صریم

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صریم است. صریم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صریم در قرآن - صریم در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

جغرافیای صریم، در سوره مبارکه قلم

فَأَصْبَحَتْ كَالصَّرِيمِ.

آیه فوق بسیار مختصر و کوتاه است و به ظاهر، نام مکانی در آن مشاهده نمی‌شود، بلکه در آن صفتی ذکر شده و به باغی نسبت داده شده است و آن صفت سیاهی است.

برای این که بهتر به مدلول آیه پی ببریم، ناچاریم به آیات پیش از آن رجوع کنیم، تا معنی آیه برای ما روشن گردد.

از آیه ۱۷ تا ۳۳ این سوره مبارکه، مربوط به ذکر حادثه‌ای است؛ که برای صاحبان آن باغ هنگام چیدن میوه رخ داده و آن هم، بدین سبب بود، که میوه چینان، عبارت وَلَا يَسْتَثْنُونَ = إِنْ شَاءَ اللَّهُ را نگفتند و قصد داشتند که فقرا و بینوایان را از میوه آن باغ، محروم کنند و خداوند، به کیفر آن شقاوت، باغ آنان را به ریگستانی سیاه تبدیل کرد و داستان آن به شرح زیر است: «پیرمردی باغی داشت و هیچ میوه‌ای از آن باغ داخل خانه‌اش نمی‌شد؛ مگر آنکه حق هر صاحب حقی را از آن می‌داد؛ بعد از آنکه از دنیا رفت، فرزندانش... طاغی و یاغی شده... به احدی از فقرای مسلمین، چیزی... نمی‌دادند... هم سوگند شدند، که هر وقت خواستند میوه بچینند، صبح زود بچینند و در این سوگند خود إِنْ شَاءَ اللَّهُ را هم نگفتند، خدای تعالی به خاطر این جرمشان مبتلاشان نمود و بین آنان و آن رزق حائل شد».

موضوع تحقیق ما در این مقوله واژه صریم است و می‌خواهیم بدانیم؛ صریم یعنی چه؟

صریم چیست؟

در مورد واژه صریم، تعبیرات گوناگونی شده است؛ که ما به طور اختصار، با استفاده از منابع مهم، آنها را بیان می‌نماییم:

برخی پژوهشگران می‌نویسند: صریم، قسمتی از زمین است، که از ریگستان جدا شده.

پرفسور عباس مهرین شوشتری، در فرهنگ لغات قرآن می‌نویسد: صریم یعنی بریده و شکسته و باغ بی‌درخت و برخی از دانشمندان و بزرگان می‌نویسند: صریم به معنای درختی است که میوه‌اش را چیده باشند، بعضی گفته‌اند، به معنای شب بسیار تاریک است، بعضی دیگر گفته‌اند ریگستانی بریده از ریگستان دیگر است و در آن چیزی نمی‌روید و هیچ فایده‌ای ندارد.

برخی از علما چنین نقل می‌نمایند: «صریم از صرم به معنی قطع است و در اینجا آیه مورد تحقیق به معنی شب ظلمانی یا درخت بدون میوه یا خاکستر سیاه است».

برخی از نویسندگان بیان داشته‌اند: «صریم، به معنی مصروم است یعنی چیده شده و قطع شده... و تلّ خاک، که از تل بزرگ جدا شده، صریم گویند و اضافه می‌نماید در اقرب الموارد آن را زمین سیاه، که هیچ چیز نمی‌رویاند، نیز گفته است. از همه معانی مناسب‌تر؛ معنای اخیر است؛ که از اقرب نقل شد؛ زیرا در آیات بعدی هست، که اهل باغ، چون آن را دیدند نشناختند و گفتند: راه را گم کردیم؛ این نشان می‌دهد، که باغ در اثر بالا به صورت زمین سیاه بی‌علف در آمده بود و اگر فقط میوه‌اش از بین می‌رفت و مصروم می‌شد، اشتباه نمی‌گردند».

صریم کجا است؟

برخی از نویسندگان، ذیل عنوان أَصْحَابَ الْجَنَّةِ، با استفاده از تفسیر صافی می‌نویسند: «أَصْحَابَ الْجَنَّةِ، ده تن بودند، از بنی اسرائیل، بستانی در نه میلی صنعا داشتند: نگارنده معتقد است که چون در خلال این آیات، سوره قلم کلمه حرد که واژه یمنی است، به معنی قصد یا منع وجود دارد؛ می‌بایست واقعه، مربوط به یمن باشد و چون جنت به لفظ معرفه یعنی با ال ذکر شده مسلماً اهل مکه به آن آشنا بوده‌اند و شاید آشنا بودن آنان، موجب شده که از اشخاص جز در موارد استثنایی نام برده نشود».

برخی از دانشمندان، نیز می‌نویسند: «در این که باغ کجا بوده؟ در سرزمین یمن، در نزدیکی شهر بزرگ صنعا؟ و یا در سرزمین حبشه؟ یا در میان بنی اسرائیل، در سرزمین شام و یا طائف؟ گفتگو است، ولی مشهور همان یمن است».

برخی از دانشمندان می‌نویسند: «انی الجارود، از حضرت ابی جعفر(ع) روایت کرد، که در ذیل آیه إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ فرمود: اهل مکه مبتلا شدند، به گرسنگی، همان طور، که صاحبان آن باغ مبتلا شدند و آن باغ، در دنیا در ناحیه یمن بود، در نه میلی صنعا قرار داشت و به آن رضوان می‌گفتند».

حاصل تحقیق

«صریم» به معنی زمین سوخته غیر قابل رویش است. این واژه به عنوان صفت، برای باغی در قرآن به کار رفته؛ که در نه میلی صنعا. از شهرهای مهم یمن بوده است و «صنعا در جنوب غربی شبه جزیره عربستان، در ساحل شرقی بحر احمر است و جمعیت آن پیشتر ۲۵۰۰ تن بوده و مرکز صدور قهوه است». و پایتخت یمن شمالی است.

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید