ص۲۰، وی این شعر را به پنج نفر نسبت می‌دهد، ر. ک: مدخل أنس بن أسید و أنس بن زنیم دئلی.</ref>. [[ابن قتیبه دینوری]]<ref>ابن قتیبه دینوری، ص۴۴۱.</ref> و نیز [[ابن سیدالناس]]<ref>ابن سید الناس، ج۱، ص۲۵۲.</ref> به نقل از ابن عبدالبر، این [[شعر]] را از ابوأناس می‌دانند. در کتاب ابن عبدالبر این [[صراحت]] وجود ندارد و البته این اشعار به [[ابوأیاس]] (تصحیف ابوأناس) منسوب است<ref>ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۶۸.</ref>. زبیدی<ref>زبیدی، ج۴، ص۹۹.</ref> با عبارت «قیل»، وی را [[صحابی]] دانسته است و همان شعر را به او نسبت می‌دهد. | |||
در [[اخبار]] است که [[مردم مدینه]] را [[خشکسالی]] فرا گرفت و شکوه نزد رسول خدا{{صل}} بردند. حضرت دست به [[دعا]] برداشت و باران طلبید. [[خداوند]] [[باران]] رحمتش را نازل فرمود و [[مردم]] از فراوانی باران به [[وحشت]] افتادند و دوباره نزد پیامبر آمدند و از حضرت خواستند دعای دیگری کند تا باران آسیبی به آنان نرساند. حضرت در [[دعا]] عرض کرد: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلاَ عَلَيْنَا}}. آنگاه [[باران]] در داخل [[مدینه]] قطع شد و در پیرامون مدینه ادامه یافت. [[حضرت]] فرمود: | در [[اخبار]] است که [[مردم مدینه]] را [[خشکسالی]] فرا گرفت و شکوه نزد رسول خدا {{صل}} بردند. حضرت دست به [[دعا]] برداشت و باران طلبید. [[خداوند]] [[باران]] رحمتش را نازل فرمود و [[مردم]] از فراوانی باران به [[وحشت]] افتادند و دوباره نزد پیامبر آمدند و از حضرت خواستند دعای دیگری کند تا باران آسیبی به آنان نرساند. حضرت در [[دعا]] عرض کرد: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلاَ عَلَيْنَا}}. آنگاه [[باران]] در داخل [[مدینه]] قطع شد و در پیرامون مدینه ادامه یافت. [[حضرت]] فرمود: «[[خدا]] [[ابوطالب]] را خیر دهد»؛ اگر او بود به این باران [[خشنود]] می‌شد، سپس در ادامه فرمود: «چه کسی [[شعر]] او را برایمان می‌خواند». [[عمر]] گفت: مراد شما این شعر است {{عربی|«وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا»}}؛ [[پیامبر]] فرمود: «این شعر از [[حسان بن ثابت]] است». آن گاه [[امام علی]] {{ع}} [[شعر]] {{عربی|«وَ أَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ»}}؛ را خواند<ref>مفید، امالی، ص۳۰۴؛ ابن قدامه، ج۸، ص۲۹۳؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۱۹ البته این شعر در دیوان موجود حسان یافت نشد.</ref>. [[ابن‌شهرآشوب]]<ref>ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۴۵.</ref> در جایی دیگر، آن را به [[کعب بن نمط]] نسبت داده است. بدین ترتیب، این اشعار را به هشت نفر نسبت داده‌اند. واقدی دوازده [[بیت]] از این قصیده {{عربی|«وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا؟»}}؛ را آورده و آن را به [[انس بن زنیم]] نسبت داده است<ref>واقدی، ج۲، ص۷۸۹-۷۹۰.</ref>. | ||
ابوأناس [[فرزندی]] به نام [[أنس بن ابواناس بن زنیم دئلی کنانی|أنس]] دارد که [[حکم بن عمرو غفاری]] هنگام [[مرگ]] در سال پنجاه [[هجری]]، وی را به [[جانشینی]] خویش بر [[خراسان]] گمارد<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۳۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰.</ref> و [[زیاد بن ابیه]] وی را [[عزل]] کرد<ref>طبری، ج۴، ص۱۷۰ و ۱۸۸؛ طبری این را در اخبار سالهای ۴۵ و ۵۰ آورده است.</ref>. [[ابن قتیبه]]، انس بن ابی أناس بن زنیم را شاعر و یک چشم ([[اعور]]) معرفی کرده و می‌افزاید [[ابوالاسود دؤلی]] در شعری، وی را بسیار [[دروغ‌گو]] و در [[امانتداری]] بسیار [[خائن]] | ابوأناس [[فرزندی]] به نام [[أنس بن ابواناس بن زنیم دئلی کنانی|أنس]] دارد که [[حکم بن عمرو غفاری]] هنگام [[مرگ]] در سال پنجاه [[هجری]]، وی را به [[جانشینی]] خویش بر [[خراسان]] گمارد<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۳۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰.</ref> و [[زیاد بن ابیه]] وی را [[عزل]] کرد<ref>طبری، ج۴، ص۱۷۰ و ۱۸۸؛ طبری این را در اخبار سالهای ۴۵ و ۵۰ آورده است.</ref>. [[ابن قتیبه]]، انس بن ابی أناس بن زنیم را شاعر و یک چشم ([[اعور]]) معرفی کرده و می‌افزاید [[ابوالاسود دؤلی]] در شعری، وی را بسیار [[دروغ‌گو]] و در [[امانتداری]] بسیار [[خائن]] وصف کرده است<ref>ابن قتیبه، ص۴۴۱.</ref><ref>[[محمود حیدری آقایی|حیدری آقایی، محمود]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۱ (کتاب)|مقاله «ابواناس بن زنیم دئلی کنانی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص:۱۳۱-۱۳۳.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۳۹: | خط ۸۶: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:اعلام]] | [[رده:اعلام]] | ||
[[رده:اصحاب پیامبر]] | [[رده:اصحاب پیامبر]] | ||
[[رده:قریش]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۰۰:۰۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صحابه است. ابواناس بن زنیم دئلی کنانی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تراجم و رجال - ابواناس بن زنیم دئلی کنانی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| ابواناس بن زنیم دئلی کنانی | |
|---|---|
 تصویر کهنی از مدینه | |
| نام کامل | ابواناس بن زنیم دئلی کنانی |
| جنسیت | مرد |
| کنیه | ابواناس |
| از قبیله | قریش |
| پدر | الدیل بن بکر بن عبد مناة بن کنانه |
| پسر | أنس بن ابواناس بن زنیم دئلی کنانی |
| محل زندگی | مدینه |
| از اصحاب | پیامبر خاتم |
مقدمه
او فرزند زنیم بن عمرو بن عبدالله بن جابر بن محمیة بن عبد بن عدی بن الدیل بن بکر بن عبد مناة بن کنانه از قریش است[۱] که شاعر و از اشراف قومش بود[۲]. نام جد وی را به اختلاف: «محمد»، «صحبه» و «محمیه» آورده‌اند که به احتمال با تصحیف همراه است[۳]. برخی منسوب به بنودُئَل یا بنودِیل را، دؤلی - به فتح و کسر همزه - تلفظ کرده‌اند[۴].
نام وی را ابوأناس دئلی، ابوأناس لیثی، زنیم بن زنیم، ابوایاس دئلی کنانی، ابوأیاس لیثی و ابوأیاس اشجعی آورده‌اند که به بررسی هر یک می‌پردازیم؛ ابن حجر وی را ابوأناس لیثی خوانده است[۵]. لقب «لیثی» منسوب به لیث بن کنانه، حلیف بنی‌زهره و نیز منسوب به لیث بن بکر بن عبد مناة است[۶]. در هر صورت، انتساب وی به کنانه صحیح است و انتساب ابوأناس به لیث، عموی اجدادش، نیز استبعادی ندارد.
نام و کنیه او یکی است؛ زیرا ابن صلاح، ابوأناس را شاهد مثالی برای این دسته از افراد که نام و کنیه‌شان یکی است، آورده است[۷]. از این رو، احتمال اینکه ابوأناس، همان زنیم بن زنیم باشد، مردود است؛ زیرا برخی «اسید بن ابی اناس بن زنی» را «اسید بن زنیم» و نام برادرش را «انس بن زنیم» دانسته‌اند[۸]. البته گفتنی است هیچ کس به صراحت نام ابواناس را زنیم نگفته است، بلکه به خلاف آن تصریح داریم؛ زیرا نام و کنیه ابواناس یکی است[۹].
ابن عبدالبر[۱۰] مدخلی با عنوان أبوإیاس دیلی (یا کنانی) آورده است و برخی اطلاعات مربوط به ابوأناس و نمونه‌هایی از قصیده‌اش را آورده، ولی به شباهت یا تصحیف آن با ابوأناس دئلی کنانی اشاره نکرده است. البته در برخی از نسخه بدل‌های آن، ابوأناس آمده است. همچنین ابن‌سید الناس[۱۱] به نقل از ابن عبدالبر، نام ابوأناس را گزارش کرده است. ابن اثیر[۱۲] نیز مدخلی با عنوان ابویاس کنانی دیلی، بدون ذکر نام پدر وی دارد که شرح است حال. گزارش شده برای او، با شرح حال ابواناس بن زنیم مطابق است.
همچنین ابن حجر[۱۳]، مدخل مختصری با عنوان ابو أیاس لیثی دارد که وی را اشجعی نیز خوانده است. اطلاعات مربوط به وی، اندکی با اطلاعات مربوط به ابوأناس بن زنیم متفاوت است و ابن حجر می‌گوید: احتمال دارد وی، ابوأناس دئلی کنانی باشد، اما صواب آن است که ابوأیاس لیثی، همان ابوزائدة لیثی است. ابن حزم نیز هر دو نام را آورده است[۱۴]. به یقین «ابو إیاس» تصحیف «ابوأناس» است.
گفتنی است صرف نظر از تصحیف‌هایی که میان این نام‌ها صورت پذیرفته، گزارش‌های مشابهی به سه نفر؛ ابوأناس بن زنیم، اسید بن ابی أناس بن زنیم و انس بن زنیم، نسبت داده شده است[۱۵]. از آن جمله گفته‌اند انس بن زنیم در غزوه در صف مشرکان حضور داشت و با اشعار خویش، مشرکان را بر ضد امیرمؤمنان علی (ع)تحریک می‌کرد: «او در هر جمعی، پرچم و رایتی است که شما را به نهایت خواری کشاند و چون بچه شتر سه سالهای بود که بر شتران ده ساله غلبه می‌کرد»[۱۶].
براساس گزارش‌های تاریخی، شخصی رسول خدا (ص) را هجو گفت و به حکم پیامبر، مهدورالدم شناخته شد، آنگاه از محل سکونت خویش به مکه یا طائف پناه برد. سپس با اظهار پشیمانی مدح حضرت را گفت و به حضور رسول خدا (ص) رسید و مورد عفو و رأفت اسلامی قرار گرفت. این داستان را به چند نفر نسبت داده‌اند. در مورد ابوأناس، تنها گزارش مربوط به مدیحه سرایی وی را نقل کرده‌اند که پیامبر از خطای او درگذشت و باقی ماجراهای پیش از آن را به غیر ابوأناس نسبت داده‌اند[۱۷].
از قصیده معروف ابوأناس در مدح رسول خدا (ص)، هنگام بازگشت به اسلام چنین است: «وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا … أَبَرَّ وَأَوْفَى ذِمَّةً مِنُ مُحَمَّدِ»[۱۸]؛
صحابه‌نگاران، این بیت و باقی قصیده را به ابو ناس و به فرزندش أَسید و به نوه‌اش أنس بن آسید و به برادرانش أنس و ساریه و أَیمن[۱۹] فرزندان زُنَیم نسبت می‌دهند[۲۰]. ابن قتیبه دینوری[۲۱] و نیز ابن سیدالناس[۲۲] به نقل از ابن عبدالبر، این شعر را از ابوأناس می‌دانند. در کتاب ابن عبدالبر این صراحت وجود ندارد و البته این اشعار به ابوأیاس (تصحیف ابوأناس) منسوب است[۲۳]. زبیدی[۲۴] با عبارت «قیل»، وی را صحابی دانسته است و همان شعر را به او نسبت می‌دهد.
در اخبار است که مردم مدینه را خشکسالی فرا گرفت و شکوه نزد رسول خدا (ص) بردند. حضرت دست به دعا برداشت و باران طلبید. خداوند باران رحمتش را نازل فرمود و مردم از فراوانی باران به وحشت افتادند و دوباره نزد پیامبر آمدند و از حضرت خواستند دعای دیگری کند تا باران آسیبی به آنان نرساند. حضرت در دعا عرض کرد: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلاَ عَلَيْنَا». آنگاه باران در داخل مدینه قطع شد و در پیرامون مدینه ادامه یافت. حضرت فرمود: «خدا ابوطالب را خیر دهد»؛ اگر او بود به این باران خشنود می‌شد، سپس در ادامه فرمود: «چه کسی شعر او را برایمان می‌خواند». عمر گفت: مراد شما این شعر است «وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا»؛ پیامبر فرمود: «این شعر از حسان بن ثابت است». آن گاه امام علی (ع) شعر «وَ أَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ»؛ را خواند[۲۵]. ابن‌شهرآشوب[۲۶] در جایی دیگر، آن را به کعب بن نمط نسبت داده است. بدین ترتیب، این اشعار را به هشت نفر نسبت داده‌اند. واقدی دوازده بیت از این قصیده «وَمَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ رَحْلِهَا؟»؛ را آورده و آن را به انس بن زنیم نسبت داده است[۲۷].
ابوأناس فرزندی به نام أنس دارد که حکم بن عمرو غفاری هنگام مرگ در سال پنجاه هجری، وی را به جانشینی خویش بر خراسان گمارد[۲۸] و زیاد بن ابیه وی را عزل کرد[۲۹]. ابن قتیبه، انس بن ابی أناس بن زنیم را شاعر و یک چشم (اعور) معرفی کرده و می‌افزاید ابوالاسود دؤلی در شعری، وی را بسیار دروغ‌گو و در امانتداری بسیار خائن وصف کرده است[۳۰][۳۱]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ سمعانی، ج۵، ص۱۰۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴.
- ↑ ابن اثیر، ج۴، ص۲۰.
- ↑ مفید، الفصول المختاره، ص۲۹۱؛ همو، الارشاد، ج۱، ص۷۷؛ سید مرتضی، ج۴، ص۱۲۰؛ ابن ماکولا، ج۱، ص۱۳.
- ↑ ابن صلاح، ص۱۹۳؛ برای آگاهی بیشتر از نسب و اختلاف در دیل، دؤل و دئل، ر. ک: سمعانی، ج۲، ص۵۲۸؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۷، ص۱۸۶.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰.
- ↑ سمعانی، ج۵، ص۱۵۱؛ سیوطی، ص۲۳۱.
- ↑ ابن صلاح، ص۱۹۳.
- ↑ ابوهلال عسکری، ص۲۲۴.
- ↑ ابن صلاح، ص۱۹۳؛ ریک: سید بن ابی اناس دئلی.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۶۸.
- ↑ ابن سیدالناس، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۱-۱۴۲.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۲۲.
- ↑ ابن حزم، ص۱۸۴.
- ↑ ر. ک: مدخل‌های مربوط
- ↑ «فِی کُلِّ مَجْمَعِ غَایَةٍ أَخْزَاکُمُ جَذَعٌ أَبَرُّ عَلَی اَلْمَذَاکِی اَلْقُرَّحِ»؛ابن اثیر، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴، ۱۸۵، همچو جوانی کم سن و سال که بر بزرگان پیروز شد.
- ↑ ر. ک: اسید بن ابی أناس بن زنیم و نیز انس بن زنیم.
- ↑ بان اثیر، ج۶، ص۱۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰؛ ابن حزم، ص۱۸۴، ۱۸۵.
- ↑ ابن هشام، ج۴، ص۸۷۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۰ و ج۷، ص۲۰، وی این شعر را به پنج نفر نسبت می‌دهد، ر. ک: مدخل أنس بن أسید و أنس بن زنیم دئلی.
- ↑ ابن قتیبه دینوری، ص۴۴۱.
- ↑ ابن سید الناس، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۶۸.
- ↑ زبیدی، ج۴، ص۹۹.
- ↑ مفید، امالی، ص۳۰۴؛ ابن قدامه، ج۸، ص۲۹۳؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۱۹ البته این شعر در دیوان موجود حسان یافت نشد.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ واقدی، ج۲، ص۷۸۹-۷۹۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۲، ص۳۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۰.
- ↑ طبری، ج۴، ص۱۷۰ و ۱۸۸؛ طبری این را در اخبار سالهای ۴۵ و ۵۰ آورده است.
- ↑ ابن قتیبه، ص۴۴۱.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابواناس بن زنیم دئلی کنانی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۳۱-۱۳۳.