ام‌کلثوم دختر امام کاظم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۳

خواهر امام رضا

امّ‌کلثوم یکی از دختران امام کاظم (ع) و از خواهران امام رضا (ع) است^[۱]. گرچه اطلاعات تاریخی روشنی از وی در اختیار نیست، اما در اینکه وی از مادری امّ‌ولد زاده شده^[۲]، اختلافی در میان راویان دیده نمی‌شود، هر چند هیچ یک از منابع نام مادر وی را ذکر نکرده‌اند. نام امّ‌کلثوم نیز در جایی ذکر نشده است، گو اینکه این واژه به مثابه اسم و نه کنیه بر ایشان گذاشته شده است. برخی از گزارشگران چند دختر امام هفتم (ع) را به این عنوان خوانده‌اند، چنان‌که اول بار ابن‌خشّاب از سه امّ‌کلثوم نام می‌برد^[۳] و اربلی در سده بعدی، دو دختر به این نام برای امام بر می‌شمرد^[۴] و معاصر وی، شرف‌الدین موصلی، سه امّ‌کلثوم را با وصف امّ‌کلثوم کبری، امّ‌کلثوم وسطی و امّ‌کلثوم صغری ذکر می‌کند و ضمناً وی تعداد فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) را بیش از شمار رایج می‌نویسد^[۵] که در هیچ‌یک از منابع کهن نشانی از آن نمی‌توان یافت. عموم منابع، با یادکرد فرزندان امام، تنها یک دختر را با نام امّ‌کلثوم ذکر می‌کنند^[۶]. برخی از امّ‌کلثوم و کلثوم نیز سخن به میان آورده‌اند^[۷].

به هر روی از امّ‌کلثوم خبر چندانی در منابع نیامده است، جز اینکه یکی از نوادگان پسری امام کاظم (ع)، به نام ابوالقاسم جعفر بن عبیدالله بن کاظم (ع) در انتساب به او، ابن امّ‌کلثوم خوانده شده است، از آن‌رو که نزد این بانو پرورش یافته است^[۸]. گذشته از این، نام امّ‌کلثوم در سلسله روایتی منقول از فردی به نام بکر بن احمد قصری آمده است که می‌گوید: امّ‌کلثوم و فاطمه و زینب دختران موسی بن جعفر (ع) از فاطمه دختر امام صادق (ع) از فاطمه دختر امام باقر (ع) از فاطمه دختر امام زین‌العابدین (ع) از فاطمه و سکینه دختران امام حسین (ع) از امّ‌کلثوم دختر حضرت فاطمه (س) از مادرش حضرت فاطمه (س) ایشان از پدرش پیامبر خدا (ص) حدیث غدیر و حدیث منزلت را نقل کرده است. این روایت، در نوشته‌هایی که هم‌اکنون در اختیار است، در کتاب اسنی المطالب جزری (۸۸۳ق) دیده می‌شود^[۹] و پس از او سید نوراللّه شوشتری (۱۰۱۹ق) حدیث آن را از کتاب المسلسل بالاسماء حافظ ابوموسی مدینی (۵۸۱ق) نقل می‌کند^[۱۰] و بعدی‌ها گاه بی‌سند و گاه به نقل از مدینی آن را آورده‌اند^[۱۱]. در این میان، شیخ محمد تقی تستری در قاموس‌الرجال این روایت را بدون ذکر نام امّ‌کلثوم در سلسله سند، نقل کرده است در حالی‌که مستند خود را اسنی المطالب ذکر می‌کند^[۱۲] و نمازی به‌رغم آنچه در المستدرک خویش به نقل مرحوم امینی در الغدیر آورده به گونه‌ای با حدیث مواجه شده که موهم آن است که امّ‌کلثوم در سلسله سند دو روایت قرار دارد و ذیل نام بکر بن احمد، یادی از روایت وی نمی‌کند^[۱۳]، اما در المستدرکات، ذیل عنوان بکر بن احنف، با ذکر اینکه نامش در کتب رجالی کهن ذکر نشده، به نقل از المسلسلات جعفر بن احمد قمی، از بکر بن احنف از فاطمه دختر امام رضا (ع) از امّ‌کلثوم و زینب و فاطمه دختران امام کاظم (ع)، به سلسله سند پیش‌گفته حدیث فضل شیعه را، البته بدون ذکر حدیث نقل می‌کند^[۱۴]، منبع و روایتی که در جایی دیگر نیامده است، اما ذیل نام فاطمه بنت مولانا الرضا (ع)، از بکر بن احمد قصری به نقل از امّ‌کلثوم و خواهرانش با سلسله سند ذکر شده، از حدیث غدیر و منزلت یاد می‌کند^[۱۵]. به نظر می‌رسد هر دو روایت یکی باشد، اما اینکه این روایت، با ایمان به صحت محتوایی آن، از اساس روایی درستی برخوردار باشد، خود بحث دیگری است، به ویژه آنکه در هیچ‌یک از منابع کهن موجود اشاره‌ای به آن نشده است. این روایت را برخی به اعتبار اینکه در سلسله سند آن فاطمه‌ها قرار دارند حدیث فواطم نامیده‌اند^[۱۶].^[۱۷]

منابع

واسعی، سید علی رضا، مقاله «ام‌کلثوم»، دانشنامه امام رضا ج۲

پانویس

↑ تاریخ أهل البیت (ع)، ص۱۰۷؛ الهدایة الکبری، ص۲۶۴؛ تاج الموالید، ص۹۶.
↑ الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ الفصول المهمة، ج۲، ص۹۶۱.
↑ تاریخ موالید الأئمة (ع)، ص۳۵.
↑ کشف الغمة، ج۳، ص۳۱.
↑ مناقب آل محمد (ص)، ص۱۳۵.
↑ تاریخ أهل البیت (ع)، ص۱۰۷؛ الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاج الموالید، ص۹۶؛ المستجاد من کتاب الارشاد، ص۲۰۱.
↑ المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۴۳۸.
↑ عمدة الطالب، ص۲۲۷.
↑ أسنی المطالب، جزری، ص۵۰.
↑ ملحقات إحقاق الحق، ج۲۱، ص۲۸.
↑ نفحات الأزهار، ج۷، ص۱۸۸؛ ج۹، ص۱۰۵؛ الغدیر، ج۱، ص۱۹۷؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، ج۳۲، ص۸۷.
↑ قاموس الرجال، ج۱۲، ص۳۳۴.
↑ مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۲۶۳-۲۶۴.
↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۹.
↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴-۵۹۵.
↑ نفحات الأزهار، ج۹، ص۱۰۶.
↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ام‌کلثوم»، دانشنامه امام رضا ج۲، ص ۵۷۰.

[1] تاریخ أهل البیت (ع)، ص۱۰۷؛ الهدایة الکبری، ص۲۶۴؛ تاج الموالید، ص۹۶.

[2] الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ الفصول المهمة، ج۲، ص۹۶۱.

[3] تاریخ موالید الأئمة (ع)، ص۳۵.

[4] کشف الغمة، ج۳، ص۳۱.

[5] مناقب آل محمد (ص)، ص۱۳۵.

[6] تاریخ أهل البیت (ع)، ص۱۰۷؛ الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاج الموالید، ص۹۶؛ المستجاد من کتاب الارشاد، ص۲۰۱.

[7] المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۴۳۸.

[8] عمدة الطالب، ص۲۲۷.

[9] أسنی المطالب، جزری، ص۵۰.

[10] ملحقات إحقاق الحق، ج۲۱، ص۲۸.

[11] نفحات الأزهار، ج۷، ص۱۸۸؛ ج۹، ص۱۰۵؛ الغدیر، ج۱، ص۱۹۷؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، ج۳۲، ص۸۷.

[12] قاموس الرجال، ج۱۲، ص۳۳۴.

[13] مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۲۶۳-۲۶۴.

[14] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۹.

[15] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴-۵۹۵.

[16] نفحات الأزهار، ج۹، ص۱۰۶.

[17] واسعی، سید علی رضا، مقاله «ام‌کلثوم»، دانشنامه امام رضا ج۲، ص ۵۷۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[ام‌کلثوم دختر امام کاظم در تاریخ اسلامی]] - [[ام‌کلثوم دختر امام کاظم در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط  = }}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام کاظم | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  = }}
-==[[خواهر]] [[امام رضا]]==
+== خواهر [[امام رضا]] ==
-امّ‌کلثوم یکی از [[دختران]] [[امام کاظم]]{{ع}} و از [[خواهران امام رضا]]{{ع}} است<ref>تاریخ أهل البیت{{عم}}، ص۱۰۷؛ الهدایة الکبری، ص۲۶۴؛ تاج الموالید، ص۹۶.</ref>. گرچه اطلاعات [[تاریخی]] روشنی از وی در [[اختیار]] نیست، اما در اینکه وی از [[مادری]] امّ‌ولد زاده شده<ref>الإرشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ الفصول المهمة، ج۲، ص۹۶۱.</ref>، اختلافی در میان [[راویان]] دیده نمی‌شود، هر چند هیچ یک از منابع نام [[مادر]] وی را ذکر نکرده‌اند. نام امّ‌کلثوم نیز در جایی ذکر نشده است، گو اینکه این واژه به مثابه اسم و نه [[کنیه]] بر ایشان گذاشته شده است. برخی از گزارشگران چند دختر [[امام هفتم]]{{ع}} را به این عنوان خوانده‌اند، چنان‌که اول بار ابن‌خشّاب از سه امّ‌کلثوم نام می‌برد<ref>تاریخ موالید الأئمة{{عم}}، ص۳۵.</ref> و [[اربلی]] در سده بعدی، دو دختر به این نام برای [[امام]] بر می‌شمرد<ref>کشف الغمة، ج۳، ص۳۱.</ref> و معاصر وی، [[شرف‌الدین]] موصلی، سه امّ‌کلثوم را با [[وصف]] امّ‌کلثوم کبری، امّ‌کلثوم وسطی و امّ‌کلثوم صغری ذکر می‌کند و ضمناً وی تعداد [[فرزندان]] امام [[موسی بن جعفر]]{{ع}} را بیش از شمار رایج می‌نویسد<ref>مناقب آل محمد{{صل}}، ص۱۳۵.</ref> که در هیچ‌یک از منابع کهن نشانی از آن نمی‌توان یافت. عموم منابع، با یادکرد فرزندان امام، تنها یک دختر را با نام امّ‌کلثوم ذکر می‌کنند<ref>تاریخ أهل البیت{{عم}}، ص۱۰۷؛ الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاج الموالید، ص۹۶؛ المستجاد من کتاب الإرشاد، ص۲۰۱.</ref>. برخی از امّ‌کلثوم و [[کلثوم]] نیز سخن به میان آورده‌اند<ref>المناقب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۴۳۸.</ref>.
+امّ‌کلثوم یکی از [[دختران]] [[امام کاظم]] {{ع}} و از [[خواهران امام رضا]] {{ع}} است<ref>تاریخ أهل البیت {{عم}}، ص۱۰۷؛ الهدایة الکبری، ص۲۶۴؛ تاج الموالید، ص۹۶.</ref>. گرچه اطلاعات [[تاریخی]] روشنی از وی در [[اختیار]] نیست، اما در اینکه وی از [[مادری]] امّ‌ولد زاده شده<ref>الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ الفصول المهمة، ج۲، ص۹۶۱.</ref>، اختلافی در میان [[راویان]] دیده نمی‌شود، هر چند هیچ یک از منابع نام [[مادر]] وی را ذکر نکرده‌اند. نام امّ‌کلثوم نیز در جایی ذکر نشده است، گو اینکه این واژه به مثابه اسم و نه [[کنیه]] بر ایشان گذاشته شده است. برخی از گزارشگران چند دختر [[امام هفتم]] {{ع}} را به این عنوان خوانده‌اند، چنان‌که اول بار ابن‌خشّاب از سه امّ‌کلثوم نام می‌برد<ref>تاریخ موالید الأئمة {{عم}}، ص۳۵.</ref> و [[اربلی]] در سده بعدی، دو دختر به این نام برای [[امام]] بر می‌شمرد<ref>کشف الغمة، ج۳، ص۳۱.</ref> و معاصر وی، [[شرف‌الدین]] موصلی، سه امّ‌کلثوم را با وصف امّ‌کلثوم کبری، امّ‌کلثوم وسطی و امّ‌کلثوم صغری ذکر می‌کند و ضمناً وی تعداد [[فرزندان]] امام [[موسی بن جعفر]] {{ع}} را بیش از شمار رایج می‌نویسد<ref>مناقب آل محمد {{صل}}، ص۱۳۵.</ref> که در هیچ‌یک از منابع کهن نشانی از آن نمی‌توان یافت. عموم منابع، با یادکرد فرزندان امام، تنها یک دختر را با نام امّ‌کلثوم ذکر می‌کنند<ref>تاریخ أهل البیت {{عم}}، ص۱۰۷؛ الارشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاج الموالید، ص۹۶؛ المستجاد من کتاب الارشاد، ص۲۰۱.</ref>. برخی از امّ‌کلثوم و [[کلثوم]] نیز سخن به میان آورده‌اند<ref>المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۴۳۸.</ref>.
-به هر روی از امّ‌کلثوم خبر چندانی در منابع نیامده است، جز اینکه یکی از [[نوادگان]] پسری امام کاظم{{ع}}، به نام [[ابوالقاسم جعفر بن عبیدالله بن کاظم]]{{ع}} در انتساب به او، ابن امّ‌کلثوم خوانده شده است، از آن‌رو که نزد این بانو پرورش یافته است<ref>عمدة الطالب، ص۲۲۷.</ref>. گذشته از این، نام امّ‌کلثوم در [[سلسله]] روایتی منقول از فردی به نام [[بکر بن احمد قصری]] آمده است که می‌گوید: امّ‌کلثوم و [[فاطمه]] و [[زینب]] دختران [[موسی بن جعفر]]{{ع}} از [[فاطمه]] دختر [[امام صادق]]{{ع}} از فاطمه دختر [[امام باقر]]{{ع}} از فاطمه دختر [[امام زین‌العابدین]]{{ع}} از فاطمه و [[سکینه]] [[دختران]] [[امام حسین]]{{ع}} از امّ‌کلثوم دختر [[حضرت فاطمه]]{{س}} از مادرش حضرت فاطمه{{س}} ایشان از پدرش [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[حدیث غدیر]] و [[حدیث منزلت]] را نقل کرده است. این [[روایت]]، در نوشته‌هایی که هم‌اکنون در [[اختیار]] است، در کتاب اسنی المطالب جزری (۸۸۳ق) دیده می‌شود<ref>أسنی المطالب، جزری، ص۵۰.</ref> و پس از او [[سید نوراللّه شوشتری]] (۱۰۱۹ق) [[حدیث]] آن را از کتاب المسلسل بالاسماء [[حافظ]] [[ابوموسی مدینی]] (۵۸۱ق) نقل می‌کند<ref>ملحقات إحقاق الحق، ج۲۱، ص۲۸.</ref> و بعدی‌ها گاه بی‌سند و گاه به نقل از مدینی آن را آورده‌اند<ref>نفحات الأزهار، ج۷، ص۱۸۸؛ ج۹، ص۱۰۵؛ الغدیر، ج۱، ص۱۹۷؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم{{صل}}، ج۳۲، ص۸۷.</ref>. در این میان، شیخ [[محمد تقی تستری]] در قاموس‌الرجال این روایت را بدون ذکر نام امّ‌کلثوم در [[سلسله]] [[سند]]، نقل کرده است در حالی‌که مستند خود را اسنی المطالب ذکر می‌کند<ref>قاموس الرجال، ج۱۲، ص۳۳۴.</ref> و نمازی به‌رغم آنچه در المستدرک خویش به نقل مرحوم امینی در [[الغدیر]] آورده به گونه‌ای با حدیث مواجه شده که موهم آن است که امّ‌کلثوم در سلسله سند دو روایت قرار دارد و ذیل نام [[بکر بن احمد]]، یادی از روایت وی نمی‌کند<ref>مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref>، اما در المستدرکات، ذیل عنوان [[بکر بن احنف]]، با ذکر اینکه نامش در کتب رجالی کهن ذکر نشده، به نقل از المسلسلات [[جعفر بن احمد قمی]]، از بکر بن احنف از فاطمه دختر [[امام رضا]]{{ع}} از امّ‌کلثوم و [[زینب]] و فاطمه دختران [[امام کاظم]]{{ع}}، به سلسله سند پیش‌گفته حدیث [[فضل]] [[شیعه]] را، البته بدون ذکر حدیث نقل می‌کند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۹.</ref>، منبع و روایتی که در جایی دیگر نیامده است، اما ذیل نام فاطمه بنت مولانا [[الرضا]]{{ع}}، از بکر بن احمد قصری به نقل از امّ‌کلثوم و خواهرانش با سلسله سند ذکر شده، از حدیث غدیر و [[منزلت]] یاد می‌کند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴-۵۹۵.</ref>. به نظر می‌رسد هر دو [[روایت]] یکی باشد، اما اینکه این روایت، با [[ایمان]] به [[صحت]] محتوایی آن، از اساس [[روایی]] [[درستی]] برخوردار باشد، خود بحث دیگری است، به ویژه آنکه در هیچ‌یک از منابع کهن موجود اشاره‌ای به آن نشده است. این روایت را برخی به اعتبار اینکه در [[سلسله]] [[سند]] آن فاطمه‌ها قرار دارند [[حدیث]] فواطم نامیده‌اند<ref>نفحات الأزهار، ج۹، ص۱۰۶.</ref><ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ام‌کلثوم - واسعی (مقاله)|مقاله «ام‌کلثوم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۵۷۰.</ref>
+به هر روی از امّ‌کلثوم خبر چندانی در منابع نیامده است، جز اینکه یکی از [[نوادگان]] پسری امام کاظم {{ع}}، به نام [[ابوالقاسم جعفر بن عبیدالله بن کاظم]] {{ع}} در انتساب به او، ابن امّ‌کلثوم خوانده شده است، از آن‌رو که نزد این بانو پرورش یافته است<ref>عمدة الطالب، ص۲۲۷.</ref>. گذشته از این، نام امّ‌کلثوم در سلسله روایتی منقول از فردی به نام [[بکر بن احمد قصری]] آمده است که می‌گوید: امّ‌کلثوم و [[فاطمه]] و [[زینب]] دختران [[موسی بن جعفر]] {{ع}} از [[فاطمه]] دختر [[امام صادق]] {{ع}} از فاطمه دختر [[امام باقر]] {{ع}} از فاطمه دختر [[امام زین‌العابدین]] {{ع}} از فاطمه و [[سکینه]] [[دختران]] [[امام حسین]] {{ع}} از امّ‌کلثوم دختر [[حضرت فاطمه]] {{س}} از مادرش حضرت فاطمه {{س}} ایشان از پدرش [[پیامبر خدا]] {{صل}} [[حدیث غدیر]] و [[حدیث منزلت]] را نقل کرده است. این [[روایت]]، در نوشته‌هایی که هم‌اکنون در [[اختیار]] است، در کتاب اسنی المطالب جزری (۸۸۳ق) دیده می‌شود<ref>أسنی المطالب، جزری، ص۵۰.</ref> و پس از او [[سید نوراللّه شوشتری]] (۱۰۱۹ق) [[حدیث]] آن را از کتاب المسلسل بالاسماء [[حافظ]] [[ابوموسی مدینی]] (۵۸۱ق) نقل می‌کند<ref>ملحقات إحقاق الحق، ج۲۱، ص۲۸.</ref> و بعدی‌ها گاه بی‌سند و گاه به نقل از مدینی آن را آورده‌اند<ref>نفحات الأزهار، ج۷، ص۱۸۸؛ ج۹، ص۱۰۵؛ الغدیر، ج۱، ص۱۹۷؛ الصحیح من سیرة النبی الأعظم {{صل}}، ج۳۲، ص۸۷.</ref>. در این میان، شیخ [[محمد تقی تستری]] در قاموس‌الرجال این روایت را بدون ذکر نام امّ‌کلثوم در سلسله [[سند]]، نقل کرده است در حالی‌که مستند خود را اسنی المطالب ذکر می‌کند<ref>قاموس الرجال، ج۱۲، ص۳۳۴.</ref> و نمازی به‌رغم آنچه در المستدرک خویش به نقل مرحوم امینی در [[الغدیر]] آورده به گونه‌ای با حدیث مواجه شده که موهم آن است که امّ‌کلثوم در سلسله سند دو روایت قرار دارد و ذیل نام [[بکر بن احمد]]، یادی از روایت وی نمی‌کند<ref>مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref>، اما در المستدرکات، ذیل عنوان [[بکر بن احنف]]، با ذکر اینکه نامش در کتب رجالی کهن ذکر نشده، به نقل از المسلسلات [[جعفر بن احمد قمی]]، از بکر بن احنف از فاطمه دختر [[امام رضا]] {{ع}} از امّ‌کلثوم و [[زینب]] و فاطمه دختران [[امام کاظم]] {{ع}}، به سلسله سند پیش‌گفته حدیث [[فضل]] [[شیعه]] را، البته بدون ذکر حدیث نقل می‌کند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۹.</ref>، منبع و روایتی که در جایی دیگر نیامده است، اما ذیل نام فاطمه بنت مولانا [[الرضا]] {{ع}}، از بکر بن احمد قصری به نقل از امّ‌کلثوم و خواهرانش با سلسله سند ذکر شده، از حدیث غدیر و [[منزلت]] یاد می‌کند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴-۵۹۵.</ref>. به نظر می‌رسد هر دو [[روایت]] یکی باشد، اما اینکه این روایت، با [[ایمان]] به [[صحت]] محتوایی آن، از اساس [[روایی]] [[درستی]] برخوردار باشد، خود بحث دیگری است، به ویژه آنکه در هیچ‌یک از منابع کهن موجود اشاره‌ای به آن نشده است. این روایت را برخی به اعتبار اینکه در سلسله [[سند]] آن فاطمه‌ها قرار دارند [[حدیث]] فواطم نامیده‌اند<ref>نفحات الأزهار، ج۹، ص۱۰۶.</ref>.<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ام‌کلثوم - واسعی (مقاله)|مقاله «ام‌کلثوم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص ۵۷۰.</ref>
 == منابع ==
@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:ام‌کلثوم دختر امام کاظم]]
+[[رده:فرزندان امام کاظم]]